Terug naar zoekresultaten

2.19.127 Inventaris van het archief van de Stichting Genootschap Engelandvaarders, (1914) 1940-2014

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Archief

Titel

2.19.127
Inventaris van het archief van de Stichting Genootschap Engelandvaarders, (1914) 1940-2014

Auteur

S.F.M. Plantinga

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2015 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Stichting Genootschap Engelandvaarders
Engelandvaarders

Periodisering

archiefvorming: 1940-2014
oudste stuk - jongste stuk: 1914-2014

Archiefbloknummer

I4

Omvang

; 172 inventarisnummer(s) 7,50 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Stichting Genootschap Engelandvaarders

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief van het Genootschap bevat stukken over het bestuur, de persoonsadministratie en over activiteiten als reünies, herdenkingen en de uitgave van het tijdschrift ‘De Schakel’. Behalve gepubliceerde reisverhalen (in ‘De Schakel’ of in boekvorm) worden ook ongepubliceerde ontsnappingsverhalen en memoires van Engelandvaarders in het archief bewaard. Bovendien hebben enkele Engelandvaarders persoonlijke documenten (zoals brieven, fotoalbums en dagboeken) aan het Genootschap geschonken.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Het Genootschap
De Stichting Genootschap Engelandvaarders werd op 29 september 1969 te Amsterdam opgericht. De stichtingsacte werd op die datum verleden voor de Amsterdamse notaris P. de Jong. Het was een gevolg van diverse eerdere initiatieven om de onderlinge band en de idealen van voormalige Engelandvaarders uit de Tweede Wereldoorlog te verstevigen en verder vorm te geven. Vrijwel direct na de bevrijding had zich al een comité gevormd dat tot doel had reünies van Engelandvaarders te organiseren. Een eerste reünie werd georganiseerd op paleis Het Loo rond koningin Wilhelmina, ‘de moeder’ van de Engelandvaarders.
Zo’n 20 jaar ná de bevrijding, in 1965, werd er bij een aantal Engelandvaarders de behoefte gevoeld om de vroegere onderlinge band te herstellen of te verstevigen en de idealen van de Engelandvaarders, ‘durf, fantasie, zelfopoffering voor de vrijheid, en rebellie tegen zwakheden’ over te dragen op jongeren. Zij stelden voor om een Broederschap van Engelandvaarders op te richten om aan die doelstellingen vorm te geven. Dit idee ondervond zoveel steun onder de voormalige Engelandvaarders dat het reüniecomité zich zelf vervolgens ophief en zich aansloot bij die breder opgezette Broederschap. De oprichtingsvergadering van deze Broederschap vond plaats op 29 november 1965 in Den Haag ten huize van een der initiatiefnemers.
Teneinde de Broederschap ook in een goede juridische vorm te gieten werd er in 1969 gekozen voor de oprichting van een stichting, de Stichting Genootschap Engelandvaarders. De gekozen stichtingsvorm betekende onder meer dat een Engelandvaarder geen ‘lid’ kon worden van het Genootschap (een stichting kent alleen een bestuur, maar géén leden); Engelandvaarders werden door het bestuur ‘erkend’ en ‘geregistreerd’ ( Zie hiervoor de inventarisnummers 1-3 van dit archief. ) .
Veel tijd werd er in de loop der jaren besteed aan de vraag wie zich ‘Engelandvaarder’ mocht noemen, of in andere bewoordingen: wanneer kon iemand als Engelandvaarder worden erkend en geregistreerd? Een antwoord op deze vraag was niet zonder belang, onder meer vanwege de mogelijkheid voor Engelandvaarders om in aanmerking te komen voor de uitkering van een verzetspensioen.
In de akte van oprichting van 29 september 1969 worden Engelandvaarders omschreven als
“..degenen, die zich gedurende de jaren negentienhonderd veertig tot en met negentienhonderd vijf en veertig uit de bezette gebieden naar Engeland hebben begeven, teneinde deel te nemen aan de strijd tegen de bezetters”.
Bij nadere beschouwing vond men deze definitie te ruim en te weinig precies en daarom werden in 1980 bij notariële akte de statuten gewijzigd waarbij ook een nieuwe definitie van de Engelandvaarder werd geformuleerd:
“Met voorbehoud van door het bestuur goed te keuren uitzonderingen, worden onder Engelandvaarders verstaan toenmalige Nederlanders of Nederlandse onderdanen die na de capitulatie van Nederland op vijftien mei negentien honderd veertig en uiterlijk op zes juni negentien honderd vier en veertig ‘D-day’, tegen de wil van de vijand enig bezet gebied behorende tot het Koninkrijk der Nederlanden, zoals zich dat bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog heeft uitgestrekt dan wel enig ander door de vijand bezet of vijandelijk gebied, hebben verlaten met de bedoeling een persoonlijke bijdrage te leveren aan de geallieerde oorlogvoering”.
In zijn bestuursvergadering van 12 februari 1981 nam het bestuur van het Genootschap het navolgende besluit:
“In beginsel zullen de in Zwitserland gestrande E.V. door het genootschap EV kunnen worden geregistreerd –indien zij uiterlijk in het najaar van 1944 (Arnhem) in Engeland zijn aangekomen (slag bij Arnhem 17-24 Sept. ’44). Bij latere aankomst in Engeland zullen betrokkenen in beginsel niet als EV erkend worden. Echter alle aanvragen zullen individueel worden beoordeeld”.
En uit een aantekening van 10 mei 1995 blijkt nog een latere uitleg van de definitie van de Engelandvaarder: “Wij (Bestuur Gen. E.V.) nemen nu (1985 en later) ook personen op in het namenbestand van E.V. die tijdens hun ontsnapping vanuit bezet gebied zijn gearresteerd en tot het eind van de oorlog in gevangenschap hebben doorgebracht, onder voorwaarde dat kan worden aangetoond dat zij onderweg waren naar geallieerd gebied en de intentie hadden een persoonlijke bijdrage te leveren aan de geallieerde oorlogsvoering (Meestal randgevallen !). De hierboven genoemde periode 14 mei 1940 (voor Zeeland enkele dagen later) en 6 juni 1944 blijft van kracht” ( Voor uitgebreide informatie over de Engelandvaarders wordt hier verwezen naar de Amsterdamse dissertatie van Agnes Dessing, ) Tulpen voor Wilhelmina. De geschiedenis van de Engelandvaarders ( , Amsterdam 2004. ) .
Activiteiten
Het Genootschap Engelandvaarders heeft in de loop van zijn bestaan diverse activiteiten ontplooid. De belangrijkste is toch wel het organiseren van de jaarlijkse reünie waarbij ook vaak beschermheer prins Bernhard aanwezig was. Ook werden er golfwedstrijden gehouden, een andere vorm van een reünie.
Jaarlijks worden de geboorte- en de sterfdatum van koningin Wilhelmina herdacht door het leggen van kransen in Delft en in Den Haag. Het Genootschap Engelandvaarders is verder ieder jaar nauw betrokken bij de diverse herdenkingen van hen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen, zoals op 4 mei bij de nationale dodenherdenking op de Dam in Amsterdam, bij het monument voor de omgekomenen bij het Englandspiel in Den Haag (er waren veel Engelandvaarders bij dat Spiel betrokken), en bij het Nationale Ereveld te Loenen waar in de kapel ook het Vijfluik met omgekomen Engelandvaarders geplaatst is. Deze tot Vijfluik uitgegroeide gedenkplaat was op 10 mei 1944 onthuld in het tehuis voor Engelandvaarders ‘Oranjehaven’ te Londen door koningin Wilhelmina ( Zie voor een verslag van de onthulling het Londense Vrij Nederland van 20 mei 1944. ) .
Tevens heeft er in de loop der jaren een Sociale Commissie bestaan die zich tot taak stelde om Engelandvaarders te helpen bij hun persoonlijke beslommeringen, zoals het in aanmerking doen komen voor verzetspensioenen en dergelijke. Ook de heer J.C. Davids, een Nederlander die gedurende de oorlog tijdens zijn verblijf in Madrid zich zeer verdienstelijk had gemaakt bij het in vrijheid stellen van vele Engelandvaarders uit het beruchte kamp Miranda de Ebro, werd in zijn latere levensjaren financieel ondersteund met behulp van de Sociale Commissie.
Op meer individuele basis hebben vele Engelandvaarders na de oorlog hun idealen van toen uitgedragen, onder andere door hun ervaringen te delen op scholen.
‘De Schakel’
Het belangrijkste middel om de onderlinge band van de Engelandvaarders te onderhouden en te verstevigen -velen woonden in het buitenland-, was het kwartaalblad ‘De Schakel’, dat in 1979 voor het eerst verscheen. In ‘De Schakel’ verschenen de mededelingen en berichten van het stichtingsbestuur, maar met name werden hierin de vele reisverhalen van Engelandvaarders op weg naar Engeland gepubliceerd en werden overleden Engelandvaarders met een In Memoriam herdacht. Engelandvaarder F.M. Beukers die redacteur van ‘De Schakel’ was van 1983 tot 1998 speelde hierbij een grote rol en maakte ‘De Schakel’ tot een spil in het levend houden van de onderlinge band.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het bestuur van het Genootschap heeft nooit een gecentraliseerd archief bijgehouden. Dat betekent dat dit archief uit dossiers bestaat die afkomstig zijn van diverse bestuurs- en commissieleden. Ieder hield zijn eigen dossier bij, al naar gelang de taak. Dossiers kunnen wat onderwerp betreft elkaar overlappen en soms ontbreken er ook dossiers.
De verwerving van het archief
Het archief is door schenking verworven.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het archief van de Sichting Genootschap Engelandvaarders bevat stukken over de oprichting, het bestuur, de ‘leden’administratie, de werkzaamheden van de Sociale Commissie en over terugkerende activiteiten zoals reünies en herdenkingen. Een aparte rubriek is gewijd aan de uitgave van het kwartaalblad ‘De Schakel’. Door de reisverhalen en necrologieën zijn de jaargangen van ‘De Schakel’ een goede bron van informatie voor geïnteresseerden in Engelandvaarders. De reisverhalen geven de petit histoire weer, de details die bijvoorbeeld ontbreken in de processen-verbaal van de officiële verhoren van de Engelandvaarders door de Politie-Buitendienst in Londen ( Deze verhoren zijn te vinden in het archief van het Ministerie van Justitie te Londen 1940-1945 (2.09.06) dat bewaard wordt in het Nationaal Archief te Den Haag. ) . Een aantal Engelandvaarders schreven hun herinneringen en belevenissen later op, vaak voor hun kinderen. Sommigen gaven hun herinneringen in boekvorm uit. Nog al eens werd een exemplaar opgestuurd aan de redacteur van ‘De Schakel’. Veel van deze – gepubliceerde en ongepubliceerde – herinneringen zijn opgenomen onder de noemer ‘Documentatie’ in het archief van het Genootschap. Enkelen schonken hun hele ‘archief’ aan het Genootschap: die zijn terug te vinden in de rubriek ‘Gedeponeerde archieven en verzamelingen’.
Selectie en vernietiging
Vernietiging van archiefbescheiden heeft alleen plaatsgevonden in de financiële administratie. Met name is de grote hoeveelheid bank- en giroafschriften verwijderd en vernietigd. Financiële jaaroverzichten, kasboeken en dergelijke zijn bewaard, evenals een ruime selectie van de vele ingekomen rekeningen.
Aanvullingen
Ten tijde van de voltooiing van inventarisatie in 2015 bestaat de Stichting nog steeds. Het archief is derhalve ook nog niet afgesloten. Aanvullingen op dit bestand zijn er dan ook nog te verwachten.
Verantwoording van de bewerking
Het archief is samengesteld uit het door diverse bestuurs-, commissie- en redactieleden bewaarde en bijeengebrachte archiefmateriaal. Bij deze ‘reconstructie’ waren de taken en activiteiten van het Genootschap richtinggevend.
Ordening van het archief
Bij de ordening van het archief is een tweedeling aangebracht tussen materiaal dat gevormd is door het bestuur van het Genootschap en de redactie van ‘De Schakel’ enerzijds en verzameld materiaal (memoires en reisverslagen van Engelandvaarders, documentatie, gedeponeerde archivalia en verzamelingen).

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Stichting Genootschap Engelandvaarders, nummer toegang 2.19.127, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Engelandvaarders, 2.19.127, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Archiefbestanddelen