Terug naar zoekresultaten

2.08.71 Inventaris van het archief van de Afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën, 1869-1944

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.08.71
Inventaris van het archief van de Afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën, 1869-1944

Auteur

Centrale Archief Selectiedienst

Versie

25-01-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2005 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Financiën: Domeinen
Financiën / Domeinen, 1869-1944

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1869-1944

Archiefbloknummer

F24020

Omvang

; 11643 inventarisnummer(s) 194,50 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, alsmede een geringe hoeveelheid kaartmateriaal.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Ministerie van Financiën, Afdeling Registratie en Domeinen, Bureau Domeinen Ministerie van Financiën, Afdeling Domeinen Ministerie van Financiën, Administratie der Domeinen Ministerie van Financiën, Directie der Domeinen Inspecteur van 's-Rijks Beplantingen, , 1864-1873, , 1873-1904, , 1904-1926, , 1926-1956, 1877-1895

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bestaat uit dossiers betreffende het privaatrechtelijk beheer van de onroerende goederen van de Staat der Nederlanden. De dossiers bevatten gegevens over aankoop, onteigening, huur, verhuur, uitgifte in erfpacht, verpachting, ruiling, verkoop van terreinen, gebouwen, duinen, stranden, rivieren, kazernes, wegen, spoorwegen, boerderijen. Voorts bevatten ze stukken over het verlenen van vergunningen tot het gebruik van deze goederen alsook over de instandhouding en het onderhoud ervan. Tenslotte over het beheer van onbeheerde nalatenschappen en vicarieën. Stukken betreffende het beheer van het Kroondomein bevinden zich niet in dit archief. Voor raadpleging van het archief moet gebruik gemaakt worden van een alfabetische trefwoordenindex, agenda's, indices en de dossierlijst.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Nadat het Amortisatiesyndicaat in 1841 was opgeheven, werd het beheer van de domeinen opgedragen aan de minister van Financiën. Bij het Ministerie van Financiën werd een afzonderlijke Afdeling Domeinen in het leven geroepen. Deze afdeling werd in 1956 verheven tot de Directie der Domeinen. In de periode 1864-1873 was de afdeling verenigd met de registratie: Afdeling Registratie en Domeinen. De afdeling was belast met het privaatrechtelijk of financieel beheer van alle onroerende goederen van de Staat. De feitelijke financiële beheerswerkzaamheden werden uitgevoerd door ontvangers der domeinen, ontvangers der registratie en domeinen en later door de inspecteurs der domeinen, welke elk de verantwoordelijkheid hadden over goederen in een bepaald ressort.
Het technisch of materieel beheer berustte in principe bij de departementen die feitelijk gebruik maakten van de betreffende goederen. Goederen die voor geen enkel ministerie van betekenis waren, werden geheel - financieel en technisch - onder verantwoordelijkheid van de Afdeling Domeinen beheerd. Zo mogelijk werden deze goederen verkocht.
Een voorbeeld. De aankoop of onteigening van grond voor de aanleg van een rijksweg geschiedt door de Dienst der Domeinen, maar de aanleg en het onderhoud van die weg wordt verricht door Rijkswaterstaat. De verpachting van gronden voor de inrichting van een benzinestation langs de rijksweg is daareentegen weer een taak van de Dienst der Domeinen. Uiteraard hebben beide instanties intensief contact met elkaar over deze zaken, zodat in hun beider archieven dossiers over de betreffende objecten te vinden zullen zijn.
De belangrijkste taken van de Afdeling Domeinen waren:
  • het verkrijgen en vervreemden van onroerende goederen door middel van aankoop, onteigening, overdracht van beheer, erfpacht, huur, pacht, verkoop, schenking, ruiling, grensregeling, ruilverkaveling;
  • het vestigen van erfdienstbaarheden en andere beperkingen ten behoeve en ten laste van onroerende goederen;
  • het exploiteren van onroerende goederen door middel van verhuur, verpachting, medegebruik van voorzieningen, uitgifte in erfpacht, uitgifte in opstalrecht, verkoop van veldvruchten en grasgewassen, verlening van jacht- en visvergunningen, verlening van vergunningen tot winning van zand, tot het hebben van kabels en leidingen en tot tijdelijk gebruik van terreinen;
  • het onderhouden, instandhouden en verbeteren van onroerende goederen;
  • het exploiteren van agrarische bedrijven in eigen beheer;
  • het verkopen van overtollige roerende goederen, afkomstig van andere rijksdiensten;
  • het beheren en afkopen van aan de Staat toekomende grondrenten, uitgangen, cijnzen, tijnzen en andere periodieke inkomsten;
  • het beheren en afkopen van tiendrechten;
  • het beheren van vicarieën, beneficiën en prebenden;
  • het betalen en afkopen van vaste, onveranderlijke door de Staat verschuldigde lasten;
  • het beheren en liquideren van onbeheerde nalatenschappen en zaken zonder eigenaar.
In de loop der jaren zijn drie groepen goederen afgescheiden van dit beheer:
  1. Een hoeveelheid goederen in Westelijk Noord-Brabant waren in 1816 aan Prins Frederik, de broer van Koning Willem II, afgestaan ter compensatie van het verlies van zijn recht tot troonopvolging in de Nassause staten. Deze goederen zijn van 1840 tot 1882 afzonderlijk beheerd. In dat jaar, na het kinderloos overlijden van Prins Frederik, kwamen deze goederen weer in beheer bij het Ministerie van Financiën. In 1898 werd het beheer ervan overgedragen aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Afdeling Landbouw, om in 1937 wederom in beheer terug te keren bij dat van Financiën. Deze goederen stonden bekend als de dotatiedomeinen van Prins Frederik, sedert 1898 als de staatslandbouwdomeinen, en werden beheerd door het Rentambt Breda.
  2. In 1823 zijn de goederen, behorend tot het Kroondomein, afgescheiden van het Staatdomein en onder een afzonderlijk beheer gesteld. Eerst in 1972 is deze scheiding ongedaan gemaakt.
  3. In 1898 en in de jaren daarna zijn bossen en natuurgebieden onder beheer gebracht van het Staatsbosbeheer.
De belangrijkste wetten en besluiten regelende het domeinbeheer:
  • Koninklijk besluit van 27 juli 1820 no. 70 regelende het bestuur der visserijen op de Zeeuwse stromen;
  • Wet van 26 augustus 1822 S.40 tot regeling van het Kroondomein;
  • Wet van 27 december 1840 S.77 tot opheffing van het Amortisatiesyndicaat;
  • Wet van 29 augustus 1848 S.39 tot regeling van de verdere verkoop van domeinen;
  • Wet van 1 mei 1863 S.42 tot voorziening omtrent het novaal tiendrecht van het Kroondomein;
  • Instructie op het beheer der Domeinen (I.M.D.) van 2 oktober 1863 no. 41;
Tijdens de Duitse bezetting (1940-1945) was de Administratie van het Kroondomein als bureau IV toegevoegd aan de Afdeling Domeinen. Administratief bleef het beheer van beide soorten domeinen overigens geheel gescheiden.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De Afdeling Domeinen heeft altijd haar archief zelf beheerd, buiten het Generaal Secretariaat om. Vanaf 1823 werden de voorschriften van het Koninklijk besluit van 4 september 1823 no. 7 in acht genomen: de stukken werden chronologisch in het archief opgeborgen. Dat bleek bij een organisatie die met beheerstaken was belast nogal omslachtig. Beheerskwesties speelden soms jaren lang, waardoor het noodzakelijk bleek om steeds maar weer de vroegere stukken uit het chronologische archief te lichten, zodra er weer voortgang in een zaak zat. Het gevolg was dat ambtenaren de stukken bij elkaar hielden. Zo ontstonden vaak dikke pakken met stukken, waarvan het oudste stuk soms vele jaren ouder was dan het jongste. Het oudste stuk in dit archief dateert zelfs van 1809! Op de jongste datum werd vervolgens het gehele pak opgeborgen. Deze methode van berging bleek in de praktijk niet te voldoen. In 1869 werd overgegaan op een stelsel van ordening, waarbij de stukken op beheersobject werden opgeborgen. Zo ontstond een groot aantal bundels die op een of enkele domeinobjecten betrekking hebben. De bundels kregen een 'dossiernummer' in oplopende volgorde, vanaf nummer 1. Telkens als stukken over een nieuw object in behandeling kwamen, werd een nieuw 'dossier' aangelegd. Een andere systematiek dan een chronologische is in de nummering van deze 'dossiers' dan ook niet te onderscheiden.
In de loop der jaren zijn dossiers opgenomen in andere dossiers, met een hoger nummer. Dat is systematisch gebeurd met de dossiers betreffende objecten die op openbare veilingen zijn verkocht. In de(inventarisnummers 11480-11482) werd van dit doorschuiven aantekening gehouden.
benaderingsregisters
De stukken zelf zijn ingeschreven in(inventarisnummers 11483-11596) en in(inventarisnummers 11351-11479). In deze registers is steeds verwezen naar het dossiernummer, waaronder de stukken zijn opgeborgen.
dagboeken van ingekomen stukken
agenda's van besluiten en uitgaande brieven
Deze methode van archiefordening is tot 1975 toegepast.
Bij de overdracht in 1898 van de dotatiedomeinen en bossen aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Afdeling Landbouw, zijn ook de op die objecten betrekking hebbende dossiers overgedragen. Ze zijn onderdeel geworden van het archief van de Afdeling Landbouw, later Directie van de Landbouw. Bij de teruggave in 1937 van een deel van die goederen aan de Afdeling Domeinen, zijn deze zgn. 'landbouwdossiers' niet mee terug gegaan, maar achtergebleven in het archief van de Directie van de Landbouw.
In 1955 heeft het Ministerie van Financiën het archief uit de periode 1869-1913 aan het Algemeen Rijksarchief (thans Nationaal Archief) overgedragen. In 1983 volgde het gedeelte uit de periode 1914-1944. De 'landbouwdossiers' zijn in 1969 door het Ministerie van Landbouw en Visserij naar het Algemeen Rijksarchief overgebracht, als onderdeel van het archief van de Directie van de Landbouw.
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Het archief bestaat uit dossiers van het privaatrechtelijk beheer van het Ministerie over de onroerende goederen van de Staat der Nederlanden.
Tot deze onroerende goederen kunnen gerekend worden:
  • objecten in eigen beheer bij de Dienst der Domeinen, zoals terreinen zonder directe bestemming, alsook heidevelden, beplantingen, duinen en bossen, aanwassen, schorren en platen, hoeven, erven en hofsteden, droogmakerijen, meren en plassen, uiterwaarden, rivieren en veren, tienden, eendenkooien, jachtrechten, visserijen en de domaniale mijn te Kerkrade;
  • voormalige geestelijke goederen, zoals kosterijgoederen, kloostergoederen, vicariegoederen, kapittelgoederen, alsook afkoop onderhoudsverplichting van kerktorens;
  • goederen in beheer bij Rijkswaterstaat als kanalen, sluizen, bruggen, havens en kaden, wegen, tollen, dijken, molens, polders, spoorwegen, oeverwerken, kribben, zeeweringen en stranden;
  • militaire objecten, zoals kazernegebouwen, forten, schansen, batterijen, schietbanen, oefenterreinen, magazijnen, arsenalen, woningen, vliegvelden, kustverlichting, vuurtorens, rijkswerven en marine-etablissementen;
  • gebouwen voor de openbare dienst bestemd, zoals rechtbanken, scholen, magazijnen, gevangenissen, kantoren, hospitalen, alsook paleizen;
Stukken betreffende het beheer van goederen behorend tot het Kroondomein bevinden zich niet in dit archief.
Ook bevat het archief zgn. 'algemene dossiers' betreffende de organisatie en personeel van de Dienst der Domeinen, archiefbeheer, administratieve voorschriften en beheersvoorschriften.
Selectie en vernietiging
Door het Nationaal Archief en tijdens de bewerking door de CAS zijn geen bestanddelen vernietigd. Vermoedelijk zijn in de periode van het beheer door de Afdeling Domeinen zelf wel bestanddelen vernietigd, met name de periodiek opgemaakte financiële stukken. In de(inventarisnummer 64) zijn dossiers als vernietigbaar aangemerkt.
dossierlijst
Aanvullingen
Bij het Ministerie van Financiën staat thans (2005) nog een serie Statistieken der Domeinen 1893-1935 en enkele klappers. Deze zullen te gelegener tijd aan het archief worden toegevoegd. Verdere aanvullingen op het archief worden niet meer verwacht.
Verantwoording van de bewerking
Het archiefbestand van de Afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën 1869-1944 is door de Centrale Archief Selectiedienst te Winschoten bewerkt in de periode oktober 2001 - maart 2004. Doel van de bewerking was het bestand beter toegankelijk te maken en in een goede materiële staat te brengen.
Voor de bewerking zijn de domeindossiers, welke in het archief van de Directie van de Landbouw waren opgenomen, van dit archief afgescheiden. Zo bestond het archief bij aanvang van de bewerking uit drie gedeelten, namelijk het archiefblok van de Afdeling der Domeinen , periode 1869-1914, het archiefblok van de Afdeling der Domeinen, periode 1914-1944 en het archiefblok Landbouwdossiers, periode 1869-1897, met bijbehorende toegangen (deen). De drie archiefblokken zijn samengevoegd en in elkaar geschoven tot een aantal series, waarvan de(inv.nrs. 65 - 10333) de omvangrijkste is. De bestaande(inv.nrs. 60-63 en toegang 2.08.20) is ingevoerd in een database (MSAccess).
dagboeken
agenda's
numeriek geordende serie dossiers
alfabetische trefwoordenindex
Voor de materiële staat van het archief is de bewerking uitgevoerd conform de brochure Om de kwaliteit van het behoud, normen 'goede en geordende staat', uitgave Beekhuis / Hol 1993 van de Rijksarchiefdienst / Pivot.
Ordening van het archief
Het archief bestaat uit een aantal grote en kleinere, numeriek of chronologisch geordende series. De omvangrijkste is de serie, met als dossiernummers 1-9951. Hiervan afgesplitst zijn de, met als dossiernummers 135-1106. De ingekomen en uitgaande brieven zijn beschreven in deen de. Tenslotte zijn er nog enkele kleinere series als,,en.
algemene en beheersdossiers
veilingdossiers
agenda's
dagboeken
benaderingsregisters
veilingcatalogi
circulaires
instructies
Onderzoeksaanwijzingen
Deze wijze van ordening maakt het niet mogelijk om, zonder gebruik te maken van de destijds vervaardigde toegangen, het archief te raadplegen. Onderzoekers dienen gebruik te maken van de klappers en indices, welke door de Afdeling Domeinen zijn aangelegd en bijgehouden om het archief te kunnen raadplegen. De belangrijkste is de(inv.nrs. 60-63), die ook als nadere toegang beschikbaar is (2.08.20). Daarnaast kunnen(inv.nrs. 3-57), de(inv.nrs. 59), de(inv.nr. 64) en voor chronologisch onderzoek de(inv.nrs. 11351-11479) en(11483-11596) worden benut. Deze toegangen bevatten verwijzingen naar de dossiernummers, waarin de stukken zijn opgeborgen. In sommige gevallen is het mogelijk vanuit het object, zoals beschreven in de leggers der Domeinen (zie toegang 2.08.17), onderzoek te starten.
alfabetische trefwoordenindex
indices
namenklapper
numerieke dossierlijst
agenda's
dagboeken

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Een klein aantal stukken van dit archief is in een slechte materiële staat, wat tot gevolg heeft dat deze niet aangevraagd kunnen worden. Een opgave van de desbetreffende inventarisnummers op deze plaats is nagelaten, aangezien de materiële staat en de bijbehorende raadpleegmogelijkheden niet een permanente situatie vormen (restauratie, verfilming, etc.). Bij het aanvragen met de terminal in de studiezaal krijgt u een mededeling ter zake.
Andere toegang
Bij de Afdeling Domeinen is een alfabetische trefwoordenindex bijgehouden, verwijzend naar de algemene en beheersdossiers. Deze index (klapper) is digitaal beschikbaar (oud nr. 2.08.20).
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Financiën: Domeinen, nummer toegang 2.08.71, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Financiën / Domeinen, 1869-1944, 2.08.71, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Afgescheiden archiefmateriaal
Tot het archief van de Afdeling Domeinen behoren ook de leggers der Domeinen. De leggers bevatten beknopte beschrijvingen van onroerende goederen van de Staat. Ze zijn ingedeeld naar kantoor van de ontvanger der domeinen, die met het feitelijk beheer belast was. In de leggers zijn op beperkte schaal ook verwijzingen naar besluiten en brieven opgenomen, die zich in de in deze toegang beschreven dossiers bevinden. De leggers zelf zijn afzonderlijk beschreven in toegang 2.08.17, Inventaris van de leggers van de administratie der Domeinen, behorend tot de archieven van het Ministerie van Financiën en van het Amortisatiesyndicaat, 1819-ca. 1976. De kaarten en tekeningen, behorend tot het archief van de Afdeling Domeinen zijn eveneens afzonderlijk geborgen en beschreven in toegang 4.FIDZ, Inventaris van Domeinkaarten afkomstig van het Ministerie van Financiën, 1813-1935.
Verwante archieven
Het archief van de Afdeling Domeinen uit de periode 1842-1868 is beschreven in toegang 2.08.16.02. Het archief vanaf 1945 is beschreven in zgn. institutionele toegangen genummerd 5.000.5012 en 5.039.5012.
Stukken betreffende het beheer door het Rentambt Breda van de zgn. staatslandbouwdomeinen in westelijk Noord-Brabant, die van 1898-1937 in beheer waren bij de Directie van de Landbouw, zijn beschreven in toegang 2.11.03.01.
Stukken betreffende het beheer der staatsbossen en natuurgebieden zijn beschreven in toegang 2.11.03.01.
Relevant is ook het archief van de Ingenieur der Domeinen voor de Ontmanteling der Vestingen, 1868-1900, beschreven in toegang 2.08.25.
Archieven van de regionale onderdelen van de Dienst der Domeinen, de ontvangers en inspecteurs der Domeinen, bevinden zich in de rijksarchiefbewaarplaatsen in de provincies. De Zuid-Hollandse archieven, welke in het Nationaal Archief berusten, zijn beschreven in de toegangen 3.06.07.04 (directie Registratie en Domeinen in Zuid-Holland, 1849-1899), 3.06.28 (ontvangers der Registratie en Domeinen in Zuid-Holland, 1863-1941), 3.06.24 (Inspecteurs der Domeinen te 's-Gravenhage, Rotterdam en Dordrecht, 1935-1969) en 4.IDZH (kaarten behorende bij de wegenleggers in Zuid-Holland).
Het archief van de Administratie van het Kroondomein 1823-1972 berust thans (2005) in Winschoten, ter bewerking door de Centrale Archief Selectiedienst.
Deze opgave is niet uitputtend: in andere archieven kunnen ook stukken aangetroffen worden betreffende het beheer van eigendommen van de Staat.
Literatuur O. Andriessen, H.J. van Lis, Het Nederlandsch Staatsdomein en zijn beheer : toegelicht uit de meeningen van verschillende schrijvers, de beslissingen van het Bestuur der Domeinen en uit de jurisprudentie. 's-Gravenhage, 1892. F. van Dijk, Zakelijk gezien : rapport van het institutioneel onderzoek naar de taken en handelingen van de dienst Domeinen van het Ministerie van Financiën over de periode 1945-1994 in het kader van het Project Invoering Verkorting Overbrengingstermijn (PIVOT). 's-Gravenhage, 1996.

Archiefbestanddelen