2.09.12.01 Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie: Verenigingenregister, (1820) 1874-1976

Voor 1838 bestond er ten aanzien van het oprichten en besturen van verenigingen geen wettelijke regeling. Alleen moest rekening gehouden worden met het bepaalde in de artikelen 291-294 van het Wetboek van Strafrecht die voorschreven dat voor vergaderingen van meer dan twintig personen toestemming van de lokale, provinciale of landelijke overheid gevraagd moest worden. Dientengevolge kunnen archiefbescheiden over verenigingen berusten in gemeentelijke archiefbewaarplaatsen en in Rijksarchiefbewaarplaatsen in de provinciehoofdsteden en het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. Het Burgerlijk Wetboek van 1838 wijdde wel een aantal artikelen aan de vereniging als rechtspersoon maar gaf geen voorschriften ten aanzien van het oprichten van verenigingen, zodat het bovenstaande ook geldt voor verenigingen die zijn opgericht in de periode 1838-1855.

Bij de Wet van 22 april 1855 tot regeling van het recht van vereniging en vergadering kwamen voorschriften tot stand omtrent de wijze waarop een vereniging opgericht en bestuurd moest worden. Alleen verenigingen die als rechtspersoon wilden optreden, dienden hun statuten ter goedkeuring aan de Koning voor te leggen. Goedkeuring van de statuten hield automatisch erkenning van de vereniging als rechtspersoon in. Doorgaans werd een vereniging voor de duur van bijna 30 jaar erkend, waarna een verzoek tot duurverlenging kon worden ingediend. De goedgekeurde statuten werden in de Staatscourant gepubliceerd. Van verenigingen die geen goedkeuring van hun statuten hebben aangevraagd, berusten dus ook geen gegevens in de door het Algemeen Rijksarchief beheerde archieven.

De dossiers bevatten meestal het verzoek om goedkeuring van de statuten, adviezen van ministerile en andere aard en een exemplaar van de ter goedkeuring voorgelegde statuten. Bovendien wordt in de dossiers een verwijzing aangetroffen naar - of een afschrift van - het Koninklijk Besluit waarbij de statuten zijn goedgekeurd.

Een bij notariële akte opgerichte vereniging of stichting dient geregistreerd te worden bij de Kamer van Koophandel en Fabrieken in het ressort waarin de vestigingsplaats is gelegen. Statuten verschijnen niet meer in de Staatscourant. Voor inlichtingen van na 1976 over verenigingen en stichtingen wende men zich dan ook tot deze Kamers van Koophandel en Fabrieken.

Voor meer informtatie over verenigingen en stichtingen zie gidsje (2.23.13).

In 1953 droeg het Ministerie van Justitie formeel een afgesloten deel over van het Verenigingenregister aan het Algemeen Rijksarchief. De werkelijke overdracht vond plaats in 1960. Deze archivalia betreffende verenigingen die in de periode 1874- 1914 waren opgericht en rechtspersoonlijkheid hadden gekregen, maar na 1914 geen duurverlenging hiervan hadden aangevraagd, werden voorlopig geplaatst in het Hulpdepot van de Tweede Afdeling aan het Westeinde in Den Haag, later in Schaarsbergen. In 1980 werden deze 14.014 dossiers (uit de serie 1-22746) overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief. Tengevolge van het inwerkingtreden in 1976 van boek 2 van het Nieuw Burgerlijk Wetboek waarin een andere procedure ter verkrijging van rechtspersoonlijkheid werd voorgeschreven, werden ook de archiefbescheiden van de verenigingen uit de periode 1874-1914 die wl duurverlenging hadden aangevraagd en verkregen alsmede alle overige verenigingendossiers van na 1914 aan het Algemeen Rijksarchief overgedragen.

Tegelijkertijd kwam in 1980 ook het gehele bestand van het Centraal Stichtingenregister over.

In 1981 werden de beide delen van het Verenigingenregister tot één doorlopende serie samengevoegd. De twee plaatsingslijsten werden echter niet tot één lijst omgewerkt. Op de dozen van het Verenigingen- en Stichtingenregister werd in 1981 bij de herordening wel vermeld de nummers van de dossiers, die in de dozen berusten. Daardoor is het mogelijk om, zodra een nummer van een dossier bekend is, dit zonder hulp van een plaatsingslijst, te lichten. Om deze reden is op de dozen nu ook geen volgnummer meer aanwezig.

Met de dossiers kwam ook een aantal toegangen op het register over die niet door het publiek konden worden geraadpleegd (zie inventarisnummer 81583/verenigingen en 50067-50068/stichtingen. Nadien werden nog toegangen op het archief van het Ministerie van Justitie overgedragen waaronder agenda's op de correspondentie, indices en klappers op het Verenigingenregister. In het hiernavolgende overzicht zijn ook deze toegangen beschreven en genummerd, zodat ze ook door het publiek aangevraagd en geraadpleegd kunnen worden. Tevens is in het overzicht een aantal verzamelklappers opgenomen.

Met dit overzicht zijn de plaatsingslijsten 2.09.12 (oud) en 2.09.23 en 2.09.24 vervallen. De eveneens overgedragen archieven van Naamloze Maatschappijen/Vennootschappen zijn in 1983 om praktische redenen weer door het Ministerie van Justitie teruggenomen.

Overbrenging van een overheidsarchief

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Centraal Archief Verenigingen , nummer toegang 2.09.12.01, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Justitie / Verenigingenregister , 2.09.12.01, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn in kopievorm beschikbaar

De statuten zijn van 1857-1879 volledig in het hoofdlichaam van de Staatscourant opgenomen. Van 1880-1903 zijn ze per jaar genummerd, in afzonderlijke folio-bijvoegsels gepubliceerd. Deze folio-bijvoegsels zijn steeds ingebonden achter de courant, waarme ze zijn uitgegeven. Van 1856-1862 zijn ze bovendien in het Staatsblad vermeld.

De octavobijvoegsels, bevattende de statuten, zijn uitgegeven krachtens Koninklijk Besluit van 25 november 1903 no. 10 (Stcrt. 289), ingaande 1 januari 1904. Ze werden als afzonderlijke bijvoegsels bij de Staatscourant verkrijgbaar en hadden als serieletter de letter V, van 1973-1976 de letter EV.

In de bibliotheek van het Algemeen Rijksarchief staat een volledige serie over de jaren 1904-1976, waarbij de statuten uit 1945 zijn ingebonden in de band `Uitpraken'. Ook in andere wetenschappelijke bibliotheken zijn deze statuten te raadplegen.

De akten zijn van 1877-1903, per jaar genummerd, in afzonderlijke foliobijvoegsels gepubliceerd. Deze folio-bijvoegsels zijn steeds ingebonden achter de courant, waarmee ze zijn uitgegeven.

De octavobijvoegsels, bevattende de akten betreffende coöperatieve verenigingen, zijn uitgegeven krachtesn Koninklijk Besluit van 25 november 1903 no. 10 (Stcrt. 289), ingaande 1 januari 1904. Ze werden als afzonderlijke bijvoegsels bij de Staatscourant verkrijgbaar en hadden als serieletter de letters CV.

In de bibliotheelk van het Algemeen Rijksarchief staat een volledige serie: 1877-1903 in folio en 1904-1974 in octavo. Ook in andere wetenschappelijke bibliotheken zijn deze akten te raadplegen.

Voor Statuten van Verenigingen, zie ook Bijlagen tot de Staatscourant (tot 1904 in de Staatscouranten bijgebonden; van 1904-1974 in een afzonderlijke serie in octavoformaat). Aanwezig in de bibliotheek van het Algemeen Rijksarchief.

Voorts kan onderzoek worden verricht in de archieven van de Staatssecretarie (1813-1840) (inventaris 2.02.01) en het Kabinet des Konings (1841-1945) (inventaris 2.02.04 en 2.02.14), in welke archieven de minuut-Koninklijke Besluiten berusten (met soms enkele voorstukken) betreffende de goedkeuring van verenigingsstatuten.

Ook in de archieven van Ministeries die wellicht bemoeienis hebben gehad met de totstandkoming van een vereniging (b.v. de Ministeries van Binnenlandse Zaken, Erediensten en Financiën) kunnen gegevens over verenigingen worden aangetroffen.