Terug naar zoekresultaten

2.13.44 Inventaris van het archief van het Algemeen Toezicht op het Wapen der Koninklijke Marechaussee; Inspectie der Koninklijke Marechaussee, (1815) 1841-1941 (1959)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaalBijlagen

Archief

Titel

2.13.44
Inventaris van het archief van het Algemeen Toezicht op het Wapen der Koninklijke Marechaussee; Inspectie der Koninklijke Marechaussee, (1815) 1841-1941 (1959)

Auteur

H.H. Jongbloed

Versie

30-03-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1989 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Inspectie der Koninklijke Marechaussee
Inspectie Kmar

Periodisering

archiefvorming: 1841-1941
oudste stuk - jongste stuk: 1815-1959

Archiefbloknummer

D27114

Omvang

; 292 inventarisnummer(s) 10,20 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Koninklijke Marechaussee

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief van de Koninklijke Marechaussee, dat als politiekorps militaire taken uitoefende en speciaal was belast met de grensbewaking, bevat vanwege de dienst Algemeen Toezicht correspondentie met nadere toegangen in de vorm van agenda's. Verder zijn er registers m.b.t. diverse personeelsaangelegenheden als verlof, voordrachten e.d. Namens de Inspectie zijn er stukken over de bouw, inrichting en beheer van de diverse kazernes verspreid over het land plus correspondentie. Verder zijn er nog enkele losse stukken over diverse compagnieën en commissies van onderzoek.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
INLEIDING
De Koninklijke Marechaussee (KMar) was en is een politiekorps met militaire status. Met een numerieke sterkte die in het tijdvak 1814-1940 de 1375 man niet te boven is gegaan, is de betekenis van het korps niet in zijn aantal te zoeken, maar in zijn taak: civiele (rijks)politiedienst uitgeoefend door een militair apparaat.
Institutionele geschiedenis tot 1940 (1943) in hoofdlijn ( De geschiedenis van de Koninklijke Marechaussee is zeer uitvoerig beschreven in W. van den Hoek (oud-commandant van het wapen), De geschiedenis van het wapen der Koninklijke Marechaussee, 's-Gravenhage 1963. Dit hoofdstuk volstaat daarom met een summiere schets. Voorzover niet anders aangegeven, is dit gebaseerd op Van den Hoek, die voor nadere informatie dient te worden geraadpleegd. Van den Hoek drukt als bijlagen de oprichtingsbesluiten en dienstvoorschriften uit 1814 en 1815 af, en citeert latere besluiten ten aanzien van het korps uitvoerig in zijn tekst. ) Het verschijnsel marechaussee, ook gendarmerie geheten, is van Franse oorsprong ( Nog steeds is de Franse gendarmerie nationale een militair apparaat. ) en deed zijn intrede in de Nederlanden in het voetspoor van de Bataafse Revolutie en Franse overheersing. Bij de terugtrekking van het Franse bestuur in 1813 trok ook de Franse gendarmerie weg en ontstond een bestuurlijk en politieel vacuüm.
In de Zuidelijke Nederlanden werd dit vacuüm provisioneel gevuld door een tijdelijk bewind dat door de verbonden mogendheden in deze gewesten werd ingesteld. Aan het hoofd daarvan stonden twee, later één, Gouverneur(s)-generaal, die bij besluit van 27 februari 1814 nr. 7 de oprichting van een korps marechaussee gelastten.
Nadat het voorlopig bestuur over de Zuidelijke Nederlanden bewesten Maas door de verbonden mogendheden per 1 augustus 1814 provisioneel in handen was gelegd van de Souverein der Noordelijke Nederlanden, richtte deze bij besluit van 26 oktober 1814 (Brussel ( Na de formele vereniging van de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden op het Congres van Wenen volgde de integratie van de Noord- en Zuid-Nederlandse bestuursapparaten ingevolgde KB van 16 september 1815 nr. 61. Voordien functioneerde te Brussel o.m. een Zuidnederlandse Staatssecretarie. Deze staakte zijn activiteit per 12 april 1816. Het archief van deze Brusselse secretarie, alsook die van andere voorlopige bestuursorganen in de Zuidelijke Nederlanden, hebben tot 1953 in Den Haag berust, maar zijn in dat jaar in het kader van een omvangrijke archiefruil met België aan dat land overgedragen. Aangezien tot 1818 de marechaussee uitsluitend in de "Belgische" gewesten functioneerde, werden marechaussee-zaken door het Zuid-Nederlandse Departement van Oorlog resp. de Zuid-Nederlandse Staatssecretarie behandeld. Doordat die archieven niet meer voorhanden zijn, is het niet steeds mogelijk om het (Brusselse) nummer van besluiten inzake de marechaussee te achterhalen. Zie Algemeen Rijksarchief, Tweede Afdeling, Inventarissen van archivalia welke in 1953 aan het Algemeen Rijksarchief in Brussel zijn overgedragen, Den Haag 1953 gereviseerd 1978, nummer toegang 2.23.03. ) ) nr. 498 het korps opnieuw op. Daarbij werd uitdrukkelijk gestipuleerd, dat het korps uitsluitend in de "Belgische" provincies, behalve Limburg, werkzaam zou zijn. Met de vereniging van Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden door het Congres van Wenen kwam de marechaussee, mèt de reeds geldende regelgeving, definitief binnen het Nederlandse staatsbestel. Tevoren was reeds, bij besluit van 30 januari 1815 (Brussel) nr. 10714 ( Inv.nr. 132. ) , het Reglement op de policie, de discipline en de dienst der marechaussee vastgesteld, terwijl in overeenstemming daarmee de inspecteur-generaal der Infanterie belast met de administratie van Oorlog in de Zuidelijke Nederlanden, Tindal, op 20 maart 1815 het Algemeen Reglement voor de inwendige dienst der marechaussee vaststelde ( Inv.nr. 20. ) .
Het besluit van de Algemene Commissarissen van 1814 stelde het korps onder bevel van een chef met de rang van kolonel. Bij "Souverein" besluit van 19 oktober 1814 (Brussel) nr. 402 werd kol. W. de Roisin tot chef benoemd (&Het reglement van betaling en administratie, vastgesteld bij "Souverein" besluit van 28 november 1814 (nummer onbekend, zie noot 2) en opgevolgd door het reglement van administratie vastgesteld bij KB van 1 februari 1820 nr. 26, merkte de commandant van het korps tevens aan als "inspecteur", hetgeen ertoe leidde dat de fungerend commandant zichzelf wel betitelde als "chef en inspecteur".&) Het "Souvereine" oprichtingsbesluit van 1814 bepaalde de sterkte van het korps op 961 man verdeeld over staf en zeven compagnieën. Het Reglement op de policie omschreef taak en organisatie nader, bepaalde de gewone en buitengewone dienst, en stipuleerde dat het korps voor zijn materiële, personele en disciplinaire aangelegenheden zou ressorteren onder de minister van Oorlog, voor wat betreft de uitoefening van zijn taak echter onder de minister van Justitie. Daarmee werd de basis gelegd voor repeterende fricties tussen deze departementen gedurende de eerste eeuw van het bestaan der KMar.
Reeds in 1815, bij KB's van 29 april (Brussel) nr. 9 en 25 juni (Brussel) nr. 1, werd het korps uitgebreid met compagnieën in Limburg en Luxemburg. Bij KB van 28 april 1817 (Den Haag ( Zie noot 3 ) ) nr. 69 volgde een indeling van de compagnieën in afdelingen, en bij KB van 29 april 1818 nr. 62 werd een compagnie in Noord-Brabant ingesteld. Daarmee kwam de formatie op nominaal ca. 1375 man ( Eigenaardigerwijs werd daarmee de situatie gecreëerd, dat de KMar zijn dienst in grote trekken verrichtte in de voormalige Zuidelijke Nederlanden en voormalige Generaliteitslanden, maar niet in de voormalige Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. )
Sinds 1815 zijn onophoudelijk plannen in studie geweest om het korps over het gehele rijk uit te breiden. Deze liepen echter tot 1889 vast op de daarmee gemoeide meer-kosten, en in de loop der tijd steeds nadrukkelijker op onenigheid tussen de twee betrokken ministeries over de vraag, welke begroting daarvoor zou opdraaien.
Bij KB van 20 oktober 1825 nr. 6 werd kol. De Roisin met bevordering overgeplaatst en opgevolgd door gen.maj. S.J. Travers. De hogere rang van de nieuwe chef hield waarschijnlijk verband met de wens om de taakuitvoering van het korps te verbeteren. De chef kreeg een andere titel: inspecteur-generaal. De Travers overleed reeds in 1827. Pas bij KB van 3 maart 1829 nr. 22 werd tot zijn opvolger benoemd gen.maj. F.N.L. Aberson.
Onder diens leiding beleefde het korps de Belgische opstand en afscheiding, die een aanzienlijke reductie meebrachten. Al of niet gebruik makend van inderhaast getroffen uittredingsregelingen, verliet het merendeel van het personeel de Nederlandse dienst. Met de samengeraapte resten trok Aberson zich in de maanden augustus tot november 1830 terug van Brussel via Antwerpen en Breda naar Dordrecht. Daar onderging het korps ingevolge KB van 31 december 1830 nr. 102 een voorlopige reorganisatie. De functie van inspecteur-generaal verdween en het wapen werd voorlopig gesteld onder bevel van de oudst-aanwezige officier, lkol. Van Ingen. De compagnie Noord-Brabant bleef intakt, te Dordrecht zou een depot en depotcompagnie worden opgericht en het resterende personeel zou worden ondergebracht in een veldeskadron van twee compagnieën, ter beschikking van de bevelhebber van het veldleger. De sterkte van het korps werd niet vastgesteld. Op 28 februari 1831 bedroeg die 340 man. In 1836 werd de numerieke sterkte bepaald op 495 ( Niet duidelijk is, of in de sterkte van 28 februari 1831 ook de restanten van de compagnieën Limburg en Luxemburg waren begrepen. Het detachement te Maastricht, in de organisatie van 31 december 1830 niet genoemd, werd in 1836 weer officieel tot de formatie gerekend. ) . Na de vrede van Londen van 1839 werd het gehele Nederlandse leger en daarmee ook het korps marechaussee, aan een reorganisatie onderworpen. Bij KB van 5 mei 1840 nr. 64 werd de KMar met ingang van 1 juni georganiseerd in twee compagnieën, in Noord-Brabant en Limburg, alsmede een kleinere eenheid, luitenantschap, in Zeeuws-Vlaanderen. De formatie werd teruggebracht tot 447 man. Aan het hoofd zou een hoofdofficier staan, belast met de gewone en buitengewone inspecties. Als zodanig werd bij brief van het ministerie van Oorlog van 13 mei 1840 nr. 9 benoemd maj. F.G. Chomel. De staf van het wapen kreeg 's-Hertogenbosch als standplaats aangewezen. Chomel vatte de reorganisatie aan: bij korpsorder van 28 juni 1840 no. 6 werden alle orders en circulaires van voorgaande chefs van het wapen, daterend van voor 1 September 1839, ingetrokken, en bij korpsorder van 6 januari 1841 nr. 1 werd bericht, dat alle orders uitgevaardigd tussen eind augustus 1839 en januari 1841 achteraf door het ministerie van Oorlog waren geratificeerd ( Inv.nr. 107. Daarin wordt verwezen naar het orderboek van de eerste compagnie (Noord-Brabant) over 1829-1841, dat door Van den Hoek werd geraadpleegd bij het Museum der Koninklijke Marechaussee te Buren. ) .
Na de ingrijpende reorganisatie van de Landmacht beval de koning bij KB van 30 mei 1841 nr. 69 algehele inspectie. De inspectie van de KMar werd daarbij opgedragen aan de commandant van de 2e cavaleriebrigade te 's-Hertogenbosch, gen.maj. Dumonceau. Diens rapportage was dermate kritisch, dat het wapen bij KB van 7 december 1841 nr. 68 onder algemeen toezicht van Dumonceau werd gesteld. Deze werd vervolgens bij KB van 31 december 1852 nr. 79 benoemd tot Inspecteur der Cavalerie, bij welke benoeming hem tevens de voortzetting van het algemeen toezicht op de KMar werd opgedragen. Naderhand is het algemeen toezicht op de KMar als vast element opgenomen in de instructie van de Inspecteurs der Cavalerie. De uitoefening van het algemeen toezicht door deze inspecteurs heeft geduurd tot 16 april 1909.
Onderwijl was bij KB van 9 december 1843 nr. 102 op de organisatie van het korps verder bezuinigd. Bij deze reorganisatie werd de staf van het wapen, inclusief de functie van chef, opgeheven, en kregen de compagniescommandanten de bevoegdheden die bij reglement of bijzondere voorschriften aan de commandant waren toegewezen. Het luitenantschap Zeeland ging op in de compagnie Noord-Brabant. De formatie werd gesnoeid tot 361 man. Gen. Dumonceau bleef met het algemeen toezicht belast en stond nu dus in direkte verbinding met de compagniescommandanten. In wezen was hij daarmee "chef van het wapen" geworden. In 1863 vond de herdoop van de compagnieën in divisies plaats ( KB van 28 februari 1863 nr. 47, Recueil Militair 1863 p. 18. Bij een totale formatie van 361 man (in 1843) is de benaming "divisie" wat misleidend. Hetzelfde geldt voor de in marechaussee-kringen gebruikelijke term "brigade", waarmee doorgaans een locaal gedetacheerde groep van een handvol marechaussees wordt bedoeld. ) .
In het tijdvak 1843-1889 zijn opnieuw herhaalde initiatieven ontplooid om tot uitbreiding van het wapen te komen, die onveranderlijk stuk liepen op de budgettaire consequenties en de onenigheid daarover tussen de ministeries van Oorlog en Justitie. Op enige schaal werd daarom gebruik gemaakt van de reeds bij het Reglement op de policie van 1815 voorziene mogelijkheid om personeel van andere delen der krijgsmacht als hulpmarechaussee in te zetten.
In het kader van de gemeentewet 1851 werd ook een regeling voor de gemeentelijke politie in het leven geroepen. De verhouding tot de rijks-politie werd in algemene termen geschetst, doch behoefde nadere bepaling. Bij KB van 17 december 1851 nr. 1 werd daarin voorzien. Dit zgn. "Rijkspolitiebesluit 1851" bepaalde, dat het hoogste gezag over de rijks-politie berustte bij de minister van Justitie. Het rijk werd in 5 rijkspolitiedistricten verdeeld, aan het hoofd waarvan direkteuren van politie werden gesteld. Twee direkteuren werden aangesteld, maar al in 1852 weer ontslagen. De waarneming van de directeursfuncties werd opgedragen aan de procureurs-generaal bij de gerechtshoven. Tot het personeel der rijks-politie werden gerekend de marechaussee met hulp-marechaussee en de waterschouten.
Bij KB van 17 januari 1854 nr. 113 werd vervolgens de rijksveldwacht in het leven geroepen. Vooralsnog was dit geen afzonderlijk apparaat, maar kon de minister van Justitie de nevenfunctie van rijksveldwachter verlenen aan ambtenaren met een andere hoofdtaak, zoals gerechtsdienaren en opzichters van jacht en visserij. Aan hun bestaande taken werd dus door de benoeming tot rijksveldwachter de handhaving van openbare orde en veiligheid toegevoegd. Bij KB van 11 november 1856 Sb. 114 ingaande 1 januari 1858 werden de inmiddels tot rijksveldwachters benoemde ambtenaren met àl hun taken (dus gerechtsdienst, toezicht op jacht en visserij, en handhaving van openbare orde en veiligheid), samengebracht in het Korps Rijksveldwacht. Het eigen politie-apparaat van het rijk kwam daardoor uit twee delen te bestaan: rijksveldwacht (met civiele status) en marechaussee (met militaire status). In provincies waar de marechaussee functioneerde (Noord-Brabant, Limburg en Zeeuws-Vlaanderen) werden slechts in beperkte mate rijksveldwachters benoemd.
Pas als gevolg van ernstige ongeregeldheden in Amsterdam en de drie noordelijke provincies gedurende de tweede helft van de jaren 1880 kon uiteindelijk de uitbreiding van de marechaussee "boven de Moerdijk" doorgang vinden. Bij KB van 4 november 1889 nr. 14 werd een nieuwe derde divisie opgericht met als ressort Oost-Gelderland, Overijssel en Drenthe (vrijwel) geheel, en de zuid-oostelijke delen van Groningen en Friesland, in een nader bepaalde dislokatie van brigades. De uitbreiding was in 1891 geheel gerealiseerd. Reeds bij KB van 30 maart 1894 nr. 9 werd de derde divisie gesplitst in een derde en vierde. De derde diende in Gelderland benoorden Rijn en Waal alsmede in Overijssel, de vierde in Groningen, Friesland en Drenthe. Bij KB van 19 maart 1895 nr. 27 werd de formatie numeriek versterkt tot een totaal van 795 man.
Bij KB van 12 maart 1909 nr. 44 werden, na langdurige voorbereidingen, verdere wijzigingen vastgesteld. De kosten van het wapen werden herverdeeld: Justitie zou twee-derde, Oorlog het resterende dragen. Tegelijk werd het wapen onttrokken aan het toezicht van de Inspecteur der Cavalerie en onder een eigen chef, met de titel van inspecteur, gesteld. De organisatie zou bestaan uit een staf, vier divisies, en een depot te Apeldoorn, tevens bedoeld als instructie-eenheid. Korte tijd later werd een geheel zelfstandig detachement gevormd voor de bewaking van paleis Het Loo, als vervanging van de tot dan toe optredende "klompenwacht" van tuin- en parkpersoneel. De eerste inspecteur, maj. G.A. van Haeften, aanvaardde op 16 april 1909 zijn functie. Zijn instructie was vastgesteld bij KB van 1 april 1909 nr. 23. In de jaren 1912-1920 werd vervolgens geleidelijk de verspreiding van het wapen over het gehele land voltooid door de uitzetting van brigades in Noord- en Zuid-Holland.
Bij de mobilisatie van 1914 kwam het gehele korps marechaussee onder bevel te staan van de opperbevelhebber der land- en zeestrijdkrachten (OLZ). Een gedeelte van de marechaussee werd korte tijd gemobiliseerd, maar in november 1914 keerde het meeste gemobiliseerde personeel weer naar zijn vredesstandplaats terug. De inspecteur KMar werd voor de uitoefening van zijn taken ten aanzien van de gemobiliseerde marechaussee ingedeeld bij het Algemeen Hoofdkwartier als hoofd van de afdeling Marechaussee. Ten aanzien van het niet-gemobiliseerde deel der KMar oefende hij zijn gewone functie volgens vredesinstructie uit. Eenheden geplaatst in gebieden die in staat van beleg of oorlog waren verklaard, stonden zowel ter beschikking van de militaire als van de burgerlijke autoriteiten. Elders verrichtte de marechaussee uitsluitend de gewone justitie- en politiedienst.
In de loop van de jaren 1914-1918 vergde de grensbewaking steeds meer aandacht en mankracht, zonder dat op structurele basis in voldoende personeel werd voorzien. De KMar raakte daardoor in de klem van onverenigbare eisen: de civiele en de militaire (politie)dienst diende voortgang te vinden en tegelijk moest de grensbewaking voldoende bemand worden. Toen noodmaatregelen niet hielpen werd begin 1918 tot de vorming van militaire politie-afdelingen besloten. Deze zouden bestaan uit geselecteerd personeel van andere landmacht-onderdelen, dat zou worden belast met de taken van militaire politie (handhaving van orde en veiligheid binnen de krijgsmacht voorzover militairen bij de verstoring daarvan betrokken waren) die tot dusver door de KMar waren behartigd. Het einde van de Eerste Wereldoorlog betekende niet het einde van deze afdelingen. Zij werden ingaande 1 juli 1919 omgevormd tot het Korps Politietroepen, dat met drie compagnieën en een formatie van 653 man belast werd met de bewaking van militaire gebouwen, handhaving van de openbare orde tegen verstorende militairen, transport van verdachte en veroordeelde militairen, en naderhand deelname aan de grensbewaking. Bij KB van 26 mei 1922 nr. 216 werd dit korps, met een formatie van intussen 720 man, opgenomen in de vredesorganisatie van het leger. Als commandant werd aangewezen de inspecteur der KMar in nevenfunctie. Bij KB van 21 maart 1935 nr. 102 werd het bevel over het Korps Politietroepen onttrokken aan de inspecteur der KMar.
De KMar beleefde ondertussen in 1919 een uitbreiding tot 1177 man, en in 1921 tot 1259. Een en ander hield verband met de voltooiing van de verspreiding van de KMar over het gehele land, en met het feit, dat de wet van 10 januari 1920 Sb. 11 aan de minister van Justitie de bevoegdheid verleende, in vredestijd een soort "civiele staat van beleg" in nader aan te wijzen grensstreken te handhaven, ter opvolging van de tijdens de mobilisatie uitgeroepen militaire staat van beleg. Krachtens deze wet werden bij KB van 11 februari 1920 Sb. 65 de bewakingskringen aangewezen, en bij beschikking van de minister van Justitie van 21 februari 1920 nr. 858 het bewakingsreglement. De leiding van de grensbewaking werd gelegd bij de inspecteur der KMar, de feitelijke uitvoering berustte bij de reeds aan de grens aanwezige belastingambtenaren, tijdelijke hulpkommiezen, naderhand het Korps Politietroepen (waarin een deel van de hulpkommiezen werd opgenomen), onder medewerking van gemeentepolitie, rijksveldwacht èn marechaussee, voorzover de gewone dienst deze medewerking toestond.
Het aantal bewakingskringen verminderde geleidelijk in de periode 1922-1927, waardoor de grensbewaking, en het aandeel van de marechaussee daarin, geleidelijk tot normale proporties terugkeerde. Mede daarom kon in 1924 inkrimping van de formatie KMar tot 1100 man worden bepaald, te bereiken door natuurlijk verloop. Op deze sterkte zou het korps tot 1940 blijven.
Het KB van 6 augustus 1935 Sb. 497, een nieuw Rijkspolitiebesluit dat het vorige uit 1851 verving, trachtte de organisatie van de rijkspolitie aan te passen aan de Gemeentewet van 1931, waarin was bepaald dat de politiedienst in gemeenten met minder dan 5000 inwoners door rijkspolitie zou worden verricht. Tot de rijkspolitie werden, als voorheen, gerekend de rijksveldwacht en de marechaussee. Het gezag over de gehele rijkspolitie werd gelegd bij de minister van Justitie, die de bevoegdheid kreeg te bepalen waar rijksveldwacht dan wel marechaussee voor de rijkspolitiedienst zou worden ingezet. Bij gemeenschappelijke beschikking van de ministers van Justitie en Defensie (nrs. 18 maart 1935 nr. 1772 Geheim en 10 april 1935 Geheim Litt. F 60) was reeds een "commissie voor de reorganisatie en dislocatie der Rijkspolitie" ingesteld om aanbevelingen te doen over een zo efficiënt mogelijke dislokatie van de twee onderdelen der rijkspolitie (rijksveldwacht en marechaussee), mede gezien de bijzondere geschiktheid van de marechaussee om waar nodig "krachtdadig op te treden" ( De commissie, ook wel aangeduid als "Rijkspolitiecommisse", had niet zozeer tot taak een rapport uit te brengen, maar fungeerde veeleer als een staande adviescommissie. Het archief van de commissie berust bij het Algemeen Rijksarchief, Tweede Afdeling, archief van de commissie voor de reorganisatie en dislocatie der Rijkspolitie 1935-1939, nummer toegang 2.09.41.06. ) .
De toenemende internationale dreiging leidde vanaf 1938 tot verscherping van de grensbewaking, als gevolg waarvan de voornemens tot herinrichting van de rijkspolitiedienst kwamen te vervallen. Op 16 maart 1938 (nr. 1481) besloot de minister van Justitie tot de aanstelling van 100 hulpkommiezen, betiteld als grenscontroleurs, onder bevel van de inspecteur der KMar. De positie van deze grenscontroleurs werd nader geregeld bij KB van 1 juli 1939 Sb. 282. Later in 1938 werd de KMar bevolen zoveel mogelijk personeel voor de grensbewaking vrij te maken, en werd dienstplichtig militair personeel van de grensbataljons beschikbaar gesteld om samen met de marechaussee de grensbewaking te verrichten. Korte tijd later werd de mogelijkheid geopend voor uitgediend dienstplichtig personeel om vrijwillig in detachering bij de KMar bij te dragen aan de grensbewaking. Verdere versterking vond plaats vanaf april 1939, toen onder de werking van de "strategische grensbewaking" reguliere militaire eenheden voor grensbewakingsdienst werden ingezet.
In de meidagen van 1940 weken 271 leden van de KMar uit naar Engeland. De achterblijvenden legden vrijwel allen de verklaring op erewoord af, die beslissend was voor krijgsgevangenschap of overgang naar de civiele maatschappij. Bijgevolg werd de marechaussee op 5 juli 1940 gedemilitariseerd en naar de burgerlijke politie overgeheveld, onder het gezag van het departement van Justitie. Het Korps Politietroepen werd per dezelfde datum opgeheven en het personeel ervan als burgerlijke politie verspreid over marechaussee, rijksveldwacht en gemeentepolitie. Daardoor groeide de marechaussee tot een sterkte van 4000 man, die in acht divisies werd gereorganiseerd. In november 1940 werd voorts de rijksveldwacht, ter sterkte van ca. 2400 man, geïntegreerd in de marechaussee, en per 1 december 1942 volgden de gemeente-veldwachters van de gemeenten waar eveneens marechaussee aanwezig was.
Per 1 maart 1943 volgde een reorganisatie van de politie-organisatie, waarbij gemeentepolitie bleef bestaan in 121 uitsluitend middelgrote gemeenten, en elders staatspolitie, ook marechaussee genaamd, bevoegd werd. Dit was het sluitstuk van een reeks reorganisatie-maatregelen, die uiteraard tot doel hadden de Nederlandse politie "gelijk te schakelen". Najaar 1940 was de functie van inspecteur-generaal der Nederlandse politie gecreëerd, rechtstreeks ressorterend onder de secretaris-generaal van Justitie ( Als inspecteur-generaal der Nederlandse politie trad op kol. A.W. de Koningh, voorheen inspecteur der KMar. Zie inv.nrs. 140 en 141. ) . In diens staf werd later ook de inspecteur der marechaussee opgenomen. Per 1 juli 1941 was vervolgens de "gevolmachtigde voor de reorganisatie van de Nederlandse politie" ten tonele verschenen, aan wie de competentie inzake personeel, uitrusting en comptabiliteit was voorbehouden. Daartegenover was aan de inspecteur-generaal, en in diens voetspoor de inspecteur der marechaussee, slechts de regeling van de dienstuitoefening gelaten. De mogelijkheden van de bezetter om Duitsgezind personeel in de organisatie, en met name de leidende functies, te plaatsen, waren daardoor aanzienlijk toegenomen.
TAAK
( Gebaseerd op Van den Hoek, zie noot 1. )
De taak van de marechaussee werd in 1815 omschreven in het Reglement op de policie, de discipline en den dienst der marechaussee. Dit reglement is tot 1940 in functie gebleven. Deze taak kan in twee hoofdonderdelen worden onderscheiden: de (civiele) rijkspolitiedienst en de militaire politiedienst. Daarbij werd de civiele (rijks)politiedienst uitgeoefend in de gebieden, waar de marechaussee was gestationeerd. De uitbreiding van de marechaussee over het gehele land en de oprichting van de Rijksveldwacht betekende feitelijk, dat er een lappendeken van (rijks)politiële competenties groeide, naast de gemeentelijke. Herhaalde studies om daarin verbetering te brengen, liepen allen op niets uit.
De rijkspolitiedienst werd in 1815 onderscheiden in gewone en buitengewone dienst. Tot de gewone dienst behoorden patrouilles, inwinnen van inlichtingen, opsporing en arrestatie van verdachten, beschermen van douanepersoneel belast met de uitvoering van dwangbevelen, opmaken van proces-verbaal van geconstateerde of vermoede misdrijven, surveillance van volksverzamelingen, kermissen e.d., uiteendrijven van gewapende oplopen, vervoer van gevangenen, bestrijding van landloperij enz. Artikel 11 van het reglement somde in 31 leden de gewone dienst op. Tot de buitengewone dienst werd gerekend het "verlenen van de sterke hand" op verzoek van daartoe bevoegde autoriteiten, tot handhaving van rust en orde, tot het ondersteunen van de uitvoering van wetten en verordeningen en bij de uitvoering van vonnissen. Vordering van buitengewone dienst diende schriftelijk te geschieden. De marechaussee verrichtte in het algemeen zijn dienst in uniform, maar uitzonderingen waren toegestaan. Oneigenlijk gebruik van "verdekt tenue" maakte al gauw scherpere regelgeving nodig.
De militaire politiedienst omvatte in vredestijd aanwezigheid bij inspecties van militie-commissarissen, toezicht op de opkomst van verlofgangers, geleide van troependoortocht, opsporing van deserteurs en niet-opgekomen verlofgangers, en bijstandverlening aan militaire autoriteiten ter uitvoering van hun bevelen. Het reglement verklaarde de officieren der marechaussee ondergeschikt aan de provinciale militaire commandanten, die derhalve de bevoegdheid hadden bevelen aan de marechaussee uit te vaardigen. Daarvan dienden zij echter terughoudend gebruik te maken, uitsluitend wanneer zij zonder de marechaussee de uitvoering van hun bevelen niet gedaan konden krijgen. Eenzelfde ambigue relatie bestond op de lagere niveaus tussen plaatselijke militaire commandanten en marechausseepersoneel. In oorlogstijd werd aan de marechaussee de militaire politietaak te velde opgedragen, zonder dat deze ten koste mocht gaan van de civiele taken.
Een bijzondere bepaling van het Reglement op de policie was de beperking van het aantal gehuwde marechaussees tot twee à drie per compagnie. In combinatie met het gegeven dat de dienstverbintenis voor onbepaalde tijd werd aangegaan en dat het verlaten van de dienst slechts mogelijk was door het stellen van een vervanger tot genoegen van de betrokken commandant, was hier een bron van voortdurende problemen geschapen. Een marechaussee met huwelijksplannen in wiens compagnie de gehuwdenlimiet reeds was bereikt, was aangewezen op een remplaçant of op een minder strikte toepassing van de gehuwden-limiet, dan wel moest zijn plannen opgeven of onvrijwillig ontslag uit de dienst uidokken. In weerwil van herhaalde aanpassing van de regels heeft dit probleem tot ver in de 20e eeuw bestaan.
Het Algemeen Reglement op de inwendige dienst van 1815 schreef voor, hoe de marechaussee in de uitoefening van haar taken te werk diende te gaan. Dit reglement is officieel tot 1914 van kracht geweest ( Het werd op voorstel van de inspecteur KMar ingetrokken bij beschikking van de minister van Oorlog van 13 mei 1914 IIe afd. nr. 26. Zie inv.nr. 114, 1914/575. ) . Reeds in 1815 werd door de minister van Justitie een opgave vastgesteld van 83 wetten en voorschriften, welke ter uitvoering (mede) aan de marechaussee waren opgedragen. Uiteraard is deze basisverzameling in de loop der tijd gewijzigd en aangevuld. In 1914 werd het Algemeen Reglement vervangen door een dynamische verzameling Dienstvoorschriften. Deze verzameling was reeds in 1904 aangelegd en sindsdien officieus in gebruik. De administratie en comptabiliteit van het korps werden geregeld bij SB van 28 november 1814 ( Nummer onbekend, zie noot 3. ) , dat werd opgevolgd door het reglement van administratie vastgesteld bij KB van 1 februari 1820 nr. 26. Dit reglement bleef van kracht totdat bij KB van 12 april 1918 nr. 52 een opvolger werd afgekondigd.
Pas na de oorlog werd de taak van de KMar ingrijpend gewijzigd. Bij besluit van de minister van Justitie van 1 augustus 1945 afd. Politie nr. 5 Kabinet werd bepaald dat de KMar, als militair politiekorps, tot taken zou hebben het verlenen van militaire bijstand aan de burgerlijke politie in geval van verstoring der openbare orde, verzorging van de grensbewaking, en de uitoefening van de militaire politiezorg in engere zin. Alleen in geval van bijstandsverlening zou het onder bevel van de minister van Justitie staan, overigens onder dat van de minister van Oorlog. Bij KB van 8 november 1945 Sb. F 250 werd het "Politiebesluit 1945" uitgevaardigd, waarin de burgerlijke politie werd onderscheiden in rijkspolitie en gemeentepolitie en de herziene taak van de KMar werd bevestigd. Daarmee was aan de civiele politietaak van de KMar een einde gekomen.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Van het hierna beschreven archiefmateriaal van het Algemeen Toezicht op (1841-1909) resp. de Inspecteur van de KMar (1909-1942) is de correspondentie oorspronkelijk geordend volgens het bij Landmachtorganisaties gebruikelijke meervoudige agenda-stelsel. Daarbij werd per classificatierubriek (gewoon, geheim, enz.) agenda gehouden, desgewenst gesplitst naar ingekomen en uitgaande brieven. De in deze agenda's geregistreerde stukken werden opgelegd op het toegekende agendavolgnummer. Vermoedelijk reeds eigentijds zijn enkele onderwerpsbundels gevormd voor lopende zaken van lange duur, zoals de plannen voor uitbreiding van het wapen en herziening van reglementen. Ter onderscheiding van de marechaussee-aangelegenheden registreerde het bureau van de commandant der tweede cavaleriebrigade, naderhand de Inspecteur der Cavalerie, als belast met het Algemeen Toezicht, met de codes M, Mee g[eheim] en Rm ( Tot en met 1856 werden de geheime stukken geregistreerd door een nummer plus classificatieaanduiding G of geh. Vanaf 1857 tot en met 1883 werden de ingekomen stukken "geheim" geregistreerd als voorheen, de uitgaande daarentegen met de "Littera"-signatuur (letter, later letter plus nummer). Deze laatste registratiewijze van geheime stukken was gebruikelijk bij het departement van Oorlog. Vanaf 1883 tot en met 1940 werd in de "geheime" agenda geheel volgens deze "departementale'' methode gewerkt. Vanaf 1912 ziet men tevens, dat in de "gewone" agenda op nummer geregistreerde stukken alsnog de classificatie "geheim" krijgen toegevoegd. Door het ontbreken van de agenda's "gewoon" van na 1870 ontbreekt een precies beeld, hoe de verhouding tussen deze twee "geheime" registratiewijzen lag. ) . In 1873 is het gewoon archief van het Algemeen Toezicht op de KMar over de periode 16 december 1841 tot 1 april 1860 overgedragen aan het ministerie van Oorlog. Volgens een in 1899 door het departement verstrekte opgave omvatte dat het "gewoon" (correspondentie)archief over het tijdvak 15 december 1841 tot 1 april 1860, met de daarbij behorende agenda's, de "registers periodieke stukken" 1841-1860, twee bundels resp. betreffende uitbreiding van het wapen en betreffende herziening van het reglement op de inwendige dienst, en het Politieblad 1852-1860. Deze opgave werd verstrekt op verzoek van de Inspecteur der Cavalerie belast met het Algemeen Toezicht, toen zijn medewerkers het archief wilden doorspitten op zoek naar nog van kracht zijnde voorschriften - een actie waarvan het resultaat zou leiden tot de bundel Dienstvoorschriften van 1904. Men bemerkte toen dat er "gaten" in het archief voorkwamen: het "gewoon" archief tot en met 1870 miste, het "geheim" archief was vanaf juni 1841 voorhanden ( Inv.nr. 108, 1873/134 ingekomen en daarbij opgelegd 1899/114 ingekomen en 1899/94 uitgaand. ) . Geen van beide partijen had het bij het rechte eind: op het bureau van het Algemeen Toezicht op de KMar berustte nog een (klein) gedeelte van het "gewoon" archief 1841-1860 alsmede de uitgegane stukken vanaf 1870 en (vermoedelijk: een deel der) ingekomene vanaf 1871. Bij het departement berustte, behalve het in 1873 overgedragene, van het "gewoon" archief de uitgaande stukken 1860-1870 en (een ander deel der) ingekomen stukken vanaf 1871 tot een niet gespecificeerde einddatum, maar het stond ten departemente bekend als "archief Spengler", naar de Inspecteur der Cavalerie over de jaren 1877-1880. Nog in 1899 werd het "archief Spengler" teruggebracht naar het bureau van het Algemeen Toezicht ( Inv.nr. 107. De terugbrenging van het "archief Spengler" naar het Algemeen Toezicht omvatte, naar valt af te leiden, niet de bijbehorende agenda's. Aan het ten burele van het Toezicht berustende "geheim" archief ontbraken in 1899 de stukken van het jaar 1876. ) . Het archiefgedeelte dat in 1899 bij het ministerie van Oorlog was achtergebleven, ter grootte van 3 m', werd in 1905 overgedragen aan het Algemeen Rijksarchief als een onderdeel van de veel grotere zgn. "collectie Van Thielen", naar de ambtenaar die de meegeleverde lijsten had vervaardigd ( Voor de overdracht zie Algemeen Rijksarchief, Tweede Afdeling, Archief van het Algemeen Rijksarchief 1800-1940 (nummer toegang 2.14.03, inv.nrs. 130 en 132, agendanrs. ingekomen 99 en 140, uitgegaan 28, 101, 132. In de Verslagen omtrent 's Rijks Oude Archieven (VROA) XXVIII/1905, Den Haag 1906, is de overdracht niet vermeld. De lijsten van Van Thielen worden bewaard in het bestand vervallen toegangen van de Tweede Afdeling van het ARA, onder nummer toegang 2.13.04. ) . Een summiere toegang op de "collectie Van Thielen" kwam in 1948 gereed. Ook het archief KMar was daarin opgenomen ( M.D. Lammerts, Inventaris van de collecties van het ministerie van Oorlog 1795-1844, Den Haag 1948 (gestencild), p. 92-93, nummer toegang 2.13.13. ) . Het resterende archief van het Algemeen Toezicht en later van de Inspecteur der KMar is, vermoedelijk in of kort na de tweede wereldoorlog, ter hand gesteld aan het Archief der Koninklijke Landmacht (Archief KL), aanvankelijk te Leiden, later te Den Haag gevestigd. Daar is het bewerkt volgens de vaste methodiek van deze dienst. Deze bestond uit schoning en inventarisatie. De schoning geschiedde volgens thans niet meer achterhaalbare criteria. De wijze van inventarisatie is elders ( Algemeen Rijksarchief, Tweede Afdeling, Inventaris van archieven van Chefs van het wapen der Artillerie der Koninklijke Landmacht, 1814-1940, nummer toegang 2.13.61. ) uitvoerig uiteengezet. Zij resulteerde in een moeizaam te hanteren formele toegang met een meervoudige gecodeerde nummering (A 1 enz., AA-1 enz., G 1 enz., GG 1 enz.). De ingekomen en uitgaande stukken, voorzover bewaard, werden onderwerpsgewijs gebundeld, meestal binnen één kalenderjaar, maar soms ook jaar-overschrijdend. Aan deze bundels werd als kenmerk meegegeven het jaar en agenderingsnummer van het oudste in de bundel voorkomende stuk. De bundels werden, op volgorde van jaar en bundel-nummer, nader ontsloten in een specificerende bijlage.
In deze toestand werd dit archiefgedeelte, met de bijbehorende toegang, bij processen-verbaal van 5 maart en 19 november 1956 door resp. de direkteur van de Krijgsgeschiedkundige Afdeling van de Generale Staf en de direkteur van het Archief KL overgedragen aan de Tweede Afdeling van het Algemeen Rijksarchief, i.c. het hulpdepot te Schaarsbergen. De omvang bedroeg 2,7 m'. Daar werd het geïntegreerd in een zeer omvangrijk conglomeraat "Landmachtarchieven" waarop een afzonderlijke summiere plaatsingslijst werd vervaardigd. Bij de ingebruikneming van het nieuwe Algemeen Rijksarchief in 1980 werd dit conglomeraat in zijn geheel overgebracht naar Den Haag. De door het Archief KL vervaardigde specificatie van bewaard gebleven correspondentie KMar werd in 1982 overgetypt en naast de plaatsingslijst "Landmachtarchieven" beschikbaar gesteld.
De verwerving van het archief
Overbrenging van een overheidsarchief

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking
In het kader van de geleidelijke ontmanteling van het conglomeraat "Landmachtarchieven" is in 1989 de uit 1899 daterende, willekeurige scheiding van het archief KMar (in "collectie Van Thielen" en "Archief KL") ongedaan gemaakt door de formering van één totaalbestand. Het gedeelte "Van Thielen" bezet nu de nummers 1105, het gedeelte "Archief KL" de nummers 106-148 en 283. Aan deze combinatie kon nog worden toegevoegd 2 m' bescheiden betreffende de kazernering van marechaussee-brigades, thans nummers 149-282, welke in 1989 voor dit doel werden overgedragen door het Centraal Archieven Depot van het ministerie van Defensie.
De drie samenstellende bestanddelen zijn zoveel mogelijk in hun bestaande ordening gehandhaafd. De nummering van het gedeelte "Van Thielen" is zelfs geheel intakt gebleven, alleen aanpassing en specificatie van de beschrijvingen is toegepast ( Een in 1957 aan dit gedeelte toegevoegde omslag stukken is thans onder nr. 105 geborgen. Het verband van deze stukken met de hier beschreven (of andere) archieven is niet meer vast te stellen. ) . Het bestanddeel "Archief KL" is ingrijpender aangepast. Series zijn hersteld, beschrijvingen gecorrigeerd, en de nummering gewijzigd. Ten onrechte in de correspondentie gemengde stukken (interne "niet-correspondentie-stukken" zoals nota's, overzichten) zijn onder afzonderlijke beschrijvingen gebracht. Bewaard gebleven "geheime" correspondentie, die door het Archief KL tussen de "gewone" werd gemengd, is te bestemder plaatse gebracht. De specificatie van bewaard gebleven correspondentie is omgewerkt en als tabel bij de inventarisnummers toegevoegd. Daarbij zijn, voorzover omslagen stukken uit meerdere jaren bevatten, de korrekte looptijden aangegeven. Een concordantie tussen oude (Archief KL) en huidige nummers wordt als bijlage gegeven. De tekstverwerking van de herziene bijlage werd verricht door het Interdepartementaal Tekstverwerkingscentrum te Winschoten. Een overeenkomende nadere ontsluiting van de correspondentie uit het tijdvak 1841-1860 is niet overwogen.
Het nieuwe bestand is onderscheiden naar de archiefvormers: Algemeen Toezicht op de KMar en Inspecteur der KMar. Bij de bewerking kwamen uit het gedeelte "Archief KL" (fragmenten van) andere KMar-archieven tevoorschijn. Deze zijn als zodanig herkenbaar gemaakt. Binnen de indelingsrubrieken staan de (verzamel)beschrijvingen in principe chronologisch, met dien verstande dat correspondentie en daarbij behorende registratiemiddelen steeds bijeen staan. Onscheidbare eenheden zijn geplaatst bij de archiefvormer, bij wie het zwaartepunt van de betreffende stukken ligt, met een verwijzing bij de andere.
De nummering van de bestanddelen weerspiegelt de volgorde, waarin de bescheiden in hun oorspronkelijke driedeling werden aangetroffen. Door de boven uiteengezette ordeningscriteria staan deze nummers thans kris-kras dooreen. Om meerdere, elders uiteengezette ( Zie ARA-2, Chefs der Artillerie, inleiding. ) redenen is niet een nieuwe nummering aangebracht.
Het gehele bestand omvat 7,7 m'.
Volledigheid
Van oudere archieven van chefs KMar (chef-inspecteur 1814-1825, inspecteur-generaal 1825-1830, lkol.-chef 1830-1841) ontbreekt ieder spoor. Aangezien de chefs van het korps tot 1830 te Brussel resideerden, valt aan te nemen, dat het archiefmateriaal tot 1830 bij het vertrek van de inspecteur-generaal Aberson in Brussel is achtergebleven. Wat er na zijn aftocht van geworden is, is niet bekend ( Niet uitgesloten is, dat (fragmenten van) KMar-archieven uit het tijdvak 1814-1830 uiteindelijk zijn terechtgekomen in Belgische archiefbewaarplaatsen. Deze veronderstelling is niet nader onderzocht. Archief vàn chefs van het wapen tot 1830 is niet betrokken geweest bij de archiefruil met België van 1953. Wel is archief òver de KMar behorend tot andere bestanden (Gouverneur(s)-generaal, Staatssecretarie, Commissie en Commissariaat-generaal van Oorlog) bij de ruiling betrokken geweest. Zie noot 3. ) . Ook van de archiefvorming van de korpschefs vanaf de reorganisatie eind 1830 tot medio 1841 ontbreekt ieder spoor. Daarentegen zijn fragmenten van onderdeelsarchieven bekend, voor een zeer gering deel hierna beschreven, voor het merendeel berustend bij de Stichting Museum der Koninklijke Marechaussee te Buren (Gld.) ( Bij brief van 11 augustus 1932 nr. 2593 (inv.nr. 119. 1932/2593) gaf de inspecteur der marechaussee aan de districts- en brigadecommandanten opdracht de in hun ressort aanwezige archieven te onderzoeken op gegevens betreffende de geschiedenis van het wapen. Een leidraad voor het verzamelen van gegevens werd btjgevoegd. Van de gevonden stukken moest getypt afschrift aan de inspecteur worden gezonden. Op 31 oktober 1936 werd het museum te Apeldoorn door de inspecteur, gen.maj. J.H.G. Kappelhof, geopend. Het bezit werd op 7 december 1937 ondergebracht in de Stichting Museum der Koninklijke Marechaussee. Zie Van den Hoek, p. 346. ) . Uit een in 1981 opgemaakte lijst van aldaar berustende archiefbescheiden kan worden afgeleid, dat daar fragmenten van de onderdeelsarchieven compagnieën Noord-Brabant, Limburg, mogelijk luitenantschap Zeeland, en één of meer Vlaamse compagnieën, worden bewaard ( Het orderboek van de compagnie Noord-Brabant over 1829 tot eind december 1841 komt op deze lijst niet voor. Bij een inspectiebezoek in 1978 oordeelde een bezoekende Rijksarchiefinspecteur, dat zich in de verzameling van het museum geen stukken bevonden die krachtens de Archiefwet 1962 naar een rijksarchiefbewaarplaats zouden moeten worden overgebracht. Zie Algemeen Rijksarchief, Rijksarchiefinspectie, dynamisch archief nr. 303. ) Het materiaal vanaf 1841 zoals hierna beschreven, is evenmin compleet. Het bestanddeel "Van Thielen" mag geacht worden zo goed als intakt te zijn overgeleverd, maar uit het bestanddeel "Archief KL" is op ruime schaal vernietigd. Hoe compleet dit gedeelte bij het Archief KL is aangeleverd, is niet bekend. Agenda's "gewoon" van na 1871 en "geheim" tussen 1912 en 1927 zijn de meest opvallende gaten in bestaande series ( Een beperkt aantal bescheiden werd kort na voltooiing van deze inventaris (1989) alsnog teruggevonden en is in deze gereviseerde toegang opgenomen. ) .Het gebruik van de inventaris wijst zich zo goed als vanzelf. De correspondentie van het gedeelte "Archief KL" (inv.nrs. 106, 108-120, 136-141) is nader ontsloten in de specificerende tabellen. Deze stukken dienen via die tabellen worden benaderd ( De bijbehorende agenda's "gewoon" en een deel der agenda's "geheim" ontbreken, zodat een andere benaderingswijze goeddeels uitgesloten is. Bovendien zijn bij de bewerking door het Archief KL veelal meerdere afzonderlijk geagendeerde stukken tot omslagen bijeengevoegd, soms jaaroverschrijdend, zonder dat dat in de specificatie van de omslagen nog tot uitdrukking komt. ) . Voor het aanvragen dient dan het nummer in de meest linkse kolom (inv.nr.) te worden gebruikt.
De correspondentie uit het gedeelte "Van Thielen" (inv.nrs. 1-19 en 25-43) kan chronologisch worden benaderd, wanneer bij onderzoek in literatuur of andere archieven reeds voldoende aanknopingspunten zijn verkregen. Indien die ontbreken, wordt geadviseerd onderzoek in deze correspondentie te entameren vanuit de agenda's. Deze dienen tevens te worden geraadpleegd voor het leggen van de juiste verbindingen tussen ingekomen stukken en de minuten van de daarop uitgegane. De agenda's geven daartoe aanvankelijk een nummerverwijzing, naderhand is de koppeling "visueel" gelegd: ter linkerzijde zijn de ingekomen stukken geregistreerd, op dezelfde hoogte rechts staan de daarop uitgegane stukken. Er wordt op geattendeerd, dat een deel van de correspondentie uit de jaren 1841-1860 niet in de formele reeks is ondergebracht, maar in onderwerpsbundels (inv.nrs. 21-23).

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Inspectie der Koninklijke Marechaussee, nummer toegang 2.13.44, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Inspectie Kmar, 2.13.44, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
Voor additioneel onderzoek kan worden verwezen naar de archieven van de ministeries van Oorlog ( Van den Hoek, bijlage A, klaagt dat het archief van het ministerie van Oorlog over het tijdvak 1830-1880 zeer onvolledig is. Dit is correct, met dien verstande, dat in de verbalen (ingekomen en minuten van uitgaande stukken) krachtig is geschoond, maar dat de volledig bewaarde reeks indices een goed bruikbare vervangende bron vormen. ) en Justitie, naar de bij de ruiling met België in 1953 aan de Belgische collegae overgedragen stukken ( Zie noot 3. ) , en naar de bescheiden bij het Museum KMar te Buren. Ook het al aangehaalde archief van de "Rijkspolitiecommissie" 1935 moet worden genoemd ( Zie noot 12. ) .
Stamboeken - zowel de departementale als de onderdeelsexemplaren - zijn ondergebracht in de collectie stamboeken: Stamboeken Onderofficieren en Minderen na 1813, nummer toegang 2.13.09.

Bijlagen

Concordanties van vroegere nummeringen naar de huidige
1 Bestanddeel KMar in Collectie Van Thielen
De vroegere nummers in de collectie van Thielen zijn in deze inventaris ongewijzigd overgenomen; betreft de nrs. 1-104
2 Bestanddeel KMar afkomstig van Archief KL
oud nr. thans
AA 1 toegevoegd aan 20, 106, 108, 136; alsmede gehele nrs. 131, 132, 143, 144
AA 2 108
AA 3 108, 109
AA 4 109, 110
AA 5 110, 112
AA 6 112, 113
AA 7 113, 114
AA 8 114, 115
AA 9 115
AA 10 115, 116
AA 11 116, 117
AA 12 117, 118
AA 13 118, 119
AA 14 119
AA 15 119, 120
AA 16 121
AA 17 122, 283
AA 18 122, 123
G 1 133-135
G 2 107, 111, 124
GG 1 136-138
GG 2 138, 139
GG 3 139
GG 4 139, 140
GG 5 140, 141
GG 6 145, 146
oud nr.thans

Archiefbestanddelen

  • 129 2 INSPECTEUR DER KONINKLIJKE MARECHAUSSEE 1909-1941(1942)

    Zie ook inv.nrs. 107, 124, 133.

    • 130 149-282, --- Stukken betreffende bouw, huur, in gebruik neming, ontruiming, verbouwing, onderhoud en beheer van kazernes en kazernementen van Marechaussee-brigades en -detachementen, opgelegd op standplaats. 1871-1941 (1959) 133 omslagen

      In 1989 overgedragen door het Centraal Archieven Depot van het ministerie van Defensie.

      De stukken werden op de gewone wijze geregistreerd, doch afzonderlijk opgelegd.

    • 266 113-120 Ingekomen en minuten van uitgaande stukken "gewoon". 1909-1940 8 pakken
      • 267 113 1909/270 - 1912 (1924)
        jaar/omsl.omschrijving
        1909 niet geag.Instructie voor de Inspecteur der Marechaussee
        1909/270Uitbreiding 2e divisie
        1909/503Correspondentiedienst langs de grenzen 1909-1920
        1909/504Marechaussee in Zuid-Limburg
        1909/539Vestiging van een brigade te Aalten 1909-1911
        1909/852Organisatie en Staatsbegroting
        1909/1008Hoofdadministratie bij het wapen der Marechaussee
        1909/1028Verplaatsing brigade Oud-Schonebeek naar Coevorden
        1909/1056Marechaussee als bezoldigd Rijksveldwachter
        1909/1136Verplaatsing brigade Willemstad naar Fynaart 1909-1914
        1910/21Marechaussee in Zuid-Limburg 1909-1911
        1910/156Exercities en inspecties, toestanden en voorschriften bij de Marechaussee
        1910/166Terugstelling bij administratieve maatregelen 1910-1926
        1910/278Politietoezicht te St. Willibrord
        1910/619Onderling ziekenfonds en geneeskundige verzorging door het Rijk 1910—1920
        1910/821Politiehonden, 1910-1912
        1910/955Verstrekken van dienstpaarden aan Marechaussee
        1910/985Vestiging brigade te Coevorden
        1911/36Splitsing van de brigade te Maastricht 1911-1915
        1911/47Rangschikking van personeel 1911-1912
        1911/60Bezuiniging
        1911/69Rangen en titels van ooff. bij het wapen der Marechaussee
        1911/144Administratie bij de Marechaussee
        1911/145Bewakingskringen 1911-1913
        1911/149Transporten op zon- en feestdagen
        1911/265Buitengewone politiemaatregelen in westelijk Noord-Brabant
        1911/287Reorganisatie van de 3e divisie 1911-1920
        1911/355Maatregelen in verband met vliegtuigen en luchtschepen
        1911/434Bezoldiging enz. bij het wapen der Marechaussee
        1911/812Wacht-brigade en mobiele eenheden 1911-1924
        1911/887Nota betreffende positieverbetering der off.
        1911/892Opheffing brigade te Veenhuizen 1911-1912
        1912/141Sabeltas
        1912/193Klewangs voor de Marechausse 1912-1917
        1912/208Politietoezicht te Emmen
        1912/406Brigade te Noordwolde 1912-1918
        1912/548Brigade te Schaeberg
        1912/751Marechaussee in Zuid- en Noord-Holland 1912-1913
        1912/790Bewakingskringen te Zuid-Limburg 1912-1914
        1912/980Politietoezicht in Z. Vlaanderen
        1912/1262Opleiding tot ooff.
        1912/1336Straf van degradatie
        1912/1611Instelling brigade te Rucphen
      • 268 114 1913-1916 (1919)
        jaar/omsl.omschrijving
        1913/206Bewaking Artillerie-Inrichtingen
        1913/288Bevorderingskansen bij het korps Marechaussee
        1913/331Oprichting depot Marechaussee
        1913/460Instructie van de commandant van het depot 1913-1914
        1913/653Bouw Marechaussee-kazerne bij 's-Gravenhage en Rotterdam 1913-1917
        1913/731Overgang naar de Marechaussee 1913-1917
        1913/1111Onderwijs aan het depot
        1913/1350Wensen der Marechausseeverenigingen
        1914/115Beheer der fourage
        1914/182Positieregeling Marechaussee
        1914/256Organisatie en aanvulling van het wapen
        1914/522Onderwijs
        1914/575Algemeen Reglement voor de Inwendige Dienst der Marechaussee
        1914/647Dienstverbintenissen bij de Marechaussee
        1914/739Bezoldiging
        1914/1136Verplaatsing van brigade Alphen naar Baarle-Nassau
        1914/1321Bewapening der Marechaussee
        1914/1342Rouwplechtigheid lkol. Thomson
        1914/1478Neutraliteitsschending en internering 1914-1917
        1914/1789Administratie bij het wapen der Marechaussee
        1914/1838Marechaussee als onbezoldigd Rijksveldwachter 1914-1917
        1914/2023Staat van beleg
        1914/2410Bevelvoering over de Marechaussee
        1914/2414Beteugelen van de smokkelhandel 1914-1918
        1914/2485Bestemming der Marechaussee
        1914/2651Brigade te Legerplaats bij Oldenbroek
        1914/2763Verhouding van Marechaussee tot Militair Gezag 1914-1915
        1914/2809Veranderingen in bewakingskringen
        1914/2880Dienst der Marechaussee bij mobilisatie 1914-1915
        1915/145Organisatie
        1915/517Optreden van Marechaussee tegenover auto-colonnes
        1915/599Weer aannemen van gepasporteerd Marechaussee
        1915/777Afschaffing titulaire rangen 1915-1916
        1915/1037Aannemen van Marechaussee boven de formatie
        1915/1970Het geven van bevelen aan brigade commandanten der Marechaussee
        1915/2005Gebruik van Marechaussee en gezagsverhouding
        1915/2621Organisatie der Marechaussee 1915-1916
        1915/3024Regeling nopens de res.off. 1915-1919
        1915/3320Dienst der Marechaussee, grensbewaking
        1915/3362Opvolgen van bevelen van vreemde meerderen
        1916/87Dienst der Marechaussee, grensbewaking
        1916/385Deserteurs 1916-1918
        1916/532Brigade te Oud-Vroenhoven en Amby 1916-1919
        1916/1092Het huwelijksvraagstuk bij de Marechaussee 1916-1918
        1916/1149Wijziging in de raad van beheer van het Onderling Ziekenfonds der Marechaussee 19161918
        1916/1263Marechaussee 3e Klasse
        1916/1363Organisatie van het wapen
        1916/1597Organisatie van het depot 1916-1917
        1916/1600Bevordering en bezoldiging
        1916/1726Militaire buitengewone kommiezen
        1916/2204Ongewenste vreemdelingen bij het uitbreken van oorlog
        1916/2235Medewerking van militaire zijde aan vooronderzoek van strafbare feiten
        1916/2919Positieverbetering personeel der Marechaussee beneden den rang van off.
        1916/3136Politiediensten der Marechaussee
        1916/3330Aanvulling van het wapen der Marechaussee
      • 269 115 1917-1920 (1926)
        jaar/omsl.omschrijving
        1917/152Dienst van de Marechaussee, grensbewaking
        1917/221Dagvaardingen
        1917/423Toegang tot spoorwegen
        1917/515Wijziging in de organisatie
        1917/516Bezoldiging
        1917/667Adj.ooff. bij het wapen
        1917/938Huur van woningen voor gehuwden 1917-1926
        1917/1102Overwegingen betreffende de uitbreiding der Marechaussee 1917-1919
        1917/1140Samenwerking Rijksveldwacht en Marechaussee
        1917/1560Veenbranden in Drenthe
        1917/1594Paarden voor het wapen der Marechaussee 1917-1918
        1917/1599Samenwerking van Marechaussee
        1917/1915Overname van paarden
        1917/2733Instructie's aan brigade's Watergraafsmeer en Sloterdijk
        1917/3058Huwen bij het wapen der Marechaussee
        1917/3092Bewakingskring Wormerveer 1917-1919
        1918 niet geag.Statuten van de Vereniging "Betrekkings-Bureau"
        1918/14Ongewenste vreemdelingen
        1918/70Toezicht op personen
        1918/459Lichaamelijke geschiktheid van een ooff. der Marechaussee
        1918/1063Aanvraag om hulp van Marechaussee 1918-1919
        1918/1204Uitbreiding van het wapen 1918-1920
        1918/1275Vestiging brigade te Sliedrecht
        1918/1336Tijdelijke uibreiding van het wapen der Marechaussee
        1918/1338Maatregelen voor de regelmatige aanvulling van het korps Marechaussee
        1918/1752Werkzaamheden van districtscommandanten
        1918/1977Bewakingskringen 1918-1934
        1918/2075Verhouding Marechaussee tot leger
        1918/2643Remontering van de Marechaussee 1918-1920
        1918/2935Standplaats van de districtscommandant te Vlissingen
        1918/3351Brigade te Emmen en Bellingwolde 1918-1926
        1918/3445Regeling militaire bezoldigingen
        1918/3676Aanhouding van ontsnapte soldaten uit de Harskamp
        1918/3690Procesverbaal van diefstal van mobilisatiebescheiden te Ede
        1918/3812Aanvulling en uitbreiding der Marechaussee
        1918/3817Dankbetuiging met gift van de Duitse ex-Keizer aan de Marechaussee
        1918/3920Grensoverschrijding
        1918/3989Toelagen en bijzondere beloningen voor personeel van de Marechaussee en van de Politie-afdelingen
        1918/4293Aanneming personeel
        1919/32Bezoldiging en toelagen
        1919/413Revolutionaire woelingen
        1919/444Opleggen van wapenen enz. in Marechausseekazerne 1919-1923
        1919/638Begeleiding van Russische vluchtelingen naar de Oostzee
        1919/639Brigade Marechaussee te Hansweerd
        1919/887Marechaussee te Millingen 1919-1923
        1919/1365Organisatie van het wapen 1919-1921
        1919/2326Faciliteiten voor Belgen
        1919/2327Gedragsregelen bij het ontbreken van kazernering
        1919/2493Maatregelen tot beveiliging werkwillige schippers op grote rivieren
        1919/3472Vorming van het district Amsterdam 1919-1922
        1919/3806Oprichting brigade te Coevorden 1919-1920
        1920/554Bewaking van het kanaal van Zuid-Beveland
        1920/556Personeelsvergaderingen
        1920/568Inhouding ten bate van de uitrusting en reserve rekening 1920-1926
        1920/725Detachement Nispen 1920-1922
        1920/745Verplaatsing brigade Willemstad naar Fynaart
        1920/945Opleiding bij het depot
        1920/970Verslag commissie positieregeling onderofficieren
        1920/1214Remontering Marechaussee
        1920/1334Bewapening
        1920/1435Dienst bij rechtscollege
        1920/1491Motorrijwiel en tweede dienstpaard 1920-1922
        1920/1508Betreden van vreemd grondgebied
        1920/1643Beschouwingen over de oprichting van een internationaal detectievenkorps
        1920/1765Inkomsten van Marechaussee
        1920/1822Verwijdering van het wapen
        1920/1866Administratie Marechaussee en Politietroepen
        1920/1956Vestiging ener brigade te Aalten en Lichtenvoorde
        1920/2332Het huwelijksvraagstuk bij de Marechaussee 1920-1924
        1920/2413Onderscheidingstekenen voor ooff.
        1920/2691Geïnterneerd Duits materieel
        1920/2956Standplaats districtscommandant Amsterdam
        1920/3209Voeding voor aangehouden personen tijdens transport 1920-1925
      • 270 116 1921-1925/561 (1933)
        jaar/omsl.omschrijving
        1921 niet geag.Actie tegen kosten van Marechaussee kazernes (krantenknipsels)
        1921/354Menslievend hulpbetoon
        1921/469Kan een wmr.-hoefsmid bij het wapen der Marechaussee, hulp-officier van Justitie zijn? 1921-1931
        1921/474Standplaats van de commandant der 4e divisie Marechaussee 1921-1924
        1921/673Zielszorg
        1921/675Aanschaffing van paarden
        1921/1009Gehalte der Marechaussee
        1921/1103Opsporingsambtenaren
        1921/1218Uniform hoefsmeden 1921-1922
        1921/1368Hervormingen bij de Marechaussee
        1921/1479Brigade te Soest 1921-1923
        1921/1606Militaire bijstand bij bezoek Japanse kroonprins
        1921/1702Bewakingskringen
        1921/1757Het brengen van de groet door dienaren van de politie
        1921/1816Kosthuizen
        1921/1830Kazernering te Wezep
        1921/1972Bezoldiging
        1921/2791Paarden voor het wapen der Marechaussee
        1921/2977Havenstaking te Amsterdam
        1921/3363Waarom Politie-troepen?
        1921/3368Mobiele brigade
        1921/3653Het Rijkspolitiewezen
        1921/3745Hulp aan voogdijraden 1921-1922
        1922/254Verplaatsing brigade Willemstad naar Fynaart
        1922/538Vordering door het burgerlijk gezag van Marechausseehulp 1922-1924
        1922/1219Dienstplichtige vrijwilligers bij het wapen der Marechaussee 1922-1923
        1922/1227Verwijdering van het wapen
        1922/1657Brigade Marechaussee te Vlissingen
        1922/1787Officiersoppassers
        1922/2361Grensverkeer (passen)
        1922/2463Bewakingskringen
        1922/2535Toelage tijdverlies voor hoefsmeden 19221924
        1922/2592Betrekking-Bureau
        1922/2688Opsporingsambtenaren
        1922/2791Strafbevoegdheid
        1922/3339Verplichtingen van brigadecommandanten
        1922/3341Bezuinigingsmaatregelen
        1922/3886Bemoeiingen van de Marechaussee met mobilisatievoorraad voor strategische detachementen
        1923/534Leeftijdsgrenzen voor dienstverlating
        1923/542Bezoek van de koning van Zweden
        1923/905Oproepingsbevoegdheid
        1923/1961Nationale Veiligheidspolitie
        1923/2432Opheffing brigade te Grientsveen 19123-1924
        1923/2899Marechausseebrigades in Friesland
        1923/2930Rechtspositie niet-vast personeel
        1923/3033Huisjasjes
        1923/3797Samenwerking van verschillende politielichamen
        1923/3820Opheffing brigades te Axel, Nieuw Amsterdam en Vollenhove 1923-1924
        1923/3885Marechausseebrigade te Dussen 1923-1929
        1924/446Administratief personeel bij het wapen
        1924/507Naamsverandering van brigade Lonneker in brigade Glanerbrug
        1924/947Onderwijs-verslagen 1924-1933
        1924/1061Vreemdelingenwet 1924-1928
        1924/2039Sterkte wapen der Marechaussee
        1924/2264Opheffing brigade te Heusden en te Gemert 1924-1929
        1924/2357Kledingbeheer
        1924/2489Wederinvoering van de sabel L.Nr 3 voor de bereden Marechaussee
        1924/2818Politiehonden
        1924/3156Marechaussee in Zeeuws-Vlaanderen (Sluis)
        1924/3326Bezuiniging op het wapen der Marechaussee betreffende het aantal off.
        1924/3337Bezuinigingsinspectie en sterkte der brigades
        1925/343Opheffing Rijkspaspoortenbureau 1925-1927
        1925/447Vervroegd ontslag
        1925/561Sterkte van het wapen der Marechaussee 1925-1930
      • 271 117 1925/616 - 1928/1203 (1937)
        jaar/omsl.omschrijving
        1925/616Pensioenregeling
        1925/642Het dragen van geladen vuurwapenen in dienst
        1925/1192Criminalistische fotografie 1925-1926
        1925/1345Medevoeren reserve ijzers
        1925/1348Politie-diploma
        1925/1507Brigade te Oirschot
        1925/1819Kazernering te Grathem 1925-1929
        1925/2013Aanvulling van incompleet bij de Marechaussee
        1925/2178Roken in dienst
        1925/2467Schuldboek Marechaussee 1925-1927
        1925/2475Invoering sabeltas
        1925/2499Inhouding wegens huisvesting 1925-1930
        1925/2881Het Duitse volkslied
        1925/3053Internationale Politieconferenties
        1926/37Watersnood
        1926/97Internationale Politieconferenties
        1926/165Opsporingsbevoegdheden 1926-1930
        1926/310Huwelijksvraagstuk bij de Marechaussee 1926-1930
        1926/574Beschikbare woningen
        1926/648Beschouwingen over de bevoegdheden en verplichtingen van de Marechaussee niet-opsporingsambtenaren krachtens art. 141 van het Wetboek van Strafvordering
        1926/969Wetenschappelijke speurdienst
        1926/1126Marechaussee is Rijkspolitie (gerechtelijke uitspraak)
        1926/1178Regeling inzake vergoeding van verblijfkosten
        1926/1535Internationale Politiecode
        1926/1722Gebruik van dienst der bereden Marechaussee door burgemeester bij vreedzame volksverzamelingen
        1926/2212Overgave van bevel door kol. Van Oort aan lkol. Bauduin
        1926/2936Militaire bijstand bij watersnood
        1927/223Wervingscommissie Indisch politie personeel
        1927/290Wachtmeester titulair bij de Marechaussee 1927-1933
        1927/549Grensbewaking bij Aalten 1927-1932
        1927/578Het betreden van Belgisch-gebied
        1927/604Strafoplegging, ondergaan en schorsen van straffen en straflijsten 1927-1937
        1927/740Art. 52 Strafvordering en art. 184 Strafrecht
        1927/854Afstand van overtuigingsstukken voor politie-onderwijs depot Marechaussee 1927-1928
        1927/896Voorschrift dienstverbintenissen
        1927/905Gegevens omtrent neergeschoten personen
        1927/1213Bijzetting stoffelijk overschot lt.gen. J.B. van Heutz
        1927/1504Detachering IJmuiden 1927-1931
        1927/1563Boeikoorden
        1927/1685Inkomstenbelasting bereden Marechaussee
        1927/2000Africhting jonge paarden 1927-1931
        1927/2095Rapport betreffende wettelijke regeling van rechtstoestand voor personeel van het wapen beneden de rang van off.
        1928/177Opberging van de standaard en vaandelgroet
        1928/333Oprollen van overjassen 1928-1929
        1928/367Nestelpinnen
        1928/368Huwelijksvraagstuk bij de Marechaussee
        1928/726Voorstel tot invoering van de rang van adj.ooff. 1928-1929
        1928/1102Verzoek van wed. E.P. van Megen om schadeloosstelling uit 's Rijks schatkist
        1928/1172Samenvoeging opleiding R.V.W. en Marechaussee
        1928/1203Verloop bij het wapen
      • 272 118 1928/1427 - 1932/1542 (1934)
        jaar/omsl.omschrijving
        1928/1427Optreden der Marechaussee bij een schipbreuk op 14-15 juni 1928 bij Ameland
        1928/2399Politietoezicht gemeente Genemuiden 19281929
        1928/2623Pensioenrechten bij huwelijk
        1928/2863Grensbewaking tegen zigeuners 1928-1933
        1928/3040Opleiding van Marechaussee tot de rang van wmr. 1928-1929
        1929/641Brigades te Breda, Roosendaal, Moerdijk en Zundert
        1929/690Militaire belangenvereniging der Marechaussee 1929-1933
        1929/720Brigade te Makkum 1929-1932
        1929/856Brigade te Veenhuizen
        1929/1300Brigade te Veenhuizen
        1929/1487Ongeregeldheden te Finsterwolde
        1929/1711Brigade te Zwolle 1929-1931
        1929/2144Afgewerkte gassen van motorrijtuigen
        1929/2248Tijdelijke hulpverlening voor openbare veiligheid ten platten lande
        1929/2300Landing van een Frans militair vliegtuig
        1929/2494Onderscheiding Algemene Nederlandse Politiebond
        1929/2650Vervoer van gevangenen
        1929/2777Onregelmatigheden te Maastricht
        1929/2991Politie Radio Commissie
        1929/3160Dienstverlating voor ingang van het 6e dienstjaar 1929-1930
        1929/3261Circulaire Giessen-Nieuwkerk
        1930/11Regenkleding en beenbeschermers
        1930/47Circulaire Giessen-Nieuwkerk
        1930/241Controle op het gedrag van de leden der Marechaussee
        1930/326Salarisaftrek van personeel dat niet mag huwen
        1930/451Beschouwingen over de Vogelwet 1930-1933
        1930/469In Marechausseekazernes mag legermunitie worden opgeslagen
        1930/565Politietoezicht te Poeldijk
        1930/604Opgave personeel afkomstig van het korps Politietroepen in het tijdvak 1920-1927
        1930/1204IIIe Internationale Politiecongres
        1930/1350Klasse-indeling Marechaussee
        1930/1688Opleiding bij de Politietroepen
        1930/1895Afvloeiing der Marechaussee
        1930/2007Brigade Sluiskil en Westerbork 1930-1934
        1930/2021Politie-diploma
        1930/2823Grensbewaking en vreemdelingenverkeer 19301937
        1930/2907Indelingsstaat van het wapen der Marechaussee, naar de vredesorganisatie 1930
        1930/2948Diefstal met braak te Oss
        1931/356Opleiding jong personeel
        1931/386Verlofregeling
        1931/463Wijziging R.v.A. Marechaussee
        1931/639Tijdelijke sterkte van het wapen der Marechaussee
        1931/994Verloop bij het wapen, sollicitatie's en huwelijk
        1931/1038Controle op het verkeer
        1931/1070Samenwerking met Rijksambtenaren
        1931/1192Detachement Zandvoort
        1931/1228Toestaan van processies
        1931/1253Gebruik van Rijksauto's 1931-1933
        1931/1917Medezeggenschap bij vaststelling uniformkleding
        1931/1943Voordracht van maj. Van Houten over de Tiendaagse Veldtocht
        1931/2384Aanslag op een sneltrein
        1931/2420Tenue op het motorrijwiel
        1931/2485Opleiding tot ooff. bij het korps Marechaussee
        1931/2709Overgave van het bevel door kol. Bauduin aan lkol. Kappelhof
        1931/2794Bezuinigingsvoorstellen op de verblijfsvergoeding
        1931/2880brigades Finsterwolde en Uithuizen 1931-1933
        1931/niet geag.Standaard Marechaussee
        1932/473Wacht- en opleidingsbrigade
        1932/687Spoorweg-aanslag
        1932/730Schieten op en door smokkelaars
        1932/830Bezuinigingsvoorstellen
        1932/892Dierenbescherming
        1932/1054Voordracht "Het paard op de Weg"
        1932/1104Examenvragen Strafrecht 1923-1933
        1932/1408Hulpschrijver bij het depot Marechaussee
        1932/1524Eerste hulp bij ongelukken. Bevestiging van bordjes tegen Marechausseekazernes
        1932/1542Kandidaten-lijsten
      • 273 119 1932/1609 - 1936 (1939)
        jaar/omsl.omschrijving
        1932/1609Samenstelling der districten
        1932/1800Grensincidenten te Aalten en Denekamp
        1932/1900Traangas gummistok
        1932/1913Staking aan de kanaalwerken te Born
        1932/2019Uniform hoefsmeden
        1932/2103Oefening straatgevecht
        1932/2184Communistise relletjes te Boskoop
        1932/2195Opnemen van aangifte van strafbare feiten
        1932/2287Kosten gemaakt bij het constateren van strafbare feiten
        1932/2416Brigades te Wassenaar en Loosduinen
        1932/2593Geschiedenis van het wapen (van 1795 af)
        1932/2792Instructeur bij het depot der Marechaussee
        1932/3114Huldiging gen. C.J. Snijders
        1932/3142Afwering van zigeuners
        1932/3377Opsporingsorder Nol
        1932/3441Samenwerking in de Rijkspolitie
        1932/3588Voordracht over het beleg van de Citadel van Antwerpen, door lkol. Van Houten
        1932/3638Brigade te Veenendaal en te Wageningen
        1932/3672Inhoudingen ten bate van de uitrusting en reserve-rekening 1932-1933
        1932/3740Herdenking wapenfeiten
        1932/3807Handboeien
        1932/3825Sterkte politie in oost Zeeuws-Vlaanderen (Axel en Sluiskil)
        1932/3943Onderzoeken buiten bewakingskringen der Marechaussee
        1933/142Beschouwingen over een reorganisatie van het politiewezen
        1933/223Brigade te Roosendaal
        1933/240Sterkte van het wapen en uitbreiding van de brigade Alphen
        1933/289Transport van minderjarigen
        1933/382Rijnvaart-staking
        1933/390Werkstaking te Almelo
        1933/440Tegemoetkoming aanschaffing van een dienstpaard
        1933/492Grensincidenten
        1933/535Rijkspolitietoezicht te water 1933-1934
        1933/606Vestiging van een brigade te Overschie
        1933/637Wapensmokkelaars
        1933/667Versterking van de goede geest in de Weermacht met name bij de Marechaussee
        1933/763Samenstelling vragenlijsten Wetboek van Strafrecht
        1933/881Bewaking Staatsmijnen
        1933/956Rapport omtrent sluiting communistische vergadering
        1933/1096Werkstakingen
        1933/1350Geen jachtvergunning voor personeel der Marechaussee
        1933/1496Ontleding artt. 3e Boek Wetboek van Strafrecht
        1933/2041Tevredenheidsbetuiging aan kap. Versteegh voor hippische prestaties
        1933/2140Personeelssterkte
        1933/2269Internationale Vierdaagse Afstandmarsen
        1933/2461Herdenking 115-jarig bestaan van de brigade te Steenbergen (met foto)
        1933/2997Veenbrand te Emmen
        1933/3263Dienst te paard bij volksverzamelingen 1933-1934
        1933/3303Ernstige misdrijven te Schoonoord
        1934/339Rijvaardigheid van houders van militair rijbewijs
        1934/598Brigade Marechaussee te Schonebeek
        1934/1146Leeftijdgrens bij aanneming Marechaussee
        1934/1158Internationale Vierdaagse Afstandmarsen
        1934/1520Verlichting van ruiters bij duisternis 1934-1938
        1934/2234Onderscheidingsteken en geschiktheid voor hogere rang bij de ooff. der Marechaussee 1934-1937
        1934/2858Werkstakingen
        1934/2863Politie-auto van 25 man
        1934/3224Organisatie Marechaussee te Amsterdam
        1934/3421Grens-incident
        1934/3480wapensmokkel
        1935/395Aansprakelijkheid tegenover derden
        1935/510Vergadering N.S.B. te Simpelveld
        1935/860Het dragen van vuurwapenen door leden der Bijzondere Vrijwillige Landstorm
        1935/894Huisjasjes 1935-1939
        1935/993Werkstakingen
        1935/1250Bevelvoering over gedetacheerd personeel
        1935/1406Uit Duitsland ontvluchte gevangenen
        1935/1733Verslag openbare communistische vergadering
        1935/2052Commissie tot convooiering van vrachtvervoer en vaartuigen voor de voedselvoorziening van Amsterdam
        1935/2120Internationale Vierdaagse Afstandmarsen
        1935/2841Dalen van Duitse luchtballon
        1936/417Noodlanding Duits vliegtuig
        1936/448Werkstakingen
        1936/596Aantal opgemaakte processen verbaal in de jaren 1927 tot en met 1935
        1936/1042Inbeslagneming van geweren van Belgische onderdanen
        1936/1359Bewaking van gevangenen
        1936/1834Medevoeren van verbandtrommel
        1936/2059Meldingen in het Politieblad
        1936/2612Verstrekken van afschriften van straflijsten
        1936/2795Militair eerbetoon bij het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard
        1936/2912Uit Belgische kolonie ontvluchte vreemdelingen
      • 274 120 1937-1940 1937-1940
        jaar/omsl.omschrijving
        1937/70Dienstverrichtingen bij het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard
        1937/695Het verstrekken van inlichtingen in politierapporten
        1937/833Gegevens van kandidaten-lijsten voor capitulanten
        1937/856Uit Belgische kolonie ontvluchte vreemdelingen
        1937/1411Spionage-poging
        1937/1619Bestendiging dienstverbintenissen
        1937/1919Telling artillerie-materieel
        1937/1940Rede van Goebbels
        1937/2473Verslag legermanoeuvres
        1937/2512Uitbreiding van administratief personeel i.v.m. de vredesorganisatie 1937-1938
        1937/3053Dienstongeval 1e lt. Van der Minne
        1938/16Jaarlijkse opgave van op de kandidatenlijsten vermelde militairen
        1938/166Herdenking 120-jarig bestaan der 1e divisie Marechaussee
        1938/208Noodlandingen van Duitse militaire vliegtuigen
        1938/338Begrotingsvoorstellen voor het dienstjaar 1939 1938-1939
        1938/1120Vliegtuigongeval te Eelde
        1938/1277In beslagname van motorrijtuigen in verband met de R.A.P.
        1938/1491Italiaans en Duits volkslied
        1938/2830Begrotingsvoorstellen kazernering 1940
        1939/430Begrotingsvoorstellen voor het dienstjaar 1940
        1939/2123Dienstongeval kap. H.D.J. Ellens
        1940/382Begrotingsvoorstellen v.h. Dienstjaar '41
        1940/1462Administratieve bescheiden
        1940/1529Berekening en uitbetaling jaarwedde
        1940/1738Politiediensten van geconcentreerde eenheden
        1940/1847Veterinaire verzorging
        1940/3934Afstemming off.
    • 275 139-141 Ingekomen en minuten van uitgaande stukken "geheim". 1910-1941 3 pakken
      • 276 139 1910 - 1932 Litt. O4
        jaar/omsl.sign.omschrijving
        1910/NRanselzak voor onbereden Marechaussee
        1910/OVoorstel voor een instructie voor de divisiecommandant
        1910/D2Inlichtingen gevraagd door Kamerleden naar de toestand bij de Marechaussee
        1911/NBehartiging van de belangen van de ooff.
        1911/VDienstverrichtingen in burgerkleding
        1911/M2Detacheringen van a.s. off. der Marechaussee bij de Cavalerie
        1911/D4Bevordering van off. der Marechaussee 19111916
        1912/1758GOefening in concentratie met spoed
        1912/R2Pensioenen voor de Marechaussee 1912-1913
        1913/PMilitaire bijstand
        1913/1469GWensen der Marechaussee Vereniging
        1913/1712GGendarmerie in Albanië 1913-1914
        1915/DHandhaving krijgstucht en bestrijding antimilitarisme
        1917/1742GUitbreiding der Marechaussee 1917-1919
        1917/3134GBrigade in de Zaanstreek
        1918/4134GBewaking van Duitse ex-Keizer met gevolg te Amerongen 1918-1924
        1920/LToelating van communistische revolutionairen
        1921/545GHervormingen bij de Marechaussee
        1921/3908GOntslag Marechaussee bij huwelijk 1921-1924
        1922/3072GOverplaatsingen van personeel der Cavalerie bij het wapen der Marechaussee
        1922/3912GOfficiersoppassers en dienstpaarden bij de Marechaussee 1922-1924
        1923/901GAanvulling Marechaussee en Politietroepen
        1924/H3Bezoldiging off. 1924-1927
        1924/3366GOpheffing brigade Sluis
        1924/3646GGeest bij het wapen der Marechaussee
        1925/E3Cursussen in het buitenland 1925-1929
        1925/2446GGevolgen van de opheffing van het detachement Blokzijl
        1925/3033GRegeling inzake vergoeding voor verblijfskosten
        1926/MHulp bij watersnood
        1926/299GPolitionele bijstand
        1926/P2Ereteken watersnood 1926
        1926/2603GBewaking van magazijnen en voorraden
        1927/FHandhaving der krijgstucht
        1927/P10Rijkspolitie - eenheidspolitie 1927-1928
        1927/618GInternationale samenwerking tegen misdrijven en communisme
        1928/612GBeschouwingen over de rechtspositie bij de Marechaussee
        1928/1084GGrensbewaking en Vreemdelingendienst 19281929
        1928/2530GBewaking gevangenis te Scheveningen 19281930
        1928/2541GNestelpinnen bij de Politietroepen
        1929/DVestiging brigade te Veenhuizen
        1929/936GVoorstel tot opheffing brigade Zwolle
        1929/1805GCommunistische actie op 1 aug. 1929
        1929/1936GGrensbewaking
        1930/1892GVredesorganisatie korps Marechaussee en korps Politietroepen
        1931/339GTijdelijke sterkte van het wapen langs de grens
        1931/F1Onderscheiding kap. Versteeg voor hippische prestaties
        1931/858GVoorzorgsmaatregelen tegen misdadige aanrandingen 1931-1933
        1931/D6Bevorderingsvoorschrift Beroeps-Onderofficieren
        1931/1177GDetachement te Aalten
        1931/H8Ontslag van Marechaussees in hun eerste dienstverband
        1932/2208GBezoldigingen bij het wapen der Marechaussee
        1932/O4Samenstelling van het wapen der Marechaussee (vermindering van het aantal paarden) 1932-1935
      • 277 140 1932/2994G - 1941/377G
        jaar/omsl.sign.omschrijving
        1932/2994GBrigade te Gouda 1932-1933
        1932/F7Rechtskundige studie off. der Marechaussee 1932-1934
        1933/R2Steun aan wettig gezag
        1933/1556GGrensoverschrijding door brigade-commandanten bij afweer zigeuners
        1933/2591GCommunistische "Rode Dinsdag"
        1934/E1Samenstelling van het wapen der Marechaussee. Overgang van het bereden naar het onbereden gedeelte
        1934/U4Dislocatie van het wapen der Marechaussee 1934-1936
        1934/1855GOnlusten te Amsterdam en Rotterdam
        1937/1949GVerblijfplaats voor vreemdelingen als bedoeld in artikel 22 van het vreemdelingen-reglement.
        1938/S5Grensbewaking Rijksvreemdelingendienst 1938-1939
        1939/498GVoorzorgsmaatregelen tegen misdadige aanrandingen
        1939/S3Bezoek ooff. aan congres in België
        1940/A1Verenigingen van en voor militairen
        1940/N1Verhouding van de Marechaussee tot het binnenlands bestuur
        1940/G3Opheffing Centrale Onderwijs Inrichting
        1940/L2Officiers encadrering
        1940/H3Bewapening personeel
        1940/O3Interpretatie van art. 14 der Oorlogswet
        1940/1075GOorlogservaringen
        1940/G4Medewerking aan vervaardiging van oorlogsmaterieel
        1940/H4Reorganisatie van het wapen
        1940/1080GWaarnemingen tijdens de oorlogsdagen
        1940/Y4Op 5 juli 1940 gaat het wapen der Marechaussee naar de burgerlijke politie over
        1940/D5Het overgeven van Nederlandse dienstlichtingen aan Duitse autoriteiten
        1940/G5Opzending van de bij de onderdelen aanwezige beoordelingsbescheiden
        1940/H5Op nonactiviteitsstelling van off. der Marechaussee
        1940/S5Nota van de president van het H.M.G. aan de leden van het Hof omtrent militaire rechtspleging
        1940/B7Bevorderingen in verband met de reorganisatie van het wapen
        1940/D7Nonactiviteits van lkol. Versteegh
        1940/M7Onderzoek gedragingen bij Sportfest te Millingen
        1940/V7Legering van het eskadron Marechaussee te Groningen
        1940/K9Afstemming
        1940/D10Toezicht op beheer van materialen
        1940/Z11Antiduitse uitlatingen
        1940/J10 11Uitbreiding van het aantal paardenartsen bij het wapen der Marechaussee
        1940/S11Inroepen tussenkomst van Duitse autoriteiten
        1940/Y11Salariëring off.
        1940/Z11Opzenden van gevonden meteorologische instrumenten
        1940/D12Internationale politieradioberichten
        1940/T12Uitzetten van detachementen buiten de divisie
        1940/S12Dienst in burgerkleding
        1940/Y12Politieke twistgesprekken
        1940/B13Optreden off. ordeverstoringen
        1940/J13Paardenfokkerij en aankoop paarden door Duitse instanties
        1940/1444GOvergang van het wapen der Marechaussee naar de burgerlijke politie op 5 juli 1940
        1941/39GOpdrachten aan de Marechaussee door Duitse Ortscommandanten
        1941/42GBewaking en bezetting van gebouwen en inrichtingen door Nederlandse politie
        1941/46GVerhouding off. tot het personeel
        1941/69GDienstongeval van 1e lt. De Hullu, kap. Van Rhijn, 1e lt. Onderwater en 1e lt. Van Ditzhuyzen
        1941/70GAanhouding Marechaussee Stavast
        1941/78GPlaatsing off. bij de Rijksveldwacht
        1941/86GKosten verbonden aan afstammingsonderzoek
        1941/92GGeneeskundige behandeling off.
        1941/95GGedragingen gemeente-politie te Kampen
        1941/113GVoorschrift beoordelinglijsten off.
        1941/148GAanmeldingsplicht van beroepsoff. op 24 en 25 februari 1941
        1941/157GAanstelling, bevordering en ranglijst van off. bij de Marechaussee
        1941/194GHuldeblijk aan J.C. Tenkink, gewezen secretaris-generaal van Justitie
        1941/262GDienst der Marechaussee in de steden
        1941/288GOff. van de Marechaussee blijven off. van de voormalige landmacht op nonactiviteit
        1941/289GOntslagaanvrage van kol. der Marechaussee, Inspecteur-Generaal der Nederlandse Politie De Koningh en diens vervanging
        1941/298GEventuele demonstratie op 10 Mei
        1941/304GOngeregeldheden te Castricum, Aalsmeer, Eindhoven, Nijmegen
        1941/308GOnderlinge verhouding van het wapen der Marechaussee en de W.A.
        1941/377GPolitie-opleidingsbataljon
      • 278 141 1941 381G - 1382G
        jaar/omsl.sign.omschrijving
        1941/381GLezing Nederlandse S.S.
        1941/391GN.S.B. Rapport over het dragen van oranje op 30 april 1941
        1941/419GBewaking barakkenkamp Duitse Wehrmacht
        1941/1012GOntslag off. der Marechaussee
        1941/1042GOptreden der Marechaussee tegen communistische actie
        1941/1052GWerving van personeel voor politiedienst buiten de landsgrenzen
        1941/1060GAanklacht van de N.S.B. tegen owmr. Bakker
        1941/1064GReorganisatie Directoraten van Politie
        1941/1070GMeldingen aan Sicherheitspolizei
        1941/1095GHet geven van het V-teken door de Marechaussee
        1941/1135GN.S.B.-vijandige uitlatingen van Marechaussee off.
        1941/1140GOnderzoek naar politieke overtuiging van off.
        1941/1188GLezing gehouden voor Nederlandse politie
        1941/1208GVragenlijsten hoger politiepersoneel
        1941/1209GBezoldiging off. van het wapen
        1941/1382GMilitair lidmaatschap van het Vredesgerechthof voor off. van het wapen der Marechaussee
        1942/niet geag.Nonactiviteit door reorganisatie van de Nederlandse politie
    • 279 134-135 Agenda's van ingekomen en uitgaande stukken "geheim". 1927 dec 01 - 1941 2 delen

      Voor de agenda "geheim" 1909-1912 zie inv.nr. 133.

    • 282 123, 283 Halfjaarlijkse inspectieverslagen. 1909-1932 2 pakken
    • 285 128 Nota met kanttekeningen bij de Dienstvoorschriften van de Marechaussee. 1911 1 stuk
    • 286 142 Algemeen Reglement op de Inwendige Dienst van de Koninklijke Marechaussee en Reglement op de policie, de discipline en de dienst der marechaussee, 1815, met aanvullingen. (1914) 1 omslag

      Voorbereidselen voor een geannoteerde herdruk. Uiteindelijk is belsoten, het Algemeen Reglement in te trekken. Zie inv.nr. 114, 1914/575.

    • 287 143 Koninklijk Besluit van 3 april 1818 no. 148 betreffende uitbreiding van de Marechaussee. Afschrift in tweevoud. 1920 2 stukken
    • 288 127 Nota en concept-nota van de administrateur der Marechaussee betreffende resp. het nieuwe administratiestelsel van het wapen en de verantwoording van de fourage. 1923 2 stukken
    • 289 126 Kranteknipsels en afschriften van krantenartikelen betreffende de Marechaussee. 1925-1926 1 omslag
    • 290 147 Staat van uitzendingen van detachementen Marechaussee voor vervulling van politietaken. 1927-1932 1 stuk
    • 291 125 Afschriften van stukken betreffende de begroting voor de Belgische gendarmerie/Rijkswacht. 1933 1 omslag
    • 292 148 Staat van de standplaatsen van de Marechaussee tijdens de mobilisatie, met bijbehorende kaart. 1939 2 stukken
    • 293 131 Souverein Besluit van 26 oktober 1814 no. 498 betreffende de oprichting van de Koninklijke Marechaussee. Afschrift. (c. 1932) 1 stuk
    • 294 284 Stukken betreffende de oprichting en organisatie van de politieafdelingen, vanaf 15 juli 1919 het Korps Politietroepen. 1917. 1919-1922 1 omslag
  • 295 3 EERSTE "DIVISION" (COMPAGNIE?), 1815
  • 297 4 COMMANDANT VAN DE TWEEDE COMPAGNIE (LIMBURG) MAJ. J.J.C. HOPPENBROUWERS, 1844, 1851
  • 300 5 EERSTE DIVISIE (NOORD-BRABANT), 1866-1886
  • 302 6 COMMISSIE TAK, 1930-1931
  • 304 7 COMMISSIE KAPPELHOF, 1932
  • 306 8 STUKKEN WAARVAN HET VERBAND MET DE ARCHIEVEN NIET IS VASTGESTELD
    • 307 105 Stukken betreffende de compagnie marechaussee te Luxemburg, deel uitmakend van de derde afdeling. 1818-1823 1 omslag

      Op de omslag wordt door "J.S." vermeld: "in september 1957 verspreid aangetroffen op kamer 33". De stukken behelzen:
      - brieven ingekomen bij de successieve compagniescommandanten De Colnet, Deseijl en Brummel, 1818-1822;
      - conduitestaten van officieren van de derde divisie, 1822 juli en december;
      - conclusie van eis en inventaris van stukken gediend hebbend in het proces voor het Hoog Militair Gerechtshof tegen de commandant van de derde divisie Koninklijke Marechaussee J. Dejardin de Bernabruck wegens plichtsverzuim en malversatie, afschriften (ca. 1822);
      - originele stukken, gediend hebbend als bijlagen P, Q, R, S, V, W (2x), X en Y bij een niet geïdentificeerd stuk (komen niet voor in de bovengenoemde inventaris), 1823.
      Het juiste verband met het archief van het Algemeen Toezicht op de Koninklijke Marechaussee is niet duidelijk. Rekening moet worden gehouden met de mogelijkheid, dat deze stukken deel uitmaken van een procesdossier.

  • 308 9 AANVULLING 2010