Terug naar zoekresultaten

4.FIDZ Inventaris van Domeinkaarten behorend tot het archief van het Ministerie van Financiën, 1813-1935

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaalBijlagen

Archief

Titel

4.FIDZ
Inventaris van Domeinkaarten behorend tot het archief van het Ministerie van Financiën, 1813-1935

Auteur

K. Zandvliet

Versie

24-04-2024

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1977 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Departement Financiën Afdeling Domeinen - Kaarten
Financiën / Domeinkaarten

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1813-1935

Archiefbloknummer

FIDZ

Omvang

3114 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Amortisatiesyndicaat Afdeling Domeinen
Gendt, Frederik Willem van (1831-1900)

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat kaarten gemaakt ten behoeve van het beheer van de domeinen, geografisch verspreid over heel Nederland. De inventaris is onderverdeling in een serie geografisch ingedeelde kaarten, die weer gesplist zijn in landkaarten, rivierkaarten en zeekaarten, en een serie administratief ingedeelde kaarten, die betrekking hebben op spoorwegen, tienden en de domeinen van oorlog.
Toegevoegd is het kaartenbestand afkomstig van ir. Van Gendt met kaarten van ‘s-Hertogenbosch, Maastricht, Venlo en Vlissingen, voornamelijk opgesteld in het kader van de ontmanteling van de vestingwerken.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
De hier beschreven collectie kaarten is van verschillende administraties afkomstig, en wel domeinadministraties van voor 1823, het Amortisatie syndicaat, de afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën en de Ir. van Gendt.
Toch kan de collectie in zekere mate als een geheel beschouwd worden, aangezien al deze kaarten ten behoeve van het domeinbeheer werden verzameld en/of vervaardigd. De hier bijeengebrachte kaarten zijn die, welke reeds tijdens de registratie apart werden geborgen en geregistreerd. Vele kaarten en tekeningen bevinden zich nog in de dossiers van het domeinarchief (literatuurlijst 1 en 2).
Geschiedenis van het archiefbeheer
Het Amortisatie syndicaat verzamelde voor het domeinbeheer vele archieven van vroegere domeinbeherende administraties. Het syndicaat steunde waar het de kaarten betreft op particuliere landmeters, opzichters der domeinen en kadasterpersoneel. Hun hulp werd, naar de aard der zaken, incidenteel ingeroepen. Een duidelijke structuur waar het de administratie der kaarten betreft valt niet te onderkennen, wel werd op de kaart meestal datum en nummer van de bijbehorende correspondentie aangegeven. Na 1841 als de verantwoording van het domeinbeheer onder de Minister van Financiën komt te vallen, richt de organisatie zich sterk naar die van het kadaster, eveneens onder de verantwoording van diezelfde Minister. De kantoorindeling van het kadaster wordt overgenomen en het kaartenmateriaal voornamelijk door kadasterpersoneel vervaardigd. Met de gewijzigde instructie van 1866 (literatuurlijst 5) komen ook de nieuwe leggerkaarten naar het Ministerie, naast de leggers die reeds aanwezig waren. In de zestiger jaren van de 19e eeuw wordt de taak van de kadastertekenaars verzwaard i.v.m. de vervaardiging in triplo van de leggerkaarten en de vraag naar nieuwe of vernieuwde kaarten wegens de opheffing der particuliere tienden, de aanleg der spoorwegen, de ontmanteling der vestingen e.d. De Minister van Financiën bracht in deze situatie verbetering door de aanstelling van een tiental domeintekenaars en het stellen van hogere eisen aan nieuw te benoemen Opzieners der Domeinen.
Vanaf 1866 kan voor handgetekende kaarten in het algemeen gezegd worden dat de leggerkaarten door domein- en kadastertekenaars, en de buitengewone kaarten door opzieners en domein- en kadastertekenaars vervaardigd werden. Naast deze voornoemde kaarten werd gedrukt materiaal verkregen van diverse kaartproducerende instanties. Vanaf 1865 werden de leggerkaarten in aparte registers bijgehouden, een kaartenagenda ingevoerd en de "losse" kaarten provinciegewijs geordend en op een afzonderlijk register gebracht.
Voor verdere informatie over de organisatie raadplege men het domeinarchief via de kaartenagenda (inv.nr. 873) en de Instructies, literatuurlijst 5 en 6.
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.
In 1955 werd het oud-archief der afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief. Het betrof hier het archief uit de periode 1869-1913. De toenmalige Algemene Rijksarchivaris attendeerde bij deze gelegenheid tevens op de wenselijkheid van de overname van het kaartenarchief der Domeinen. Dit kaartenarchief reikt echter verder terug dan 1869 aangezien bij de overdracht van het Amortisatie syndicaat en de afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën voor 1869 het kaartenarchief niet was inbegrepen. Voor de periode 1813-1823 is niet duidelijk te bepalen waar de kaarten zijn gebleven. Een deel werd opgenomen in de "Collectie Binnenlandsche Kaarten" gecatalogiseerd door J.H. Hingman en een deel is in deze inventaris beschreven. De Minister van Financiën ging nog in 1955 akkoord met de overdracht van het kaartenarchief (literatuurlijst 9), uitgezonderd werden de op het Ministerie aanwezige kopieën van kadastrale plans, welke vernietigd werden. In 1968 kwam nog een kleine aanvulling met de overdracht van een dertigtal kaarten.
In de jaren na 1955 werden ± 100 domeinkaarten uit de nog niet geinventariseerde collectie gelicht en opgenomen in een collectie "Restanten", deze kaarten werden weer teruggevoegd.
De totale collectie omvat ± 3350 kaartbladen, in deze inventaris beschreven in 869 nummers.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Bij raadpleging vanuit het domeinarchief is men waar het de leggers betreft aangewezen op de Administratief ingedeelde kaarten. Voor wat betreft kaarten die behoren bij bepaalde correspondentie dan is men allereerst aangewezen op de verwijzingslijsten, opgenomen bij de Bijlagen. Voor de tweede helft van de 19e eeuw kan de kaartenagenda, inv.nr. 873, als eerste schakel dienen, eveneens nader uitgewerkt in de Bijlagen.
Bij een algemeen onderzoek met betrekking tot kaarten van een bepaald gebied van een bepaalde tijd, dan is men allereerst aangewezen op de Geografisch ingedeelde kaarten.
Bij een onderzoek met betrekking tot een specifiek onderwerp van het domeinbeheer, b.v. tienden, dan dienen allereerst de Administratief ingedeelde kaarten ingezien te worden.
De verwijzingen naar het domeinarchief zijn via de annotatie verwijzend naar Hoofdstuk IVA, toegankelijk gemaakt.
In verband met de raadpleging vanuit het domeinarchief en daarmee samenhangende archieven als dat van de Staatssecretarie/Kabinet des Konings en het Archief der Genie zijn lijsten en concordansen opgenomen als toegang op de kaarten behorende of samenhangende met deze archieven. Wat betreft de werking van lijsten en concordansen, zie wat daarover wordt opgemerkt bij de verschillende onderdelen.
Verantwoording van de bewerking De kaarten zijn beschreven volgens een systeem dat gebaseerd is op de methodiek van de topografisch-historische atlas en het Bureau C.C.K., met weglating van enkele, vnl. technische, beschrijvingselementen welke bij de hier beschreven collectie niet direct terzake waren. Om archivistische redenen is de beschrijving aangevuld om oude verbanden en nummeringen te handhaven of te herstellen. De beschrijving bestaat vervolgens uit een aantal elementen:
  • Geografische omschrijving, waar nodig aangevuld met thematische of administratieve aanduiding.
  • Titel.
  • Kaartmaker, datering, schaal, afmeting buitenmaats, oriëntatie, techniek, materiaal en aantal. bladen, met zonodig een verdere verdeling en nummering van de bladen.
  • Annotatie: hierin zijn de incidentele beschrijvingselementen, aantekeningen, verwijzingen en oude nummeringen opgenomen.
Ordening van het archief Algemeen:
  • De oude nummeringen zijn bij de beschrijvingen en via concordansen gehandhaafd,
  • het archief-verband is bij de beschrijvingen en via verwijzingslijsten vastgelegd.
Hoofdstuk I
In de 19e eeuw is men er bij de afdeling Domeinen toe overgegaan de aanwezige en binnenkomende "losse" kaarten op een register te brengen. Deze kaarten behoren tot correspondentie of betreffen gedrukte kaarten welke verkregen zijn van verschillende instanties. Het register van deze kaarten is helaas verloren gegaan, de hoofdindeling ervan is via de oude nummering wel overgenomen.
Hoofdstuk II
Na 1866 als ook de leggerkaarten naar het Ministerie komen, worden deze op aparte registers gebracht volgens de kantoorindeling. Enkele van deze registers bleven bewaard en de ordening ervan werd in deze inventaris overgenomen. De Ir. van Gendt werd in de tweede helft van de 19e eeuw speciaal belast voor de domeinen met de begeleiding van de ontmanteling der vestingen, in die functie ontving en vervaardigde hij vestingplans.
Hoofdstuk III
De hier beschreven stukken zijn elders geborgen maar maken toch organiek deel uit van deze collectie, reden waarom ze hier beschreven zijn met verwijzing naar hun vindplaats.
a. Geografisch ingedeelde kaarten
Aangezien het register van de domeinen verloren is gegaan, diende voor deze groep kaarten een indeling geconstrueerd te worden. Deze indeling werd aan de hand van de oude nummering en aan de hand van de oude kastindeling in grote trekken bewaard met een indeling van Land-, Rivier- en Zeekaarten, waarbij de Landkaarten verder naar Algemeen en Provincies waren verdeeld. Binnen deze onderverdeling werd een verdere onderverdeling naar regio's en gemeenten gemaakt. Bij de Landkaarten zijn ondergebracht die kaarten welke de weergave van inpolderingen en aanwassen tot doel hadden, zie b.v. bij de Dollard. Waar het echter gedrukte rivier- of zeekaarten betreft waarop aanwassen etc. zijn ingetekend, dan zijn deze "serie" kaarten bij de rivier- of zeekaarten ingedeeld.
In navolging van de reeds eerder genoemde catalogus van J.H. Hingman zijn de kaarten van het Eiland van Dordrecht, de Biesbosch en het Bergsche Veld zoveel mogelijk bijeen gehouden, zodat kaarten die geheel of gedeeltelijk Noordbrabants gebied betreffen, ondergebracht kunnen zijn bij Zuid-Holland.
De Rivierkaarten zijn geordend van noord naar zuid en vervolgens stroomafwaarts.
De zeekaarten werden eveneens van noord naar zuid geordend.
Verwijzingen op de kaarten naar Koninklijke Besluiten en oude nummers van het Archief der Genie zijn middels de beschrijvingen, de verwijzingslijsten en concordansen vastgelegd. De oude nummering van de domeinen is vastgelegd via de beschrijving en de concordans, ook vanwege het niet-geografisch verband wat er tussen kaarten kan bestaan; b.v. kaarten die bij het jaarverslag van een Opziener behoren. De kaarten teruggevoegd uit de collectie Restanten zijn als zodanig via de beschijving en een concordans herkenbaar.
b. Administratief ingedeelde kaarten
De leggerkaarten zijn volgens de oude ordening ingedeeld naar kantoor. De kaarten bestrijken de periode 1865-1935 en zijn direct complementair met de leggers in het domeinarchief (zie literatuurlijst 1 en 2). De leggerkaarten vormen geen complete collectie aangezien pas in 1866 instructie werd gegeven dat de nieuwe of vernieuwde leggerkaarten ook naar het Ministerie werden opgezonden. Vooral waar het de tiend- en spoorwegkaarten betreft, maakt de collectie toch een vrij complete indruk. Voor verder onderzoek m.b.t. de leggers en leggerkaarten is men aangewezen op de archieven van de Opzieners en Ontvangers der Domeinen, welke reeds zijn of te zijnertijd zullen worden opgenomen in de Rijksarchieven in de Provincie. Voor wat betreft het Kaartenarchief van de Ir. van Gendt, zie wat daarover bij hoofdstuk II.B wordt opgemerkt.
c. Elders geborgen stukken
Hoewel de veilingkaarten onderdeel uitmaken van de veilingcatalogi, zijn zij toch een belangrijk onderdeel geweest van de werkzaamheid van de domeintekenaars en het is daarom dat zij onder nr. 870 als groep staan beschreven, zie daar ook voor verdere informatie. De losse veilingkaarten, opgenomen in deze collectie, zijn herkenbaar middels de beschrijving en middels een verwijzende lijst aan het slot van de inventaris.
De leggerkaarten werden in een algemeen register en in een register naar onderwerp, b.v. tienden, bijgehouden. Het algemeen register bevat slechts de kantoren en aantallen van kaarten, zie nr. 871. Van de onderwerpregisters bleef slechts dat van de Staatsspoorwegen bewaard, zie nr. 872.
In de kaartenagenda zijn zaken m.b.t. kaarten en m.b.t. kadaster- en domeintekenaars ingeschreven, verwijzend naar dagboek, agenda en dossier van het Ministerie van Financiën, afd. Domeinen (literatuurlijst 1), zie nr. 873.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Departement Financiën Afdeling Domeinen - Kaarten, nummer toegang 4.FIDZ, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Financiën / Domeinkaarten, 4.FIDZ, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Publicaties
Literatuurlijst
  1. Aartrijk, J.C. van, Schie, H.A.J. van, Inventaris van het Ministerie van Financiën, afdeling Domeinen 1869-1914, 1975.
  2. Fockema Andreae, S.J., Ministerie van Financiën, inventaris van de archieven van het Amortisatiesyndicaat, het bureau successie, de afdeling Domeinen enz. 19e eeuw, 1947-
  3. Fockema Andreae, S.J., Hoff, B. van 't, Geschiedenis der kartografie van Nederland van den Romeinschen tijd tot het midden der 19e eeuw,1947.
  4. Herpen, P.Th. van, Korvezee, E.H., Inventaris van een verzameling kaarten afkomstig van de landmetersfamilie Adan, 1962.
  5. Instructie op het Beheer der Domeinen, 1866. Zie literatuurlijst nr. 1, inv.nr. 2689.
  6. Instructie op het Beheer der Domeinen, 1911. Zie literatuurlijst nr.1, inv.nr. 2689.
  7. Koeman, C., Atlantes Neerlandici , 5 Vol., 1967-1971.
  8. Linden, J.A. van der, Topografische en Militaire Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden , 1973.
  9. Verslagen Omtrent 's Rijks Oude Archieven , Tweede Serie, XXVIII, 1955, pag. 40.
  10. Vos, M. de, Het Kadaster en de boekhouding op de Hypotheken , 1902.

Bijlagen

Lijst van gebruikte afkortingen
Alg.
Algemeen
D
Drenthe
F
Friesland
Ge
Gelderland
Gr
Groningen
L
Limburg
NE
Noord-Brabant
NH
Noord-Holland
O
Overijssel
R
Collectie Restanten
Z
Zeeland
ZH
Zuid-Holland
MS
manuscript, handgetekend
z.j.
zonder jaartal, niet aangegeven datering (veelal afgeleide datering dan tussen haakjes gegeven)
z.k.
zonder kaartmaker, niet aangegeven of onleesbaar
z.s.
zonder schaalaanduiding
z.t.
zonder titel
z.w.
zonder windrichting, oriëntatie niet aangegeven
N,W.
Noord, West etc., oriëntatie van de kaart.
K.B.
Koninklijk Besluit
Res.
Resolutie

Archiefbestanddelen