Op 20 augustus 1672 lyncht een woedende menigte Cornelis en Johan de Witt. Na Johan de Witts dood nemen de Staten van Holland al zijn documenten, waaronder een omvangrijke correspondentie in beslag. De bijna 35.000 brieven komen uiteindelijk in de collectie van het Nationaal Archief terecht. Kortgeleden verscheen een bloemlezing met brieven uit de laatste maanden voor zijn dood.
Johan de Witt
Johan de Witt is pas 28 jaar oud als hij in 1653 raadpensionaris wordt. Hij is daarmee de hoogste ambtenaar van Holland en voorzitter van de Staten van Holland en West-Friesland. Ook leidt hij de afgevaardigden van Holland in de Staten-Generaal. Hij is verantwoordelijk voor de binnen- en buitenlandse politiek van de Republiek. Kortom, Johan de Witt is de machtigste man in de Republiek.
Rampjaar
In 1672 wordt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden van verschillende kanten aangevallen: door Engeland, Frankrijk en de bisdommen Münster en Keulen. Tegen zoveel gezamenlijk geweld is het verwaarloosde landleger niet opgewassen. Ook niet als de Staten-Generaal Prins van Oranje Willem III uit Engeland halen om hem opperbevelhebber van het leger te maken. In het rampjaar 1672 is ‘het volk redeloos, de regering radeloos en het land reddeloos’. De oorlog zorgt voor prijsstijgingen en voedseltekorten. De verarmde bevolking lijdt honger en zoekt een zondebok voor alle ellende. De woede richt zich op de regenten.
Beschuldigingen
Politieke discussies vinden hun weg in een ware pamflettenoorlog. Johan en Cornelis de Witt worden in een stroom van pamfletten beschuldigd van van alles en nog wat. Vooral van corruptie en landverraad. Op 21 juni raakt Johan de Witt gewond bij een moordaanslag. Hij schrijft een brief aan de Staten over de aanslag en verzoekt zijn functie te mogen neerleggen tot hij hersteld is.
Een van de daders, Jacob van der Graeff, wordt gepakt en terechtgesteld. Hij wordt als martelaar gezien, een pamflet over zijn dood wordt vaak herdrukt. Het illustreert de groeiende anti-De Witt stemming. De roep om de terugkeer van de Oranjes klinkt steeds luider. Willem III wordt dan ook benoemd tot stadhouder. Op 24 juli wordt Cornelis de Witt gearresteerd door het Hof van Holland en gevangengezet in de Haagse Gevangenpoort. Hij zou een aanslag op het leven van Willem III hebben beraamd.
Einde
Johan de Witt neemt op 4 augustus definitief ontslag als raadpensionaris. Na negentien jaar eindigt zijn politieke carrière. Het Hof van Holland veroordeelt Cornelis de Witt op 20 augustus, zonder opgaaf van redenen, tot levenslange verbanning. Diezelfde dag gaat Johan de Witt naar zijn broer in de Gevangenpoort. Ondertussen verzamelt zich daar een woedende menigte die het niet eens is met de straf voor Cornelis. Leden van de schutterij die de orde moeten handhaven, kiezen partij tegen de broers en sleuren hen naar buiten. Daarna stort het opgehitste volk zich op de broers en lyncht de beide mannen.
Nationaal Archief
- 3.01.17 archief Johan de Witt, raadpensionaris van Holland, 1653-1672
- Zoekhulp Briefwisseling van Johan de Witt
- Huysman en R. Peeters (samenstellers), Johan de Witt en het Rampjaar Een bloemlezing uit zijn correspondentie (Soest 2022), signatuur S38 304
