2.08.94 Inventaris van het archief van de Rijksmunt, (1803) 1814-1909 (1926)

Bij decreet van koning Lodewijk Napoleon van 17 september 1806 no. 18 werden de bestaande acht provinciale Munten opgeheven. In art. 1 werd vastgesteld dat er voor het gehele Koninkrijk maar één muntgebouw zou zijn. Die Koninklijke Munt zou gevestigd worden in Amsterdam, maar zolang de vestiging daar nog niet kon plaatsvinden, moest gezorgd worden : 'voor het gerief der Commercie en alle stagnatie in het munten van negotiepenningen geprevenieerd, over zulks te verklaren, dat, na ultimo december 1806, de Munt te utrecht geëtablisseerd, provisioneel de Koninglijke munte zal vervangen'. Hoewel in 1840 opnieuw pogingen werden ondernomen om de Munt naar Amsterdam te verhuizen, bleef de Munt definitief in Utrecht gevestigd.

In de Grondwet van 1814 werd in art. 119 bepaald dat het College van Raden en Generaalmeesters van de Munt opnieuw zou worden ingesteld. Bij Wet zouden voor dit college nadere instructie worden vastgesteld. De instructie voor het College werd bij Koninklijk Besluit van 11 juli 1814 no. 28 goedgekeurd. Hierin werd bepaald dat het College zou bestaan uit 3 leden, geassisteerd door een Inspecteur Essayeur-Generaal. In verband met de Munt te Brussel, werd het ledental van het College bij Wet van 19 mei 1819 no. 31 uitgebreid tot zes leden. De eerste vergadering van het College vond plaats op 15 augustus 1814. De werkzaamheden van het College van Raden en Generaalmeesters eindigden in 1851, bij de Muntwet van 1850 het beheer van 's Rijksmunt onder toezicht kwam van het Munt-College. De secretaris van het College bracht in de vergaderingen alle ingekomen brieven en rapporten ter tafel, schreef die in het notulenboek onder volgnummer in hun geheel af, met vermelding van de genomen besluiten. Na 1823 werden de ingekomen brieven nog slechts in het kort vermeld in tabelvorm, met verwijzing naar de stukken zelf, die in doorlopende nummering in portefeuilles werden geborgen. Stukken over eenzelfde onderwerp werden wel eens afzonderlijk bijeengehouden, maar dit kwam slechts sporadisch voor.

Bij Koninklijk Besluit van 1814 werd aan het College van Raden en Generaalmeesters van de Munt toegevoegd de persoon van Inspecteur-Essayeur Generaal. Hij was geen lid van het College, maar had alleen een adviserende stem. Van de meeste bij het College ingekomen stukken werden hem afschriften toegezonden, meestal om raad en advies. Dit advies bracht hij echter hoogst zelden schriftelijk uit, maar deed dit vooral mondeling staande vergaderingen, zodat er weinig uitgegane stukken in het archief zijn te vinden. Het archief van de Inspecteur Essayeur-Generaal bestaat dan ook, wat de ingekomen stukken betreft, hoofdzakelijk uit afschriften, zonder dat de gegeven antwoorden er op aanwezig zijn. De Inspecteur Essayeur-Generaal werd gekend in alle zaken en vooral wat het technische gedeelte van de muntwerkzaamheden. Hierdoor ontstond naast het archief van de Raden en Generaalmeesters een ergelijkbaar archief van de Inspecteur Essayeur-Generaal. Het archief van de Inspecteur en Essayeur-Generaal was echter meer in onderdelen verdeeld en daardoor overzichtelijker. De eerste Inspecteur-Essayeur Generaal, mr. W.A.A. Poelman, ordende de ingekomen stukken zoveel mogelijk chronologisch, zoals ook het College van Raden en Generaalmeesters deed. Zijn opvolger dr. A. Vrolijk, maakte van de belangrijkste stukken dossiers en legde de verder onbelangrijke ingekomen brieven in chronologische volgorde. Aangezien er geen agenda's bestonden op de ingekomen brieven, leverde dit dossierstelsel aan de Inspecteur-Essayeur Generaal veel gemak. Aangezien niet altijd alle betreffende stukken in de dossiers zijn terecht gekomen, verdient het aanbeveling om naast de dossiers ook de ingekomen stukken te raadplegen. De Muntwet van 1850 voegde de Inspecteur-Essayeur Generaal toe als lid van het Munt-College, waardoor het voortbestaan van zijn archief kwam te vervallen.

Deze Commissie tot het werk der hermunting bij 's Rijksmunt te Utrecht werd ingesteld bij Koninklijk Besluit van 1 februari 1819 La R 2 no. 156 en herzien bij Koninklijk Besluit van 20 mei 1823 no. 86. De Commissie was rekening en verantwoording verschuldigd aan de Algemene Rekenkamer te 's-Gravenhage. De Commissielegde een eigen archief aan dat nu onderdeel uitmaakt van het Archief van 's Rijksmunt, 1814-1909.

Bij Koninklijk Besluit van 17 maart 1845 no. 77 werd de Commissie tot behandeling van 's Rijksmuntmateriaal opgericht. Haar taak bestond uit het in ontvangst nemen van alle bestaande en oude muntmaterialen die voor hermunting in aanmerking kwamen, deze te laten vernietigen en versmelten en verder het weer in ontvangst nemen en zorgen voor de verzending van de nieuwe speciën. De Commissie startte haar werkzaamheden met de in gang van 1 april 1845 en werd opgeheven op 7 oktober 1851. De Commissie legde een eigen archief aan dat nu onderdeel uitmaakt van het Archief van 's Rijksmunt, 1814-1909.

De Muntwet van 1 juni 1850 no. 25 bracht een reorganisatie van het Nederlandse muntwezen tot stand en droeg het beheer van de Munt op aan het Munt-College. In het Munt-College hadden drie leden zitting: de Inspecteur-Essayeur Generaal, de Waardijn en de secretaris. Deze samenstelling werd bestendigd tot 1901 toen het muntwezen wederom een grondige herziening onderging en het muntwezen overging in handen van het Rijk. Bij Koninklijk Besluit van 2 september 1850 no. 56 werden de werkzaamheden van het Munt-College vastgesteld. Uit dit besluit blijkt dat er aangaande de administratieve aangelegenheden geen grote veranderingen werden aangebracht. Het inboeken door de secretaris van de ingekomen stukken, met de antwoorden ernaast, ging als vanouds verder. De Inspectuer Essayeur-generaal, nu als lid van het Munt-College, beëindigde zijn afzonderlijk archief, aangezien hem geen afschriften van de brieven meer werden verstrekt. De waardijn kreeg het toezicht op de gebouwen en werktuigen, over de nieuwe muntspeciën en werd bewaarder van de stempelverzameling en het Munt- en Penningkabinet. Vanaf 1850 had het Munt-College ook het toezicht op de postzegel- (tot 1866) en poststempelfabricage. Van de poststempelfabriek, die in een afzonderlijk gedeelte van het muntgebouw was ondergebracht, werd een apart archief aangelegd.

De Wet van 28 mei 1901 no. 130, waarvan de invoering bij Koninklijk Besluit van 6 december 1901 no. 239 op 1 januari 1902 werd bepaald, wijzigde het beheer van 's Rijksmunt. Er kwam een einde aan de werkzaamheden van het Munt-College en de exploitatie van de Munt zou rechtstreeks door het Rijk geschieden. Het Munt-College werd opgeheven en de bedrijfsvoering over de muntfabricage kwam onder toezicht van de Muntmeester. De algemene controle op hetgeen de Muntfabriek aan specie ontving en afleverde en de gehalte-onderzoekingen enz. werden opgedragen aan een Controleur-Generaal. De beide functionarissen, die elkaar moesten aanvullen en controleren in hun werkzaamheden, vormden beide een eigen archief. Zij werkten echter vaak naast elkaar in plaats van met elkaar. Aangezien het Munt-College niet langer bestond, werden er niet langer notulen van vergaderingen gemaakt. De Muntmeester en de Controleur-Generaal hielden elk een agenda bij van de ingekomen en uitgegane stukken. Van veel stukken werden dossiers gevormd, hoewel dit meestal alleen de belangrijkste stukken betrof. De mondelinge besprekingen tussen de beide hoofden werden in de loop der tijd steeds minder in tal en uiteindelijk werden alle zaken schriftelijk afgehandeld. Met het overlijden van 's Rijksmuntmeester H.L.A. van den Wall Bake in 1908 kwam hieraan een einde.

De Wet van 1 juli 1909 Stbl. 253 bracht een radicale ommekeer teweeg in het beheer van 's Rijksmunt. Om de Munt goed te laten functioneren, kwam het bedrijf onder een eenhoofdig leiding te staan. Met ingang van 1 oktober 1909 werd de functie van Controleur-Generaal opgeheven en kwam het beheer en de controle onder toezicht van 's Rijksmuntmeester. De eerste persoon in deze functie was voormalig Controleur-Generaal dr. C. Hoitsema.

Einde van een tijdperk
Met de verandering in het beheer van 's Rijksmunt in 1909 ving een nieuw tijdperk aan, waarmee ook een andere administratie werd gevoerd. Dit was de reden dat het jaar 1809 als scheidingsjaar voor de beschrijving van het archief van 's Rijksmunt werd gekozen.

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

De belangrijkste bestanddelen zijn o.a.:

• Vergaderstukken;
• Indices;
• Ingekomen en minuten van uitgegane stukken;
• Registers;
• Brievenboeken;
• Instructies;
• Processen-verbaal.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Op de belangrijkste chronologisch geordende series bestaan systematisch-alfabetische indices, verwijzende naar de onderwerpen van de stukken. Deze indices zijn door de administratie in de tijd zelf opgemaakt. Voor het effectief zoeken naar document zijn deze indices nog steeds bruikbaar.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Rijksmunt [periode 1814-1909], nummer toegang 2.08.94, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Rijksmunt 1814-1909, 2.08.94, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

2.08.41: Archief van het Ministerie van Financiën: Dossierarchief, (1814) 1831-1940 (1946), en dan met name rubriek 07.2 Muntwezen.