Binnenlandse afstand en adoptie 1956-1999

Het Nationaal Archief bewaart bijna 9400 adoptiedossiers uit het archief van de Centrale Adoptieraad (1956-1973) en de Centrale Adoptiedocumentatie (1974-1999), archiefnummer 2.09.125.  De Centrale Adoptieraad werd in 1956 (het jaar dat de Adoptiewet van kracht werd) opgericht om advies te geven over adoptieverzoeken aan de rechtbank. Met ingang van 1974 werd de Centrale Adoptieraad opgeheven. Hierna registreerde en bewaarde de afdeling Juridische Zaken van het ministerie van Justitie de adoptieverzoeken en uitspraken over adoptie in de Centrale Adoptiedocumentatie. Het doel hiervan was om geadopteerden later de mogelijkheid te geven deze documenten te bekijken.

Niet van alle adopties is een dossier te vinden in het archief van de Centrale Adoptieraad (1956-1973) en de Centrale Adoptiedocumentatie (1974-1999). Dit komt, omdat het om een aanvulling gaat op de adoptiedossiers van de Raad voor de Kinderbescherming. Vinden wij geen adoptiedossier in het archief van de Centrale Adoptieraad en de Centrale Adoptiedocumentatie? Dan is er meestal een dossier te vinden in het archief van de Raad voor de Kinderbescherming tot 1970, of in het archief van de Raad van de Kinderbescherming vanaf 1970. Dit laatste archief ligt nog bij de Raad voor de Kinderbescherming zelf.

De dossiers van de Centrale Adoptieraad (1956-1973) kunnen onder andere (kopieën van) de volgende documenten bevatten:

• correspondentie met de Raad voor de Kinderbescherming en de rechtbank;
• het rapport van het gezinsonderzoek, dat de Raad voor de Kinderbescherming uitvoerde om de geschiktheid van de aspirant-adoptieouders te beoordelen;
• rapporten/verslagen van andere instellingen/tehuizen (bijv. de FIOM, Hendrik Piersonstichting, Vereniging Liefdewerk voor Kinderbescherming, Stichting Jeugd en Gezin, etc.);
• het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders;
• bijlagen bij het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders, zoals uittreksels van geboorteaktes, de huwelijksakte van de aspirant-adoptieouders, afschriften van eventuele eerdere uitspraken van de rechtbank over de voogdij over de geadopteerde etc.;
• staat van inlichtingen: een formulier, bestaand uit vier pagina’s, waarin de belangrijkste gegevens over het adoptieverzoek, de geadopteerde, de afstandsmoeder (en soms de afstandsvader) en het pleeggezin werden genoteerd;
• het advies over de adoptie van de Centrale Adoptieraad;
• het adoptievonnis;
• ingevuld formulier van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De gegevens op deze formulieren gebruikte het CBS voor het bijhouden van statistieken over adoptie.

De dossiers uit de Centrale Adoptiedocumentatie (1974-1999) kunnen onder andere (kopieën van) de volgende documenten bevatten:

• het adoptievonnis;
• het voorblad van het rapport van de Raad voor de Kinderbescherming;
• het advies van de Raad voor de Kinderbescherming aan de rechtbank over de adoptie;
• het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders;
• bijlagen bij het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders, zoals uittreksels van geboorteaktes, de huwelijksakte van de aspirant-adoptieouders, afschriften van eventuele eerdere uitspraken van de rechtbank over de voogdij over de geadopteerde etc.

Let op: niet elk adoptiedossier bevat dezelfde documenten. Sommige dossiers bevatten bijvoorbeeld alleen een kopie van het adoptievonnis.

Wat voor soort adopties vindt u in de dossiers van de Centrale Adoptieraad (1956-1973) en de Centrale Adoptiedocumentatie (1974-1999)?

Soorten adopties in de dossiers van de Centrale Adoptieraad (1956-1973)

• Binnenlandse adopties na afstand: Het gaat meestal om ongehuwde moeders die hun kind afstonden (ter adoptie). Vaak hebben deze moeders grote druk ervaren van hun omgeving om hun kind af te staan.
• Pleegouderadopties van meerderjarigen: Het gaat om de adopties van pleegkinderen, die meerderjarig waren geworden vóór de invoering van de adoptiewet (1956). Door een uitzondering op de adoptiewet (die alleen adoptie van minderjarigen toestaat) konden pleegouders hun meerderjarige pleegkinderen tot twee jaar na de komst van de adoptiewet alsnog adopteren. De eis was wel dat de kinderen nog geen 30 jaar oud waren op het moment dat de pleegouders het adoptieverzoek indienden. In 1962 kwam er nog een overgangsregeling. Volgens deze regeling konden meerderjarigen geadopteerd worden, die al vóór de inwerkingtreding van de adoptiewet in het adoptiegezin waren opgenomen.
• Interlandelijke adopties, met name vanaf ca. 1970. Zie voor meer informatie over interlandelijke adopties de zoekhulp interlandelijke adoptie. 

Soorten adopties in de dossiers van de Centrale Adoptiedocumentatie (1974-1999):

• Stiefouderadopties:  Stiefouders nemen binnen een relatie mede de zorg op zich van de kinderen van hun partner. Deze kinderen zijn niet de biologische kinderen van de stiefouder. Vanaf 1979 werd het mogelijk voor stiefouders om hun stiefkinderen te adopteren (de andere biologische ouder moest daar wel mee akkoord gaan). Het gaat hier dus om éénouderadoptie. In de meeste gevallen adopteert de stiefvader de kinderen van zijn partner. Als de naam van de biologische moeder in een adoptiedossier gelijk is aan de naam van de adoptiemoeder, dan gaat het om een stiefouderadoptie.
• Binnenlandse adopties na afstand: Na 1974 zien we aanzienlijk minder binnenlandse adopties dan in de periode ervoor. Er verschijnt een nieuwe groep afstandsmoeders: jonge vrouwen met een streng religieuze achtergrond, die in het geheim bevallen. 
• Interlandelijke adopties: De meeste dossiers van de Centrale Adoptiedocumentatie betreffen interlandelijke adopties. Zie voor informatie over interlandelijke adoptie de zoekhulp interlandelijke adoptie.

Rechtbanken nemen beslissingen in voogdijzaken. Van elke zaak stellen ze een voogdijdossier samen, met daarin eigen stukken en (mogelijk) stukken van andere instanties, zoals de Raad voor de Kinderbescherming, tehuizen etc.  Deze voogdijdossiers komen op een gegeven moment terecht in het archief van de rechtbank.

Na 20 jaar moeten de rechtbanken hun archieven overbrengen naar het Regionale Historische Centrum (RHC) van de provincie waar ze gevestigd zijn. In de praktijk kan het langer duren voor de archieven worden overgedragen. Op de websites van de RHC's kunt u zien welke rechtbankarchieven ze bewaren en uit welke periode. Een overzicht van de RHC's in Nederland vindt u op de pagina Rechtspraak en veiligheid. Een overzicht van de rechtbanken in Nederland vindt u op de website Rechtbanken | Rechtspraak. 

Welke voogdijdossiers bewaart het Nationaal Archief?

Het Nationaal Archief bewaart voogdijdossiers van personen over wie een of meerdere rechtbanken in Zuid-Holland vóór 1990 voogdijbeslissingen hebben genomen.

Waarom alleen Zuid-Holland?

Het Nationaal Archief is naast een landelijk archief, ook het regionale archief (RHC) van de provincie Zuid-Holland. Daarom bewaart het Nationaal Archief de rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland (tot 1990). Rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland vanaf 1990 liggen nog bij de rechtbank zelf.  Voor rechtbankarchieven uit andere provincies kunt u contact opnemen met het RHC van de betreffende provincie óf met de rechtbank zelf. 

Hoe weet ik welke rechtbank voogdijbeslissingen over mij genomen heeft?

Alle voogdijbeslissingen die rechtbanken over een minderjarige hebben genomen staan op de voogdijregisterkaart.  U vindt op deze kaart de namen van de rechtbanken die een beslissing namen en de data waarop die beslissingen werden genomen. Het Nationaal Archief bewaart de voogdijregisterkaarten van personen, die geboren zijn in de provincie Zuid-Holland tot 1972. Uitzonderingen zijn de voogdijregisterkaarten van het kanton Schiedam (die lopen door t/m geboortejaar 1979), van het kanton Brielle (die lopen door t/m geboortejaar 1994) en van het kanton Sommelsdijk (die lopen door t/m geboortejaar 1979). Voogdijregisterkaarten van personen geboren na 1972 in Zuid-Holland (minus de uitzonderingen) liggen nog bij de rechtbank zelf. Bent u geboren in een andere provincie? Neem dan contact op met het RHC in die provincie of met de rechtbank, waar uw geboorteplaats onder valt.

Welke rechtbankarchieven (met daarin informatie over adoptie) bewaart het Nationaal Archief?

Het Nationaal Archief bewaart de adoptiedossiers uit de rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland tot 1990. Deze dossiers gaan over personen van wie de adoptieouders ten tijde van de adoptie in Zuid-Holland woonden. Het gaat om dossiers van adopties, waarbij het verzoek van de adoptieouders om een kind te mogen adopteren voor 1990 is ingediend. Dossiers van adopties, waarbij het adoptieverzoek na 1990 is ingediend, liggen nog bij de rechtbanken zelf. Een overzicht van de Nederlandse rechtbanken vindt u op de website Rechtbanken | Rechtspraak.

Waarom liggen in het Nationaal Archief alleen de rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland?

Het Nationaal Archief is, naast het landelijke archief, óók het regionale archief voor de provincie Zuid-Holland. Daarom worden in het Nationaal Archief de rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland bewaard. 

Mijn adoptieouders woonden ten tijde van mijn adoptie in een andere provincie. Waar moet ik zijn voor informatie?

Archieven van rechtbanken uit één provincie worden bewaard bij het Regionale Historische Centrum (RHC) van die provincie. Een overzicht van de RHC's in Nederland vindt u op de pagina Rechtspraak en veiligheid. Op de websites van de RHC’s ziet u welke rechtbankarchieven ze bewaren en uit welke periode. Ligt het rechtbankarchief dat u zoekt niet bij het RHC? Dan ligt het nog bij de rechtbank zelf. Neem in dit geval contact op met de rechtbank, waar de woonplaats van uw adoptieouders ten tijde van uw adoptie, onder valt. Een overzicht van de rechtbanken in Nederland vindt u op de website Rechtbanken | Rechtspraak.

Welke documenten kunt u aantreffen in de adoptiedossiers uit de rechtbankarchieven van Zuid-Holland?

De inhoud van adoptiedossiers in rechtbankarchieven is heel wisselend. Rechtbanken hanteerden verschillende werkwijzen en bewaarden daarom verschillende documenten. Welke documenten u zult aantreffen varieert per rechtbank en per periode. Soms zijn er veel documenten bewaard en soms alleen een adoptievonnis. Hieronder leest u per rechtbank wat u ongeveer kunt verwachten. Helaas biedt dit overzicht geen garanties voor de inhoud van elk afzonderlijk dossier.

Adoptiedossiers rechtbank Rotterdam (1956-1989)

De adoptiedossiers van de rechtbank Rotterdam zijn over het algemeen vrij dun. Ze bevatten regelmatig alleen het adoptievonnis en het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders en/of een proces-verbaal van de rechtszitting. Een uitzondering zijn de dossiers van adoptieverzoeken uit het jaar 1969: daarin bevinden zich (kopieën van) adoptiedossiers van de Raad voor de Kinderbescherming. Ook de dossiers van de jaren 80 bevatten soms meer stukken, zoals rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming. 

Adoptiedossiers Rechtbank Den Haag (1956-1989)

De adoptiedossiers van de jaren 50 tot halverwege de jaren 60 bevatten vaak alleen het adoptievonnis, het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders en/of het proces-verbaal van de rechtszitting. Vanaf 1965 tot 1979 zitten in de dossiers vaak veel meer documenten, zoals de rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming, de rapporten van tehuizen en de adviezen van de Centrale Adoptieraad (tot 1974). De dossiers van de jaren 80 bevatten weer minder documenten, maar in ieder geval vaak wel het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders, het adoptievonnis en rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming.

Adoptiedossiers Rechtbank Dordrecht (1956-1989)

De inhoud van de dossiers uit de jaren 50 en 60 varieert sterk. In sommige dossiers vindt u alleen het adoptievonnis, het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders en/of een proces-verbaal van de rechtszitting. Andere dossiers uit deze periode bevatten daarnaast ook de bijlagen bij de verzoekschriften, de rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming en stukken van de Centrale Adoptieraad. De adoptiedossiers uit de jaren 70 zijn erg dun. Hierin vindt u vaak alleen het adoptievonnis en een proces-verbaal van de rechtszitting. In de dossiers van de jaren 80 zitten weer meer documenten, waaronder vaak de rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming, rapporten van tehuizen en het verzoekschrift van de aspirant-adoptieouders met bijlagen.

Het Nationaal Archief bewaart ruim 12.000 afstands- en adoptiedossiers uit het archief van de Raad voor de Kinderbescherming tot 1970 (archiefnummer 2.09.163). Dit archief bestaat uit afstandsdossiers, adoptiedossiers en combinaties daarvan. In veel gevallen gaat het om gezinsdossiers. Dat betekent in het geval van een afstandsdossier dat het dossier gaat over de afstandsmoeder en één of meerdere kinderen (die de afstandsmoeder heeft moeten afstaan voor adoptie). Voor wat betreft de adoptiedossiers betekent een ‘gezinsdossier’ dat het dossier gaat over de adoptieouders en één of meerdere geadopteerde kinderen. 

Het Nationaal Archief bewaart alleen de afstands- en adoptiedossiers van de Raad voor de Kinderbescherming over gezinnen, waarvan het jongste kind geboren is vóór 1970. Afstands- en adoptiedossiers over gezinnen, waarvan het jongste kind geboren is na 1970 liggen nog bij de Raad voor de Kinderbescherming zelf.

Wat zijn afstandsdossiers?

Een afstandsdossier bevat informatie over de periode dat de afstandsmoeder zwanger was, maar ook over de periode na de bevalling, waarin zij een kind afstond (ter adoptie). In het afstandsdossier zit informatie over de gevolgde procedure, de omstandigheden waarin de afstandsmoeder verkeerde en haar overwegingen om afstand te doen. Soms bevat het afstandsdossier ook informatie over de eerste levensmaanden van het kind.

Wat zijn adoptiedossiers?

Een adoptiedossier bestaat uit documenten die zijn opgesteld door organisaties die betrokken waren bij een adoptieproces. Een adoptieproces is het proces dat aspirant-adoptieouders doorliepen voor de adoptie. Hierbij werd vaak ook veel informatie over de geadopteerde vastgelegd.

Taken Raad voor de Kinderbescherming bij binnenlandse afstand en adoptie

De Raad voor de Kinderbescherming speelde een grote rol bij binnenlandse afstand en adoptie. Tussen 1956 en 1996 waren er 19 regionale raden werkzaam in Nederland. 

Deze regionale raden hadden onder andere de volgende taken:

• Ze selecteerden en begeleidden pleegouders.
• Ze gaven toestemming voor de plaatsing van kinderen jonger dan zes maanden in een pleeggezin (aspirant adoptiegezin).
• Ze onderzochten of aspirant adoptieouders geschikt waren om een kind op te nemen in het gezin.
• Ze adviseerden de rechtbank bij een adoptieverzoek. 
• Ze dienden het verzoek om een moeder te ontheffen uit het ouderlijk gezag in bij de rechtbank.
• Soms begeleidden ze moeders bij het afstandsproces.

Welke documenten kunnen in de afstands- en adoptiedossiers zitten?

• Afstandsrapport / interview met de afstandsmoeder; 
• Geboorteakte van de geadopteerde/afgestane;
• Het adoptierekest (verzoek van de adoptieouders om een kind te mogen adopteren);
• Het rechtbankvonnis, waarmee de adoptie wordt uitgesproken;
• Handgeschreven brieven: bijvoorbeeld brieven van biologische ouder(s), waarin ze aangeven akkoord te gaan met de ontheffing uit de voogdij, dan wel met de adoptie;
• Verslagen over de afstandsmoeder van het tehuis waar zij verbleef tijdens (een deel van) de zwangerschap en de bevalling;
• Verslagen van het tehuis waar het afgestane kind verbleef;
• Het verslag van het gezinsonderzoek naar de adoptieouders door de Raad voor de Kinderbescherming, met gegevens over uiterlijk, karakter, hobby’s, werk, godsdienst, familie en vrienden;
• Documenten of dossiers over (half)broers en/of (half)zussen;
• Documenten of dossiers over adoptiebroers en/of zussen;
• Correspondentie tussen officiële instanties (bijvoorbeeld tussen de Raad voor de Kinderbescherming en de rechtbank);
• Facturen ziektekosten (soms).

Let op: niet elk afstands- of adoptiedossier bevat alle hierboven genoemde documenten.

Het Nationaal Archief bewaart het archief van het ministerie van Justitie over geslachtsnaamwijzigingen tussen 1950 en 1972 (archiefnummer 2.09.131). Dit archief gaat over de behandeling van verzoeken om een achternaam te wijzigen. In veel gevallen waren dit verzoeken van pleegouders om de achternaam van hun pleegkind te veranderen in de achternaam van de pleegvader. Vóór de adoptiewet van 1956 was dit dé manier om een pleegkind ‘onofficieel’ te adopteren.

Welke informatie kan ik aantreffen in de dossiers?

In de dossiers kunt u verslagen aantreffen van verhoren van de biologische ouder(s) of andere familieleden van het pleegkind. De politie nam deze verhoren af om te onderzoeken of de biologische familie bezwaar had tegen het wijzigen van de geslachtsnaam van het kind.

Een afstandsdossier bevat informatie over de periode dat de afstandsmoeder zwanger was, maar ook over de periode na de bevalling, waarin zij een kind afstond (ter adoptie). In het afstandsdossier zit informatie over de gevolgde procedure, de omstandigheden waarin de afstandsmoeder verkeerde en haar overwegingen om afstand te doen. Soms bevat het afstandsdossier ook informatie over de eerste levensmaanden van het kind.

Wie stelde een afstandsdossier samen?

Het afstandsdossier werd samengesteld door de instantie die de moeder begeleidde bij de afstand. Dit kon een medewerker zijn van Fiom of van de Raad voor de Kinderbescherming, maar ook een medewerker van het tehuis waar de moeder verbleef. Omdat de meeste stukken in het afstandsdossier geschreven zijn vanuit het gezichtspunt van de hulpverlener, herkent de afstandsmoeder zich niet altijd in het dossier.

Voogdijdossiers worden samengesteld op het moment dat een rechtbank besluiten moet nemen over de voogdij over een kind. Dit is bijvoorbeeld het geval na echtscheiding, na het overlijden van een ouder of als een kind thuis niet veilig kan opgroeien. Ook als een kind wordt afgestaan moeten er beslissingen genomen worden over de voogdij. Zo worden de meeste afstandskinderen na de geboorte door de rechter toevertrouwd aan de Raad voor de Kinderbescherming. Soms wijst de rechtbank de voogdij over een afstandskind voor korte of langere tijd toe aan een voogdijinstelling. Ook besluit de rechtbank over het ontheffen van de moeder van het gezag.

Wat voor informatie zit er in een voogdijdossier?

Om de juiste voogdijbeslissing te kunnen nemen heeft een rechtbank informatie nodig over de situatie van het kind en de ouder(s). Denk bijvoorbeeld aan rapporten van de Raad voor de Kinderbescherming, rapporten van tehuizen of psychologische rapporten. Deze informatie kan bewaard zijn in het voogdijdossier. Het is ook mogelijk dat een voogdijdossier alleen bestaat uit de beslissingen van de rechtbank over de voogdij. Wat er precies in een voogdijdossier zit hangt af van de rechtbank die het dossier heeft samengesteld en de periode waarin het dossier is samengesteld.  

Een adoptiedossier bestaat uit documenten die zijn opgesteld door organisaties die betrokken waren bij een adoptieproces. Een adoptieproces is het proces dat aspirant-adoptieouders doorliepen voor de adoptie. Tijdens dit proces werd vaak ook veel informatie over de geadopteerde vastgelegd. 

Meerdere adoptiedossiers over één adoptie

Bij een adoptie waren vaak meerdere organisaties betrokken, zoals de Raad voor de Kinderbescherming, de Centrale Adoptieraad (tot 1974) en de rechtbank. Al deze organisaties moesten informatie over het adoptieproces vastleggen. Met deze informatie werden dossiers samengesteld: de adoptiedossiers. Omdat elke organisatie eigen adoptiedossiers samenstelde zijn er vaak meerdere dossiers over één adoptie. Deze adoptiedossiers liggen bij de verschillende betrokken organisaties (of bij een archiefinstelling).

Overlappende informatie in adoptiedossiers

In een adoptiedossier zitten documenten van de organisatie die het adoptiedossier heeft samengesteld. Maar dat niet alleen. Er zitten vaak óók kopieën in van documenten, die door andere betrokken organisaties zijn opgesteld. In de verschillende adoptiedossiers zult u daarom deels dezelfde documenten vinden.

Vrouwen, die vanaf de jaren vijftig tot in de jaren zeventig ongehuwd zwanger werden, verbleven vaak enige tijd in een tehuis voor ongehuwde moeders. Deze tehuizen werden toen ook wel doorgangshuizen genoemd. De moeders bevielen van hun kinderen in dit tehuis of in het ziekenhuis. Na de geboorte bleef het kind in het tehuis waar het geboren was, of in een kindertehuis, totdat er een aspirant-adoptiegezin gevonden was. Er zijn ook kinderen die nooit geadopteerd zijn. Zij brachten hun jeugd door in kindertehuizen of in pleeggezinnen.

In de tehuizen werden gegevens bijgehouden over de moeders én de kinderen. Het kan gaan om dossiers, maar ook om aantekeningen in schriften of op kaartjes. Slechts een beperkt deel van deze administratie is bewaard.