2.08.05.09 Inventaris van de verbaalarchieven van het Ministerie van Financiën: Afdeling Directe Belastingen, 1846-1935

Bij de administratie der directe belastingen berustte de uitvoering van wetten en instructies betreffende de directe belastingen. Men voerde het bestuur over de diensten, die belast waren met de inning hiervan.

In grote lijnen betreft het de volgende belastingen: patentrecht, recht op de mijnen, grond-, personele -, later, inkomsten-, vermogens-, gemeentefonds-, motorrijtuigenbelasting etc.

De administratie der Directe Belastingen, In- en Uitgaande Rechten en Accijnzen is, na de overgang van het Departement van Ontvangsten naar dat van Financiën in september 1831, een theoretische administratie, daar er geen afzonderlijke administrateur is benoemd. Eerst sinds 1870 is er weer sprake van een formele organisatie van die naam.

• Afdeling Directe Belastingen
• • 1e bureau Algemene Zaken
  • 2e bureau Agenda
  • 3e bureau Verificatie en Materieel
  • 4e bureau Contentieuze Zaken en Statistiek der Patenten
  • 5e bureau Comptabiliteit
• Afdeling In- en Uitgaande Rechten
• • Bureau Administratie
  • Bureau Rijnvaart
  • Bureau Tarief- en Handelszaken
  • Bureau Zeebrieven en Turkse paspoorten
• Afdeling Accijnzen
• Afdeling Contentieux
• Afdeling Personeel
• Afdeling Comptabiliteit.

Bij Koninklijk besluit van 21 januari 1834 no. 11 is m.i.v. 1 februari 1834 administrateur van het Kadaster Gericke ontslagen en is de Administratie van het Kadaster overgebracht naar het Ministerie van Financiën, Afdeling Directe Belastingen (zie m.b. 14 februari 1834 no. 70), welke afdeling werd ingedeeld:

1. • 1e bureau Algemene Zaken
   • 2e bureau Agenda
   • 3e bureau Verificatie en Materieel
   • 4e bureau Contentieuze Zaken en Statistiek der Patenten
2. • 5e bureau Administratie
   • 6e bureau Comptabiliteit.

Bij Koninklijk besluit van 31 mei 1842 no. 29 zijn de afdelingen Accijnzen, Contentieux en In- en Uitgaande rechten verenigd onder een eenhoofdige leiding. Administratief bleven deze afdelingen gescheiden. In 1844 zijn de Hypotheken en het Kadaster weer samengevoegd en gebracht onder de Afdeling Registratie en Loterijen.

De Afdeling Contentieux werd eind 1852 opgeheven. De taken werden verdeeld over de afdelingen Accijnzen en In- en Uitgaande Rechten. Per 1 januari 1863 werden de afdelingen In- en Uitgaande Rechten en Accijnzen samengevoegd. De verificatietaak werden van deze afdelingen losgemaakt en samengebracht in de nieuwe afdeling Verificatie.

• Afdeling Directe Belastingen
• Afdeling In- en Uitgaande Rechten en Accijnzen
• Afdeling Comptabiliteit
• • 1e bureau Agenda, verificatie
  • 2e bureau Begroting, regularisatie, tractementen
  • 3e bureau Drukwerk
• Afdeling Verificatie
• Afdeling Personeel.

Per 1 januari 1868 werd de Afdeling Verificatie samengevoegd met de Afdeling Comptabiliteit tot een nieuwe afdeling:

• 1e bureau begroting, regularisatie en agenda
• 2e bureau verificatie en tractementen
• 3e bureau drukwerk
• 4e bureau verificatie en sluiting rekeningen belastingdienst.

Omdat de uitgaande rechten waren afgeschaft, wijzigde men per 1 januari 1878 de naam van de administratie in:

• Afdeling Directe Belastingen
• Afdeling Invoerrechten en Accijnzen
• Afdeling Comptabiliteit en Verificatie
• • 1e bureau begroting, regularisatie en agenda
  • 2e bureau verificatie en tractementen
  • 3e bureau drukwerk
  • 4e bureau verificatie en sluiting rekeningen belastingdienst
• Afdeling Personeel.

In 1907 werd de Afdeling Invoerrechten en Accijnzen gesplitst in:

• Afdeling Invoerrechten
• Afdeling Accijnzen.

In 1914 is aan Administratie der Directe Belastingen, Invoerrechten en Accijnzen toegevoegd het Bureau gebouwen, vaartuigen en mobilair, dat in 1921 werd verzelfstandigd tot de Afdeling Gebouwen, welke in 1922 is opgegaan in de Rijksgebouwendienst.

In 1919 werd de Afdeling Comptabiliteit gesplitst in twee afdelingen:

• Afdeling Comptabiliteit
• Afdeling Verificatie en Materieel.

Per 18 februari 1926 werd de Administratie der Directe Belastingen, Invoerrechten en Accijnzen verenigd met de Administratie van de Registratie, de Hypotheken en het Kadaster tot de Administratie der Belastingen.

De Afdeling Comptabiliteit werd in verband met het totstandkomen van de Comptabiliteitswet in 1930 afgesplitst en werd belast met de financiële verificatie en verantwoording van het gehele departement van Financiën.

Gedurende de gehele periode hebben de afdelingen en administraties van het ministerie hun archivalia in beginsel geordend tot één centraal verbaalarchief, waarbij de besluiten van de minister chronologisch geordend werden op datum van afdoening. Enkele afdelingen hebben echter uit praktische overwegingen gemeend deze centrale ordening te moeten verlaten. Hun stukken werden, na gelicht te zijn uit het verbaalarchief, geordend tot dossiers en bundels op onderwerp. Door deze opsplitsing waren tot 1995 de volgende bestanddelen te onderscheiden:

1. Het openbare verbaalarchief, chronologisch geordend op datum van afdoening, 1831-1935. Omvang 1245 meter.
2. Het kabinets/geheime verbaalarchief, chronologisch geordend op datum van afdoening, 1831-1940. Omvang 38 meter.
3. Het dossierarchief over de periode 1831-1918, dat voornamelijk bestaat uit dossiers van het Generaal Secretariaat, de Administraties van de Generale Thesaurie en van 's-Rijks Uitgaven, de Afdeling Posterijen en de Afdeling Telegrafie. Voorts bestaat dit archief nog uit een aantal losse items van de "belastingafdelingen" (Rijnvaart, handelstraktaten, Ambulante Recherche, Algemeen Zegelkantoor etc). De inventaris op dit bestand, omvang 55 meter, is vervallen, thans is het 2.08.41.
4. Het dossierarchief over de periode 1919-1940, dat voornamelijk bestaat uit dossiers van het Secretariaat, de Thesaurie, het Kabinet en voorts enige commissiearchieven. Toegankelijk met behulp van inventaris 2.08.41. Omvang 145 meter.
5. Het dossierarchief van de Afdeling Pensioenen over de periode (1860) 1904-1933, waarin tevens opgenomen het archief van het Bemiddelingsbureau Wachtgelders 1922-1932. Zie inventaris 2.08.35.01. Omvang 8 meter.
6. Het archief van de Afdeling Erediensten over de periode 1871-1940. Zie inventaris 2.08.13. Omvang 40 meter.
7. De archivalia van de Afdeling Domeinen, die onderverdeeld zijn in de perioden 1823-1868 (hierin tevens de periode 1823-1840 van het Amortisatie Syndicaat), 1869-1913 en 1914-1944. Zie de inventarissen 2.08.16 t/m 21 en 2.08.34.
8. De archivalia van de Afdeling Rijksgebouwen (1922-1940) zijn geheel geïncorporeerd in het archief van de Rijksgebouwendienst. Dit archief berust nog bij de Rijksgebouwendienst.
9. Het archief van de Afdeling Kadaster is in vroeger dagen grotendeels illegaal door het ministerie van Financiën vernietigd.

Het probleem bij het openbaar verbaalarchief was echter, dat het afsplitsen van stukken naar afdelingsarchieven geenszins consequent is geschied, waardoor het kan voorkomen, dat men in bepaalde perioden nog ruimschoots stukken in het verbaal aantreft, die in een latere fase tot een dossier zijn gevormd. Wel kan gezegd worden, dat het merendeel en daarmee tevens de meer belangrijke archivalia van het Secretariaat, de Thesaurie, de Rijksuitgaven en van de afdelingen Posterijen en Telegrafie uit het verbaal verwijderd zijn. Het openbaar verbaal bestond aldus voornamelijk uit archivalia afkomstig van de "belastingafdelingen" van het Ministerie.

De rechtstitel is (nog) onbekend

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Financiën: Afdeling Directe Belastingen, nummer toegang 2.08.05.09, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Financiën / Directe Belastingen, 1846-1935, 2.08.05.09, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Voor een algemene inleiding op de archieven van het Ministerie van Financiën zie toegang 2.08.05.01 Inventaris van de agenda's en eigentijdse toegangen op het openbaar verbaal archief van het Ministerie van Financiën, 1831-1935.