Portulaan (1533)

Zeehavens op de kaart wijzen schippers de weg

Alles uitklappen

Dit is een van de oudste Europese zeekaarten met havens, uit 1533. Dergelijke kaarten heten portulaan, afgeleid van het Latijnse woord portus dat haven betekent. En juist die havens zijn aangegeven op de kaart. De namen van kustplaatsen zijn aangeduid in zwart, belangrijke plaatsen staan in rood geschreven. Hij werd dus gebruikt door schippers. De maker wees met tekentjes als kruisjes of punten op gevaarlijke plaatsen, zoals klippen en droogtes. Aan de kusten zijn vlaggen en wapens ingetekend, zodat de zeevaarder weet in welk rijk hij zich bevindt. Opvallend is het web kompaslijnen in vele richtingen.

Zoek een kompas op op de kaart, die wijst naar het noorden. Kijk of je de vorm van de Italiaanse laars of Spanje/Portugal kunt herkennen. Dan is de rest ook snel ontdekt. Linksboven is de naam Holland te ontdekken. Voor de gebruikers waren alleen de kustlijnen van belang. De binnenlanden van Europa en Afrika zijn opgevuld met portretten van vorsten, wapens, afbeeldingen van steden, olifanten en kamelen in Afrika. De tekenaar heeft deze dieren waarschijnlijk zelf nooit gezien.

Helemaal aan de linkerkant bij de tekening van Maria met het kind Jezus staat “Jacobus Russus me fecit/Inlla/nobili civitate mes/sanne anno domini 1533. Amen”. Ofwel: “Jacobus Russus heeft mij in de edele stad Messina vervaardigd in het jaar Ons Heren 1533. Amen.”

De kaart is getekend op perkament, gemaakt van de huid van een geit. Let eens op de vorm, herken je de nek van de geit? Perkament is stevig en veel minder kwetsbaar voor zeewater dan papier. De kaart is waarschijnlijk in een schip opgehangen, zoals uit de versteviging en het gaatje aan de “nek” blijkt.
 

Verzameling Binnenlandse kaarten Hingman. 4.VTH, inventarisnummer 3803