3.01.28 Inventaris van het archief der Rekenkamer ter Auditie van de Gemeenelandsrekeningen en de opvolgende colleges, (1518) 1572-1805 (1811)

Deze "commissarissen" hadden een bijzondere aanstelling als zoodanig ontvangen; althans ter Statenzitting van 18-22 Februari 1559 blijkt, dat na den dood van Assendelft eenige afgevaardigden te Brussel zouden verzoeken diens opvolger Cornelis Suys met Aernout Sasbout, eveneens raad van den Hove, daartoe aan te wijzen, "ofte een van hen bleyden, die best sal mogen vaceren", aan welk verzoek ter zitting van 3 Maart en 5 tot 6 Mei blijkt te zijn voldaan (zie vooraf de resolutie van 22-24 Januari 1559). De medewerking van deze commissarissen blijkt meer dan een formaliteit te zijn en zelfs zou de lezing van niet meer dan de Statenresolutie van 26 Juni 1550 den indruk kunnen wekken, dat de taak der afhooring alléén bij hen berustte, echter "ter presentie" van den landsadvocaat en de steden. Deze uiting is kennelijk onjuist, doch er zou uit kunnen blijken, hoe groot het aandeel van de gecommitteerden inderdaad is.

Deze afhooring in pleno vormde het laatste stadium van des ontvangers verantwoording. Wij vinden er den neerslag in van de resolutie van 27 Juli 1530, van 14 Juni 1550 en tal van andere, die daarna in een geregelde serie tot den opstand voor ons bewaard bleven. De Staten zijn er - de plaats van afhooring bewijst het al - de leidende personen en de afhooring heeft plaats "ter presentie van een van de Raden ende Rekeninge van Hollandt", waarna de rekening door allen wordt geteekend (Res. 24 April 1555). Of de instructie voor de gecommitteerden ter Auditie, zooals die door de Staten was gegeven (Res. 30 Nov. 1564), ook voor de leden van Hof en Rekenkamer gold, valt te betwijfelen, ofschoon ook de commissie, die deze van regeeringswege hadden verkregen, door de Staten weer werd herhaald of vernieuwd (Res. 10 April 1545, 5 Jan. 1554, 16 Oct. 1555, 19 Aug. 1567).

De gang van zaken, zooals hier werd geschetst, bleef ook na den opstand gedurende tal van jaren de gebruikelijke, zelfs tijdens de troebelen onder Alva, die het met de afbakening der bevoegdheden in het algemeen niet zoo nauw placht te nemen en inzake het benoemen van den ontvanger-generaal der Staten zijn wil en zijn candidaat wist te doen zegevieren. Nog in 1572, toen de toestand het meest kritiek en de opstand algemeen dreigde te worden, maakten de Staten gebruik van het recht tot afhooring van eigen rekeningen. Den 16en Juni had Bossu een Statenvergadering in Den Haag bijeengeroepen en Mr. Jacob Bol, ontvanger-generaal van de Staten, protegé van Alva en door diens invloed tegen den wil der Staten in dien post geschoven, werd de gelegenheid verschaft zijn rekening van de verkochte los- en lijfrenten ten behoeve van den afkoop van den 10en en 20en penning over te leveren "in handen van den gedeputeerden van de Staeten, ter auditie van desen gecommitteert in der Camere van den Staeten aen den clooster van die Predicaren in den Hage ende dat mede in handen van den president de heere van Rijswijk ende Adriaen Numan, ierste meester van der Rekeninghe des Coninx in Hollandt opten 18e van Junio anno 1572".

De nadruk wordt dus hier, zelfs door een willig werktuig van Alva's politiek, gelegd op het feit, dat de afhooring op Statenterrein plaats heeft en dat de overlevering geschiedt - nog vóór de president en de rekenmeester worden genoemd - aan Jacob van der Duyn, heer van Sprangh, als lid van de edelen (en als zoodanig tevens vertegenwoordiger, naar het heette, van het platteland), Mr. Pieter Cornet, pensionaris van Dordrecht, Hendrik van Wamelen, burgemeester van Haarlem, Dirck Joris de Bye namens Delft, Jacob van Loo wegens Leiden, Mr. Jacob Jacobsz. en Dierck Diercxz. 't Hoen wegens Gouda, bij wie later ook Jan Claesz. van Hoppen, burgemeester van Amsterdam, zich voegde, zoodat alle "groote" Hollandsche steden vertegenwoordigd waren. Een bewijs, hoe zij deze aangelegenheid, hetzij wegens het eigenaardig belang, hetzij uit een oogpunt van het behoud en de handhaving der privilegiën of als streelend decorum, op prijs stelden.

Na den opstand van 1572 hadden vrijwel geheel Holland, West-Friesland en Voorne zich tegen het geldend regime gekeerd en daar Hof en Rekenkamer naar Utrecht een goed heenkomen hadden gezocht, moesten om velerlei redenen in dat bezwaar voorzieningen worden getroffen, ook al omdat een behoorlijke afhooring der rekeningen op de gebruikelijke wijze onmogelijk zou zijn. Waren reeds de Raden van den Hove bij Statenresolutie van 28 Juni 1572 weder ingedaagd, omdat het vertrek van dit hoogste rechtscollege als een pijnlijk gemis werd gevoeld, ook ten opzichte van de Rekenkamer werd de tusschenkomst van Lumey ingeroepen, die den 30en Juli "den luyden van den Raide, Rekeninge, greffiers, secretarissen ende allen anderen officiers ende suppoosten van den Hove" gelastte, binnen acht dagen weer hun oude plaatsen te bezetten. Deze poging faalde echter, zoodat het noodig bleek nieuwe colleges in het leven. te roepen of althans de resten der oude aan te vullen.

Het zou ons te ver voeren, de pogingen na te gaan, welke er in het werk werden gesteld om de beide collegiën, - speciaal de Rekenkamer, die met de afhooring en bewerking ook der gemeenelandsrekeningen naast de Staten nauw was betrokken - te doen herleven en getuige te zijn van iedere mislukking en teleurstelling. Immers de organisatie van het toezicht - dat begrepen de Staten - was een brandende kwestie. Tal van ontvangers, zoowel van de domeinen als van de gemeenelandsmiddelen, waren gevlucht met medeneming van hun kas en hun bescheiden en het. aantal particulieren, dat hun voorbeeld volgde, was ontstellend groot geweest. Daarbij kwam, dat ook de geestelijke goederen onbeheerd waren achtergebleven en tal van steden er reeds toe overgingen op eigen gezag ontvangers aan te stellen. Het toezicht op deze functionarissen was zooal niet geheel onvoldoende, dan toch niet centraal en de opbrengsten waren voor het gewest niet te controleeren. En de Staten zelf, bovendien een te log lichaam, slechts periodiek bijeen en veelal niet beschikkend over krachten, die technisch in staat bleken de juistheid der rekeningen te beoordeelen, kwamen daartoe zeker niet in de eerste plaats in aanmerking, ook niet, nu de nog steeds niet herboren Rekenkamer niet de geschikte krachten als auditeur kon leveren. Vandaar dat de Staten op de vorming van het geheele college van de Rekenkamer eenvoudig vooruitliepen en met den Prins commissie verleenden aan een tweetal commissarissen, zooals die ook voorheen, als regel uit de Rekenkamer, soms ook uit het Hof, werden betrokken voor het bestudeeren van de aan hun zorgen toevertrouwde gemeenelandsrekeningen.

Den 29en December 1572 werd n.l. door den Prins commissie verleend aan Cornelis Gijsbrechts van Schaerlaecken als rentmeester van de geestelijke en wereldlijke geconfisqueerde goederen in het kwartier Dordrecht, waarbij bepaald werd, dat de benoemde zijn rekeningen zou hebben in te leveren bij Engelbrecht van Maeslandt Corneliszoon en Nicolaas van der Laen Matthijszoon, de laatste burgemeester van Haarlem en tevens lid van den Raad nevens den Prins.

Het betrof hier, naar het schijnt ook het vooruitloopen op een komende functie. Den 3en Januari 1573 werden beiden n.l. door de Staten "bij provisie" aangesteld als "commissarissen-generaal" op een bezoldiging van drie ponden Vlaamsch (van 40 grooten) per dag, uit overweging, dat "mitten aldereersten goede opsichte (diende) genomen te worden op allen den ontvangers ende rentmeesters van den lande van Hollant ende onder Hollant sorterende, teneynde sonder vertreck die penninghen van heuren ontfanck getrouwelijcken ende rechtvaerdelijcken geïnnet, opgebracht ende bekeert moghen worden tot voirderinghe van den dienst van Zijne Majesteyt ende des gemeenen landts welvaren; oick tot conservatie van Zijne Majesteyts hoocheyt, heerlickheyden ende domeynen......". Hun taak zou het zijn toe te zien "op alle ontfangers, zoowel van de domeynen als van allen anderen extraordinaris ontfangen", hun rekeningen ten overstaan van de gecommitteerden der Staten af te hooren en te sluiten, bij advies en met sanctie van de Staten ontvangers aan te stellen en alle vaceerende ambten - alweer met advies van de Staten - te verpachten in overleg met de rentmeesters, onder wier ressort die vielen, overeenkomstig 's Prinsen ordonnantie, den 20en Aug. 1572 te Hellenrade geteekend. Eigenaardig genoeg volgt dan den 9en Januari niet een confirmatie van de vorige commissie, doch een geheel nieuwe op naam van den Prins, waarin van een "advies" van de Staten wordt melding gemaakt, hoewel aan het slot gesproken werd van een voorafgaande "commissie" van de Staten, een merkwaardig stuk overigens, waaruit bij vergelijking met het vorige het verschillend standpunt van Gouvernement en Staten duidelijk spreekt.

Uit het vorige blijkt, dat toen als voor den opstand de nauwe samenwerking tusschen de inmiddels als geheel herboren Rekenkamer, die in het voorjaar van 1573 weer in den zadel was geholpen, en het bureau der Staten, dat zich tot taak stelde het controleeren der gemeenelandsrekeningen, althans voorloopig bleef bestendigd. Dat gold eveneens de plaats der afhooring zelf. Het bureau van de Auditie was n.l. aanvankelijk te Delft, waar de geheele bestuursinrichting gevestigd was, geherbergd in een der vertrekken van de Rekenkamer der Domeinen. Toen echter na de eerste en dreigendste gevaren de Rekenkamer zich in April 1577 weder in Den Haag op het Binnenhof vestigde, werd de voor weinige jaren gestichte Statenkamer op het terrein van het klooster der Dominicanen als zoodanig niet meer gebruikt. Het gebouw, reeds enkele maanden daarvoor deerlijk gehavend en van ijzeren deuren en vensters ten behoeve van de Delftsche archiefkamer beroofd, stond ongebruikt en de gewoonte, te Delft ingezet, dat alle rekeningen binnen de Rekenkamer werden gecontroleerd, werd in Den Haag voortgezet, zij het dan ook, dat de wijzie van afhooring bleef verschillen, naarmate de rekeningen de domeinen dan wel de gemeenelandsmiddelen betroffen. Een tweetal vertrekken, tegen den noordmuur van de Ridderzaal aangebouwd en aansluitend tegen den westelijken hoektoren, waren hiervoor beschikbaar gesteld, met dien verstande, dat het meest westelijke van de twee voor de auditie der gemeenelandsrekeningen was bestemd en het andere voor de Rekenkamer gereserveerd bleef, zoodat de samenwerking van beide lichamen, zooals die gedurende het geheele bestaan van de Grafelijkheids-Rekenkamer bleef bestaan, in dien zin, dat de rekeningen de contrasigneering vertoonden van het daarbij bij voortduring aangewezen lid der Rekenkamer, die op "het prepareeren" het oog gehouden had, zoo weinig mogelijk hinder ondervond.

Er was dus aanvankelijk, na het wederinstellen van de Rekenkamer, zooals die in het voorjaar en den zomer van 1573 met horten en stooten plaats had, naar het uiterlijk in de afhooring weinig veranderd, al zou inderdaad de verhouding van de Kamer tot de Staten in dezen weldra ingrijpend gewijzigd blijken. Het een zoowel als het ander was het gevolg van de eigenaardige Statenpolitiek, gegrond als die was op twee absoluut onvereenigbare begrippen. De Staten immers voelden zich en traden op als de den landsheer vijandige en hem energiek bestrijdende republikeinsche machthebbers, die het bestuur in handen hadden genomen, maar beweerden in politicis loyale onderdanen en den vorst gehoorzaam te zijn en uit zijn naam te handelen. Daardoor ontstonden de aanhoudende conflicten met de personen en organen naast hen, die aan de oude rechten bleven hechten en op grond van de ongewijzigde instructie zich de opvolgers waanden in invloed en positie van hun voorgangers, zooals die vóór den opstand van 's-graven zijde waren benoemd. Toch werd bijv. het Hof van Holland bij iedere voorkomende gelegenheid in zijn gezag besnoeid en ontving het voor en na aanwijzingen van de Staten omtrent de te volgen gedragslijn, hoewel het zich aanvankelijk aanhoudend en krachtig verzette, óók inzake het toezicht op de financiën en de geschillen, die daaruit rezen, tot het in 1576 geheel ter zijde werd gesteld en gecommitteerden uit de steden die taak overnamen. Dat het stedelijk particularisme daardoor sterk in de hand werd gewerkt, tot schade van de eenheid van heffing en inning en van de gezondheid van het stelsel, ligt voor de hand. Het rapport, dat anderhalve eeuw later (ter Statenzitting van 5 Mei 1728) over den toestand der financiën van Holland werd uitgebracht, wees dit aan als een der oorzaken van het diep verval: "Het Hof, een collegie, bestaande uit Raaden, welke gecommitteert worden voor haar leeven tot de administratie van de justitie en welke bij het aanvaarden van haar ampten sig moeten ontslaan van alle relatie tot de bysondere leeden, heeft van ouds kennis genomen van de questies raakende de gemeene middelen, gelijk ook van de domeynen en van alle andere saeken, directelijk raakende den souverein, totdat bij resolutie van den 23en April 1576 deselve aan het Hof benomen is en gegeven aan de Gecommitteerden van de Staten in elk quartier. Hetgeen de ondergeschreeve commissarissen aanmerken voor de eerste en grondoorsaak van het verval der gemeene middelen. Hoewel se niet ontkennen, dat het nog veel meerder nadeel aan deselve heeft toegebragt, dat bij de generale ordonnantie van het jaar 1583 de judicature ter eerster instantie aan de Gecommitteerden van de Staten benomen is en overgebragt aan scheepenen van de steeden, of wel drie uit deselve, door de commissarissen ter verpagting te kiesen." Tegenover dezen ouden toestand stelden de commissarissen voor een toezicht, zooals het toenmalige "gecomposeert uit raaden, welke veranderen om de twee of drie jaaren, welke ondertusschen blijven in de regeering van de steeden en selfs blijven behouden en bedienen steedelijke ampten, welke na verloop van die korte tijd wederkeeren na de steeden, waar door se geleent waaren aan het gemeen land."

Het Hof van Holland had zich in die jaren bij den gang van zaken moeten neerleggen, tot de eerste functionarissen na het herstel in de nieuwe positie voldoende waren ingeleefd en de meest weerbarstige waren heengegaan.

Doch de personen, die in de Rekenkamer een plaats innamen, waren gemakkelijker te vervangen, zoodat hun verzet eerder was bedwongen, al rees er in de eerste maanden van 1574 ook een ernstig conflict, dat door Dordrecht op de spits werd gedreven. Maar de Rekenkamer voegde zich tenslotte en de nieuwe Kamer, opgetrokken op de grondvesten van de oude, was weldra een willig werktuig van de Staten, waaraan de oude tegenstelling in den scherpen vorm van de vervlogen dagen - behartiging van de belangen van den landsheer tegenover die van de Staten - geheel vreemd was. Door aan de in het begin van 1573 werkzame "commissarissen", die van deze Kamer deel uitmaakten, aan een of méér der Auditeurs of een Rekenmeester de bearbeiding der gemeenelandsrekeningen op te dragen, zoodat deze voor de afgevaardigden der Staten geen al te groote moeilijkheden meer opleverden, wisten zij een weg te vinden om de afhooring der rekeningen van het gemeene land - in tegenstelling met die der domeinen - in eigen hand te houden.

Toch was men ook in deze dagen nog zonder bepaald systeem. Men zou, zoo scheen het, den arbeid aan de gemeenelandsrekeningen gaarne geheel aan zich houden, zonder de hulp der Kamer daarbij in te roepen, indien het slechts mogelijk bleek. En toen de Staten dan ook bij resolutie van den 1en Dec. 1581 bepaalden, dat het personeel der Rekenkamer zou worden ingekrompen tot 4 rekenmeesters, 2 auditeurs en 1 klerk en van de beide commissarissen er slechts één zou behouden blijven, was dat besluit behalve door de overweging, dat de verkoop der domeinen een minder uitgebreide zorg voor het overgeblevene eischte, ongetwijfeld ingegeven door het bestaan van een regeeringsstelsel, waarin in wezen een Rekenkamer naar oud model niet meer paste, maar tevens door het besef, dat men het zonder de deskundige krachten uit de Kamer moeilijk stellen kon.

Intusschen gingen de Gecommitteerden ter Auditie, die niet ontbeerd konden worden of die zich, ondanks alles hadden weten te handhaven, steeds voort met de afhooring van de rekeningen, één uit het lid der edelen, voor het leven gekozen en ambtshalve voorzitter, op een belooning van 36 stuivers daags, naast drie uit de steden, rouleerend en als regel voor 3 jaar zitting hebbend, die slechts 24 stuivers per persoon ontvingen. Zij werden daarin bijgestaan door een uit de Rekenkamer, die in deze jaren steeds dezelfde blijkt, n.l. den rekenmeester Cornelis Hermans van Naarden (of in zijn afwezigheid door Nicolaas Doublet, den secretaris) (1587 Mei 2, 26), in, wiens plaats weldra de auditeur Bernard van Cromvliet werd gesteld, die, hoog gewaardeerd (7 Nov. 1597), ook nadat hij in 1606 tot Rekenmeester werd bevorderd, met de hooring en sluiting van 's lands rekeningen bleef belast (1606 27 Juni-8 Juli) en wiens handteekening gedurende zijn veeljarigen dienst op tal van afgehoorde rekeningen voorkomt. Het ambt van "Commissaris" van de Rekenkamer", dat officieel sinds lang niet meer beestond, blijkt dus officieus in stand te zijn gehouden, ten behoeve van de Auditie alleen en blijkens het kohier van het familiegeld over Den Haag in 1674 (inv.nr. 25, fol. 197 vo en 198) was volgens de opvatting van den rekeninghouder de samenstelling van de Kamer ter Auditie wat aangaat het bureaupersoneel aldus:

De Rekenmeester Jacob van der Does, de secretarissen Bleyswijk en Paeuw, de klerk Groenewegen en de extra-ordinaris klerk Nederveen, waarbij volgens zijn (betrouwbare!) opvatting de Rekenmeester Van der Does dus deel van de Auditie uitmaakte. Zuinigheidshalve werd het aantal gecommitteerden in de Auditie, dat in de laatste jaren nevens den vertegenwoordiger uit den adel soms vijf of zes beliep, bij besluit van 17 Mei 1609 tot twee ingekrompen, waarbij dan een "uyt de Kamer van de Rekeninghe tot het voeren van de penne" gebezigd zou worden (in casu Cromvliet). Het blijkt dus, dat de regeling van de vertegenwoordiging bij de afhooring nog niet geheel tot een stelsel was uitgegroeid en zelfs werkten de heeren nog geheel zonder commissie, zoodat den 18en November 1623 door de Staten besloten werd tot het aanwijzen van eenige gecommitteerden voor het ontwerpen van "een instructie, daerop sij oordeelen sullen, dat de heeren, op de reeckeninghe gecommitteert, souden behooren te besoigneren, om daervan rapport te doen en te letten, dat de gagie sulcx mocht worden gestelt, dat alle emolumenten mogten komen te cesseren".

Toch bleek men in bepaalde kringen het gemis van een instructie wel degelijk als een gebrek aan te voelen en kwam voor en na de wensch daartoe weer tot uiting. Dien 27en April 1679 werd door de Staten andermaal overwogen, of daaraan niet behoorde te worden tegemoet gekomen. Alles stond er op losse schroeven en zelfs ten aanzien van den naam van de Kamer bleek men in het onzekere. Want hoewel meestentijds als "Kamer van Auditie van des gemeenelands rekeningen" aangeduid (Res. 13 Sept. 1687), hoort men niet zelden den naam "particuliere Reeckenkamer van Hollandt" bezigen (Res. 10 Dec. 1649), terwijl zelfs de instructie voor de secretarissen van de Kamer van 1627 in art. l, van de "Reeckencamer" spreekt. (Zie Res. Gec. Raden 7 Juli 1627.)

Weldra was het einde daar. Ter Statenvergadering van den 15en Augustus 1727 werd rapport uitgebracht aangaande een wijziging in het beheer der domeinen, waarin ook de Rekenkamer zelf ter sprake kwam. Punt IV van dit rapport hield in het voorstel de Kamer op te heffen en het werk op te dragen aan Gecommitteerde Raden van elk der beide kwartieren, waarin de betreffende domeinen gelegen waren en waartoe de instructie voor dit college behoorde te worden aangevuld. De verpachtingen zouden door de rentmeesters der betrokken goederen worden gehouden, terwijl nog ongesloten ter Rekenkamer aanwezige rekeningen evenals de komende volgens het oordeel der rapporteurs "behooren te worden opgenomen en gesloten in de Kamer van Auditie". Daarbij zou dan den auditeur en den griffier van de Rekenkamer een plaats worden ingeruimd onder het personeel der Auditiekamer, zonder dat zij zich echter hadden te bemoeien met andere rekeningen dan die, welke tot dien tijd in de Rekenkamer waren opgenomen, terwijl bij overlijden van deze functionarissen een derde secretaris aan de Kamer zou kunnen worden verbonden. Ook de nog overige Rekenmeesters zou men een emplooi kunnen bezorgen in de beide groepen, waarin de Auditie zich nog steeds had gesplitst, waarbij zij echter, evenals de gewezen auditeur en de griffier, zich uitsluitend met de domeinrekeningen hadden in te laten.

Er was toen echter van de Rekenkamer niet veel meer overgebleven. Den 13en Nov. 1727 berichtte ze aan de Staten, dat op dat oogenblik door het vertrek van den Rekenmeester Van Hoey als ambassadeur naar Frankrijk alle domeinzaken "nu alleenlijck door de nog presente Rekenmeester Hooft moesten worden behandelt". Tenslotte viel op 17 Maart 1728 het vonnis over de oudvaderlandsche instelling: de opheffing der Kamer, waarbij tevens tot een aanzienlijke beperking van het aantal rentmeesterschappen, ook voor de espargnes en zeevonden, besloten werd, terwijl ten aanzien van de nog fungeerende leden en beambten werd bepaald, dat zij in het vervolg Gecommitteerde Raden bij hun nieuwen arbeid terzijde zouden staan, die iederen Donderdag voor deze aangelegenheden bijeen zouden zijn. Veel éclat heeft de verandering bij den dienst niet veroorzaakt, en uit de loopende notulen van de Gedeputeerden ter Kamer van Auditie bemerkt men van de geheele reorganisatie hoegenaamd niets, zoodat zelfs niet het tijdstip is aan te geven, dat de betreffende resolutie is ten uitvoer gelegd. Eerst bij Statenresolutie van 17 Nov. 1730 werden van de zes klerken er drie ontslagen, in het voornemen zoo mogelijk verder het bureau in te krimpen.

Van dezen tijd af berustte het geheele beheer bij Gecommitteerde Raden, terwijl de Financie het administratieve gedeelte behield en het controleeren der rekeningen ter Auditie geschiedde. Deze werkte nog steeds zonder instructie. De pogingen van 1679 om daartoe te geraken waren vruchteloos gebleven en eerst den 14en December 1736 werd daarop ter Statenzitting weer de aandacht gevestigd. Aan Gecommitteerde Raden werd toen opgedragen met advies der Finantie een ontwerp-instructie samen te stellen, dat, ter vergadering van den 15en Februari 1737 aan Edelgrootmogenden aangeboden, in handen werd gesteld van de Ridderschap en de Financie, gedrukt en ter kennisneming aan de verschillende steden uitgegeven.

Hoewel nimmer gearresteerd, gaf dit concept toch eenig inzicht in de organisatie, zooals men zich die voorstelde en die ongetwijfeld daarmee in hoofdzaak in overeenstemming is geweest.

Het bureaupersoneel zou bestaan uit twee secretarissen, drie klerken met een kamerbewaarder en eenige boden, die dagelijks aanwezig behoorden te zijn, terwijl de Gecommitteerden ter Auditie daar drie dagen 's weeks zouden compareeren tot het hooren van de door de secretarissen gecontroleerde rekeningen. Daarnaast zou de behandeling van de halfjaarlijksche overzichten, die door de ontvangers der gemeenelandsmiddelen waren ingezonden en van zuiver administratieven aard waren, door het bureau-personeel geschieden. De ingekomen rekeningen werden door hen geregistreerd en daarna ter hand gesteld aan den voorzitter, die deze naar hun aard en jaar overdroeg aan een of twee Gecommitteerden, die, bijgestaan door een der secretarissen, de contrôle op den inhoud uitoefenden, waarbij echter werd zorg gedragen, dat nimmer twee opeenvolgende rekeningen van denzelfden comptabele door dezelfde controleerende groep werden nagezien.

Alleen voor de afhooring van de rekeningen van den ontvanger-generaal zou "vermits de groote omportantie van deselve" het geheele college met een der secretarissen aan den arbeid deelnemen, terwijl voor het opnemen dier rekeningen vooraf aan de Financie opgave zou worden verzocht van de bedragen, waarmee de rekening van dien ontvanger waren bezwaard, d.w.z. welke renten, pensioenen of wedden door zijn kantoor moesten worden uitgekeerd.

De reorganisatie, waarvan zooveel heil verwacht was, blijkt echter slechts teleurstelling te hebben gebracht. Den 28en Februari 1750 werd een deerlijk verval van de inkomsten geconstateerd - een oude klacht evenwel - waarom de Staten eenige gecommitteerden aan den Prins voordroegen, die daaruit een keuze zou doen tot het samenstellen van een commissie van onderzoek. Haar bevindingen werden vastgelegd in een uitgebreide en zeer belangwekkende memorie, die den 20en November 1750 ter Statenzitting aan de orde kwam. Als hoofdoorzaken werden daarin allereerst genoemd 1e. de scheiding der financiën en het toezicht daarop over de beide kwartieren; 2e. het gemis aan een krachtig en goed geconstitueerd college, dat de administratie moest behartigen.

Het eerste bezwaar werd toegelicht als volgt: "De administratie der finantie geschied op diversche instructiën, en wel bij het Noorderkwartier op een instructie, bij U Edele Groot Mogende niet gearresteert, hetwelk tot zijn gevolg moet hebben diversiteit in de practijcq......, gelijk voorts Gecommitteerde Raeden malkander geen genoegsame opening geven, als daarvoor niet kunnende worden gehouden de ordres, vervat in het reglement van den 24en Maart 1723, alsoo deselve, indien zij voldoende souden wesen, de exhibitie van de documenten, soo wel als van de rekeningen en daernevs de auctoriteyt om te redresseeren de abuisen, door de respectieve Kaemers ter Auditie begaen, zouden behooren te infereren, zooals reeds bij het rapport van den 5en Mei 1728 is aangemerkt geworden. En ofschoon bij hetselve reglement wel is voorgeslagen het committeeren van een heer in de Gecommitteerde Raeden en Kamer van Reekeningen in het Noorderquartier en vice versa, is daarvan echter geen gebruik gemaakt".

Na nog ten opzichte van andere misstanden haar inzichten en bezwaren ontwikkeld te hebben, gaf de commissie de middelen tot verbetering aan. De beide colleges van Gecommitteerde Raden zouden het beheer kunnen behouden, maar zóó, dat zij "in effecte niet anders als één college zouden zijn, in twee departementen besoignerende", met "een generale instructie voor deselve". Samenhang tusschen beide colleges zou kunnen worden verkregen, indien zij elkander wederzijds in kennis stelden van de genomen resoluties, waartoe eenigen uit de Gecommitteerde Raden van het Noorderkwartier op een vastgestelden tijd in Den Haag zouden verschijnen, om daarbij tevens van weerszijden de maandstaten der ontvangers en de administratieve stukken over te leggen. Door deze samenwerking zou dan tevens de bepaling van het aandeel der Hollandsche quote, zooals die in 1668 opnieuw was vastgesteld, maar desondanks steeds een onderwerp van protest en wrijving bleef, kunnen vervallen, omdat de scheiding van Noord en Zuid in financieel opzicht zou vervallen. Echter vond de commissie het noodzakelijk, dat - om de administratie in twee kwartieren correct te kunnen handhaven - het Noorderkwartier een afzonderlijken ontvanger-generaal behield.

De middelen ter voorziening in het tweede bezwaar betroffen het oprichten van een Provinciale Rekenkamer, omdat thans van een "behoorlijke Rekenkamer" geen sprake was. Deze zou moeten zijn samengesteld uit leden der beide kwartieren op een instructie, waartoe als basis zou kunnen dienen het concept, dat den 15en F'ebruari 1737 in de Statenvergadering commissoriaal was gemaakt. Aan deze kamer zouden alle ontvangers verantwoordelijk zijn en dit lichaam zou moeten worden bekleed met een voldoende mate van autoriteit, daar anders "de saaken van de financie nooit in ordre gehouden, de geheeve middelen nooit met egaliteit ingevordert en tot liquiditeit gebracht zullen worden".

Overeenkomstig dit adres werden bij resolutie van 22 April 1751 de noodige bepalingen getroffen. Om de bezwaren, verbonden aan de samenvoeging van twee deelen, die een betrekkelijke zelfstandigheid van bijna twee eeuwen hadden genoten, te ontgaan, werd besloten, dat "de collegiën van Gecommitteerde Raaden nu en in het vervolg altoos wel zullen blijven op de tegenwoordige forme, dog dat egter tegelijk soodanige arrangementen sullen werden gemaakt, waardoor deselve in effecte niet anders als een college sullen zijn, in twee departementen besoigneerende", waarvoor één instructie zou worden ontworpen in dien zin, als door de commissie was voorgesteld; dat de quoten der beide deelen zouden vervallen en de Gecommitteerde Raden der beide kwartieren eens per jaar gemeenschappelijk zouden vergaderen, teneinde de eenheid van inzicht en organisatie te bewaren, terwijl verder een ontvanger-generaal voor het Noorderkwartier zou worden aangesteld onder een weldra te ontwerpen instructie. Ten slotte werd bepaald, "dat de jeegenwoordige Reekenkaamers sullen worden gemortificeert en één Provinciale Reekenkamer opgerecht, gecomposeert uit soodanig getal van leeden uit de beide quartieren, als Haar Edelgrootmogenden nader sullen vinden te behooren", voor welk college mede een instructie zou worden ontworpen.

De voorgestelde regeling bleek voor beide deelen van Holland noodzakelijk te worden geacht en met spoed werden de gevraagde instructies door de Gecommitteerden der twee kwartieren ontworpen, die den 28en Augustus 1751 in hoofdzaak ongewijzigd door de Staten werden aanvaard. Ten aanzien van Gecommitteerde Raden werd bepaald, dat zij, 10 leden sterk, in Den Haag, en als college van 7 voor het Noorderkwartier te Hoorn zouden vergaderen. Hun commissie strekte voor drie jaar, behalve voor de vertegenwoordigers der steden Schiedam, Schoonhoven en Brielle, die voor twee jaar zitting zouden hebben. Hun werd de goede correspondentie met het andere kwartier voorgeschreven, o.a. door uitwisseling der genomen resoluties, om die zooveel mogelijk eenstemmig te doen zijn (art. 7). Zij onderzoeken in gecombineerde vergadering: 1e de maandstaten van de ontvangers-generaal; 2e die van de ontvangers der gemeenelands-middelen; 3e die van de collecteurs en gaarders der collectieve, voorheen verpachte middelen (art. 8) en leggen wederkeerig de restantlijsten der geheven verpondingen over, om de richtige invordering er van wederzijds te controleeren en samen maatregelen te treffen (art. 9). Deze gezamenlijke vergaderingen worden in Den Haag gehouden, waarbij zij tevens adviseeren op de generale petitie van de Staten van oorlog (art. 10). Hun is verder de zorg opgedragen, dat de gemeenelands penningen behoorlijk worden opgebracht en verantwoord, de domeinen en geestelijke goederen behoorlijk worden beheerd (art. 17), de instructies door de ontvangers worden nageleefd (art. 18) en dat deze ten opzichte van de inzending van de maandstaten niet in gebreke blijven (art. 22). Zij stellen daarbij ieder jaar een staat samen van de collectieve middelen (art. 23), lichten de Staten voor ten aanzien van den staat der Financie en zien verder toe op de naleving der instructie door de Provinciale Rekenkamer (art. 24 en 25). Daarbij zouden zij moeten bijhouden een "apart register, waarin zullen worden aangeteekend de posten, waarmede eenige rendanten van reekening in extra-ordinaire ontfang werden beswaert en besorgen, dat daarvan jaarlijks aan de Gecommitteerden van de Reekenkamer een lijst, behoorlijk door een commies van de Financie of door den secretaris onderteekent, werd gesonden en daarop te letten, dat de Reekenkamer conform derselver instructie aan haar een lijst sende, houdende in welke reekening en folio deselve posten verantwoord zijn, om daarvan ter Finantie aanteekening te werden gehouden" (art. 26). Zij houden daarbij verder een wakend oog op de cautiestelling der ontvangers (art. 27), geven ordonnanties voor uitbetaling af, evenals "die van de Universiteit en van het comptoir der geestelijke goederen te Leiden", mitsgaders bij den Hove van Justitie (art. 28; de Rekenkamer blijkt dus daartoe niet gerechtigd). Zij houden verder de staten van munitie, wapens en andere benoodigdheden voor de magazijnen van oorlog bij (art. 37) en verder de inventarissen van de krijgsvoorraden der grenssteden (art. 28).

Toen de nieuw geformeerde Kamer den 1en Mei 1752 onder den naam van Provinciale Rekenkamer haar arbeid begon, was de samenstelling als volgt:

1. Cornelis van Aerssen van Voshol, commissaris, voorgedragen door de ridderschap en benoemd ter Statenzitting van 10 Februari 1752; doet zijn eed overeenkomstig art. 29 van de instructie van 28 Aug. 1751 en den zuiveringseed ter Statenzitting van 18 April 1752. Daar hij zitting had gehad in de Kamer ter Auditie was hij vrijgesteld van het ambtgeld.
2. Mr. Mattheus Willem van Valkenburg, voorgedragen wegens Haarlem voor drie jaar bij toerbeurt overeenkomstig statenresolutie van 28 Augustus 1751 en benoemd ter Statenzitting van 1 October 1751. Eedsaflegging als boven. Stort bij den ontvanger-generaal het verschuldigde ambtgeld volgens de regeling van 1727 groot f 2000.- en een gelijke som volgens de regeling van 1744.
3. Adriaan van der Goes, voorgedragen bij toerbeurt door Delft en benoemd ter Statenzitting van 14 April 1752. Eedsaflegging 18 April d.a.v. Betaalt eveneens het tweede ambtgeld van 1727 à f 2000.- en het derde van 1744 à f 2000.-.
4. Mr. Jacob van der Meer, heer van Hoogeveen, wegens Leiden, benoemd 24 November 1751; beëedigd 25 April 1752; ambtgelden als boven voldaan 19 April 1752.
5. Mr. Jacob van Zuylen van Nyevelt, wegens Rotterdam; benoemd 17 December 1751 en beëedigd 12 April 1752; ambtgelden als boven.
6. Nicolaas de Fremery wegens Schoonhoven; benoemd 2 December 1751; eed 14 April 1752; ambtgeld 1 Mei 1752.
7. Jacob van Cats, heer van Cats en Coulster; wegens Alkmaar benoemd 12 Januari 1752. Eeden 9 Maart 1752; ambtgeld 27 April 1752.
8. Floris Abbekerk Tromp wegens Hoorn; 1 Maart 1752.
9. Mr. Christiaan Joh. Vaillant wegens Enkhuizen: 12 Januari 1752.

Het bureaupersoneel was samengesteld uit:

1. de beide secretarissen Mr. Hugo van Bleyswijk en Mr. Jan Abraham Thilenus, ingevolge resolutie van 28 Augustus 1751 met behoud van hun functie naar de nieuwe Kamer overgegaan, zonder opnieuw te zijn beëedigd. De derde secretaris Mr. Jeremias de Swart Steenis werd als secretaris toegevoegd aan van Bleyswijk, die, thans 77 jaar oud, naar eigen verklaring zijn ambt niet meer naar behooren kon waarnemen.Bij Statenresolutie van 22 Juli 1752 werd hij tevens als opvolger van Van Bleyswijk aangewezen, ingeval deze mocht heengaan;
2. de drie ordinaris-klerken Thomas van Schaak, Mr. Johannes Adrianus Baartmans en Paulus van Ercom. Zij waren ingevolge dezelfde Statenresolutie en die van Gecommitteerde Raden van 1 Mei en 27 Juli 1752 met de secretarissen als hulp van het nieuwe college overgegaan, terwijl de klerk Jacob Verstege ter voldoening aan de resolutie van Holland van 22 Juli 1752 op rapport van Gecommitteerde Raden den 1en September 1752 door de Gecommitteerden ter rekening was benoemd op een wedde overeenkomstig art. 28 van de instructie voor de secretarissen, evenals de klerken J. Aansorgh, W. van Schaeck, A. Bogaert, G. van Houwelinge en A. Husson, die den 6en September 1752 den vereischten eed aflegden en tevens de beide ambtgelden, elk groot f 1000.-, voldeden.

Reeds toen echter stonden de noodige wijzigingen voor de deur. Mr. Dirk Cornelis van der Staal nam blijkens statenresolutie van 9 Mei 1753 in plaats van Van Zuylen "de nog resteerende twee jaaren van de tourbeurte van deselve stadt" waar; De Fremery werd wegens Dordrecht met 1 Mei 1754 vervangen door mr. J. H. de Roo; mr. J. H. de Swart verkreeg bij resolutie van 17 Juli 1754 het secretariaat van Van Bleyswijk, die eindelijk daarvan afstand had gedaan, op een wedde, geregeld in de instructie van secretarissen van 28 Augustus 1751; mr. Quirijn van Strijen nam ingevolge resolutie van 23 Juni 1754 de plaats in van den overleden mr. J. A. Thilenus, terwijl in 1755 Lodewijk de Bas wegens Amsterdam voor mr. W. van Valkenburg, Pieter van Leyden wegens Gorinchem voor mr. Adriaan van der Goes, Adriaan Doorn wegens Schiedam voor mr. J. van der Meer en J. A. Gilles wegens Brielle voor den scheidenden mr. D. G. van der Staal in plaats kwam.

Het behoeft geen betoog, dat aan deze verandering alle verbetering vreemd was, althans in technisch opzicht. Er kwamen eenige bezuinigingen, doch het technisch apparaat liet alles te wenschen over. De voortdurende wisseling van stedelijke commissarissen sloot deskundig heid ten eenenmale uit en het aanblijven van Van Bleyswijk als secretaris bewijst, hoe de regentengeest der Republiek een krachtige contrôle in den weg stond.

Het oppertoezicht en het bewind van zaken, zooals dit bij Gecommitteerde Raden der beide kwartieren - resp. 10 en 7 leden, resideerende in Den Haag en Hoorn, die voor drie jaren zitting hadden (behalve die van Schiedam, Schoonhoven en Brielle met twee jaar sessie voor het Zuiderkwartier) - bleef berusten, tegelijk met het toezicht op de Kamer, zoowel als op het College van Financie, uitgeoefend overeenkomstig art. 6 hunner instructie door een speciaal daarvoor aangewezen deel der Gecommitteerden, was evenmin als vroeger in staat alles in goede banen te houden. Ook nu bleven de klachten over onvoldoende toezicht en gebrekkige contrôle aanhouden en zeker zou ook opnieuw tot een reorganisatie zijn overgegaan, zoo niet de nieuwlichterij van 1795 ook hierin een naar het uiterlijk grondige herschepping had aangebracht.

Ruim veertig jaar had de administratie op de aangegeven wijze geloopen, tot de revolutie van 1795 ook deze instelling aantastte. Op het voorbeeld van Gecommitteerde Raden van het Zuiderkwartier van Holland en de beide Hoven van Justitie besloot het college den 28en Januari 1795 een commissie van begroeting af te vaardigen naar de vertegenwoordigers van "het Fransche volk", die op Zaterdag den 24en Januari op het stadhouderlijk kwartier waren aangekomen. Doch deze houding vermocht de positie van de leden niet te redden. Twee dagen te voren, bij decreet van de Provisioneele Representanten van het Volk van Holland van 26 Januari 1795 was reeds in de eerste zitting, gehouden onder presidium van Pieter Paulus in het Heerenlogement aan het Tournooiveld - het latere Hôtel Paulez - bepaald, "dat de beide collegiën van Gecommitteerde Raaden van het Zuideren het Noorderquartier en de Hollandsche Rekenkamer zullen worden afgeschaft en de leden daarvan gehouden voor gedimitteert", waarbij deze colleges echter werden aangeschreven "alle zaaken hetzelve concerneerende te houden in statu quo tot deswegens bij deze vergadering nader voorziening zal worden gedaan". De ledige plaatsen der Gecommitteerde Raden werden bij decreet van 31 Januari bezet door drie provinciale colleges, n.l. de Comité's van Algemeen Welzijn, van Militaire Zaken en Financiën, waarvan aan dat van Algemeen Welzijn de functie werd toebedeeld, "welke voorheen Gecommitteerde Raaden omtrent de gemeenelandsmiddelen pleegden te exerceeren", terwijl het Comité van Financie de taak van de oude Financie onder vigueur van de oude verhoudingen zou overnemen en blijkens de rekening van mr. P. J. D. Patijn van de exploiten van den Hoogen Raad over 1795 ook de verantwoordingen der rekenplichtige ambtenaren ontving: "het Committé van Financiën, aangesteld uyt de Provisioneele Representanten van het Volk van Holland". Den 28en Januari - nadat daags te voren ook een einde was gemaakt aan het bestaan van het college der Staten van West-Friesland van de steden Hoorn, Enkhuizen en Medemblik - werden de Gedeputeerden in de Hollandsche Rekenkamer "geremplaceerd" en het "Comitté van Rekeninge" ingesteld, bestaande uit de "burgers" A. J. la Pierre, J. Nolet, S. J. Wiselius en J. A. van Heemskerk, welke samenstelling bij decreet van 2, 7, 17 en 28 Februari even zooveel malen werd aangevuld en gewijzigd, tot het college onder handhaving van den secretaris Ph. J. van der Goes, bij de reorganisatie op 6 Maart bestond uit A. J. la Pierre, D. C. Druyvesteyn, D. de Weille en Ph. C. Boon. Ter vergadering van den 22en December 1795 stelden de Comité's van Algemeen Welzijn en Financie aan de Provisionale Representanten voor, den post van ontvanger-generaal van het Noorderkwartier, op dat oogenblik door Pieter Kuyper bekleed, weder te doen vervallen, "als een natuurlijk gevolg van de intentie der vergadering, om deeze provincie door het vernietigen der verdeeling in quartieren te vormen tot een eenig geheel en ook de publieke administratie daarnaar in te rigten", waarmee de vergadering zich gaarne vereenigde. Daarna waren zoowel de financieele administratie als de financieele contrôle en de inning zuiver provinciaal geworden.

Het aftreden van de Provisioneele Representanten op 2 Maart 1796 had geen invloed op het Comité van Rekening. Immers de autonomie inzake de financiën was niet aangetast: het Reglement voor de te kiezen Nationale Vergadering, waaraan bij het samenstellen van de eerste constitutie de foederalistische meerderheid zich met hand en tand vastklampte en dat tot de eerste staatsgreep van Daendels de richting der staatkunde aangaf, stelde die boven twijfel vast. Zelfs de Generaliteitsrekenkamer, die blijkens de decreten van de Nationale Vergadering den 2en Maart 1796 bij dit college haar opwachting maakte, bleef een foederalistische schepping. Gereorganiseerd volgens art. 97 van het Reglement op de Nationale Vergadering, bleef ze voorloopig bestaan uit afgevaardigden van de verschillende gewesten, die blijkens decreet van 4 en 12 April 1796 daarvoor reeds gedeeltelijk de leden van de komende politiek hadden aangewezen.

Zoo liet dus het Provinciaal Bestuur, dat met ingang van 2 Maart 1796 de regeeringstaak van Holland had overgenomen, alles in wezen en het eenige nieuws, dat de notulen van het Comité van Rekening van 7 Maart 1796 brengen, is het besluit, om op voorbeeld van de Comité's van Algemeen Welzijn, van Financiën en Militaire Zaken het Provinciaal Bestuur te gaan begroeten.

Toch wezen de verschijnselen op een spoedig einde van dit bewind. Ondanks de voortdurende sterke foederalistische strooming was het eerste ontwerp-staatsregeling van 1796 gematigd unitaristisch uitgevallen en toen de Nationale Vergadering van 27 Februari 1797 bij Holland aandrong op de schrapping van het recht van exue voor erfenissen van buiten de provincie, motiveerde zij dit met de opvatting, dat dit was "strijdig met de thans aangenomen beginselen" en "incompatibel met de eerlang zoo wij hoopen algemeen aan te nemen principes van eenheid", die in de constitutie behoorden te worden vastgelegd.

Toen bij decreet van 24 Januari 1798 het Provinciaal Bestuur van Holland werd ontbonden en vervangen door het Intermediair Administratief Bestuur van het voormalig gewest Holland, liet ook deze verandering het Comité van Rekening in hoofdzaak onberoerd. Dat kon ook moeilijk anders. Immers de Generaliteits-Rekenkamer zou, zoo luidt het decreet van de Constitueerende Vergadering representeerende het Bataafsche Volk van 22 Januari, ook voorloopig blijven bestaan. Slechts vermelden de notulen van het Comité van Rekening van 26 Januari 1798 een ingekomen resolutie van het afgetreden Provinciaal Bestuur (ten geleide van een decreet van dat Bestuur van drie dagen her), inhoudende accoordverklaring met den last van de Constitueerende Vergadering om zich te organiseeren tot een Intermediair-Administratief Bestuur van Holland, afhankelijk en verantwoordelijk van de Constitueerende Vergadering. De eenige wijziging, die het geval meebracht, is dan ook slechts gelegen in den titel, dien het Comité voerde. Voorloopig is het een "Comité van Rekeningen van het voormalig gewest Holland". Dat in wezen de verhouding tot de geheele volksgemeenschap daardoor ingrijpend werd veranderd, is duidelijk, doch op de dagelijksche werkzaamheden bleef het zonder eenigen invloed.

Den 30en Maart 1799 hield het Intermediair Administratief Bestuur op te bestaan. De eenheidsstaat was gevestigd en daarna was aan de zelfstandigheid van Holland een radicaal einde gekomen. Zelfs als administratieve eenheid bestond het niet meer.

Door deze nieuwe departementale indeeling, die opzettelijk de oude grenzen vermeed, stond een ingewikkelde splitsing bij het nazien der rekeningen voor de deur en om daaraan althans voorloopig te ontkomen, werd de "Financieele Commissie van het voormalig gewest Holland" ingesteld, die tot 20 Juni 1802 het oppertoezicht bleef behouden, niet echter, zooals oudtijds de Financie van Holland met Gecommitteerde Raden dat hadden uitgeoefend, maar als een gedelegeerd college. Dat was de oorzaak, dat ook het Comité van Rekening van het voormalig gewest Holland voorloopig in wezen bleef. Met de werkzaamheid van de leden van het Comité, wier vergaderingen met steeds grooter tusschenpoozen werden gehouden, en van de aan dat Comité toegevoegde ambtenaren was het toen echter niet voorbeeldig gesteld. Blijkens een informatie van de Financieele Commissie, die thans van de maandstaten en het overzicht van de bezwaring der rekeningen weer kennis nam en ook in ander opzicht een levendige belangstelling ontwikkelde, was de oorzaak van dit defect waarop het Comité zelf de aandacht gevestigd had, gelegen in de late inlevering van de rekeningen door de ontvangers: "het niet in train brengen, tenminsten niet in stipte observatie houden, van het 13e art. der instructie, bij de gewezen Staten van dit voormalig gewest gearresteerd den 28en Augustus 1751 voor de Gecommitteerden in de ten dien tijde opgerigte Provinciale Rekenkamer". Immers den 8en Maart 1799 hadden nog slechts vijf van de achttien ontvangers der gemeene middelen, die van de kwartieren Amsterdam, Rotterdam, Schoonhoven, Edam en Purmerend, voldaan aan hun plicht, de rekeningen over het afgeloopen jaar in te dienen en bleven Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Gouda, Gorinchem, Schiedam, Brielle, Alkmaar, Hoorn, Enkhuizen, Monnikendam en Medemblik nog nalatig. De toelichting tot dit oordeel is merkwaardig. "Of dit te imputeeren zij aan de Kamer zelve of daaraan, dat zij in de executie door de toenmalige Gecommitteerde Raden niet behoorlijk wierd gesecundeert, moeten wij onbeslist laten. Volgens dat artikel moesten de Gecommitteerden gebrekige comptabelen tot het overzenden hunner verantwoordingen insinueeren bij besloten missive. Dit is zelden gedaan en dan nog eerst na lang uitstel en niet met den vereischten aandrang. Dat bij verdere disobedientie zonder geallegeerd wettig excuse ooit gebruik zoude zijn gemaakt van het voorschrift van het opgemeld artikel der instructie, ten effecte, dat de gebrekige, conform de requisitie van de Rekenkamer, door de voorheen Gecommitteerde Raden tot de overzending bij gijzeling of anders zouden zijn geconstringeerd, is ons ten eenenmale onbekend. En also is de klem van dat artikel genoegzaam verloren, welke herstelling waarschijnlijk efficacieus zoude zijn."

Toch zag het Comité van Rekening zijn bestaan nog steeds gerekt. Het viel blijkbaar te moeilijk het plotseling ter zijde te stellen. Maar ongetwijfeld zou aan de afzonderlijke contrôle door deze oude Hollandsche instelling reeds eerder een einde zijn gemaakt, had niet inmiddels de staatsregeling van 16 October 1801 andere inzichten gehuldigd. De oude provinciale gebieden werden in hoofdzaak als eenheden hersteld (art.20), wier besturen de beschikking hadden "over alles, wat tot de gewone inwendige politie, oeconomie en financie van het departement behoort", en in verband daarmee statuten, keuren en ordonanties mochten vaststellen, mits deze niet strijdig waren met de algemeene landswetten. Het was wel geen herstel van den ouden toestand, maar toch een uiting van een minder radicale verwerping van het oude.

Onder deze gewijzigde omstandigheden bleef echter het Comité van Rekeningen, thans als semi-provinciale instelling, weder voortbestaan. Met ingang van 21 Juni 1802 had het Departementaal Bestuur de taak van zijn voorganger overgenomen, waarbij het dagelijksch toezicht op de financiën aan het Gedeputeerd Bestuur en de daaruit gevormde Commissie van Financiën werd toebedeeld.

Daarna was wel niet de zelfstandigheid en de autoriteit van het gewest hersteld, maar toch was het weer als een administratieve eenheid herboren. Het was een stap terug en zelfs scheen de herinnering den leden van het Departementaal Bestuur parten te spelen, toen zij bij besluit van den 25en Juni 1802 aan het Comité van Rekeningen een ingekomen verzoek om advies verzonden onder het adres van de "Rekenkamer" van dit departement, waarop dit college bescheidenlijk te kennen gaf, dat het "niet bevoegd gerekend kan worden zig te qualificeeren de Rekenkamer van het Departement Holland" te zijn (Notulen Com. van Rek. 5 Juli 1802). En terwijl als gevolg van dat centraal bestuur van het Staatsbewind der Bataafsche Republiek requesten uit alle deelen van Holland, missives van den Thesaurier-Generaal en Raden van Financiën der Bataafsche Republiek alle dâar terecht kwamen, zond het Staatsbewind ze door naar het Departementaal Bestuur van Holland, vanwaar de aangelegenheid via het Gedeputeerd Bestuur of de Commissarissen van Financiën van dat college om advies toch weer het Comité van Rekeningen bereikte.

Gebruikmakend evenwel van het toegekende recht benoemde het Departementaal Bestuur bij besluit van den 27en Juni en den 31en Augustus 1802 een commissie, om zoowel voor het "Gedeputeerd Bestuur" als voor de nieuw te vormen "Departementale Rekenkamer van Holland" een instructie te ontwerpen. Resultaat vernam men van dien maatregel uiterst weinig. De oorzaak was hierin gelegen, dat het Staatsbewind reeds algemeene voorschriften overwoog, maar eerst in de vergadering van den 16en Juni 1803 arresteerde een "algemeene bepaling omtrent de administratie der nationale middelen en inkomsten, in de onderscheidene departementen dezer republiek geheven", waarin de oude regeling in hoofdzaak werd bestendigd, onder opmerking, dat, "ofschoon de staatsregeling, de nationale geldmiddelen van de financie van elk departement uitdrukkelijk separerende, het bestuur over de nationale geldmiddelen aan het Staatsbewind en over de financie van elk departement aan het departementaal bestuur toekent, het Staatsbewind nogthans bevoegd is, de departementale besturen bij delegatie tot een gedeelte der administratie over de nationale geldmiddelen in de departementen te qualificeeren".

Deze uitlating van het Staatsbewind had in meer dan een opzicht gevolgen. De eerste was, dat eindelijk den 23en Augustus 1803 de door het Departementaal Bestuur ingestelde commissie met haar ontwerpinstructie voor den dag kwam. Zij betoogde daarbij, dat zij reeds ten vorigen jare het concept zou hebben aangeboden, zoo niet het bezwaar was gerezen, "dat de administratie van de financieele zaken niet alleen van dit departement, nadat voor dezelve eene afzonderlijke departementale cas zal zijn geformeerd, maar ook voor de geheele republiek, voorzooveel dit departement aangaat, een voornaam gedeelte der werkzaamheden van het Gedeputeerd Bestuur uitmakende, zij de artikelen daartoe relatief in de concept-instructie voor het Gedeputeerd Bestuur zoodanig hadden gebragt, als zij meenden dat overeen kwam met den voet, op welke die administratie van de nationale geldmiddelen en belastingen in het departement bij het reglement voor hetzelve aan het Hollandsch Bestuur moest worden overgelaten. Dat op gelijke wijze de concept-instructie voor de Departementale Rekenkamer (welke twee instructies van het Gedeputeerd Bestuur en van de gemelde Rekenkamer in dien zin op verscheyde poincten met elkander in verband staan) ook zoodanig was ingericht, als naar de gedachten van hun commissarissen overeenkomstig was met den geest niet alleen, maar ook met de duidelijke letter van het Hollandsch reglement, medebrengende, dat dezelve Rekenkamer zoude dienen als van ouds tot de richtige invordering en verantwoording van alle 's lands penningen, hetzij dezelve in de nationale, hetzij in de departementale cas moeten worden gestort en dat dezelve Rekenkamer zoude toezien, dat de rekeningen van alle penningen, hetzij aan de nationale, hetzij aan de departe mentale cas verschuldigd, behoorlijk opgenomen en gesloten worden."

Er is dus een eigenaardige strijd van opvattingen tusschen het Staatsbewind en het Bestuur van het Departement Holland, met dit gevolg, dat dit laatste werkloos bleef inzake de voorschreven benoeming van een Rekenkamer en het arresteeren van een instructie. In een uitgebreid schrijven had het Departementaal Bestuur nog den 28en September 1803 zijn inzichten aangaande deze zaak aan het Staatsbewind uiteen gezet en toen een jaar daarna op een voor beide partijen bevredigende oplossing nog geen uitzicht bestond, kwam de in 1802 ingestelde departementale commissie den 7en September 1804 met het voorstel, om "in aanmerking van het alleszins vreemde, dat er in gelegen is, dat deze vergadering, hoezeer volgens haren lastbrief verpligt zijnde, om een departementale rekenkamer te benoemen en aan te stellen, niettemin nu reeds meer dan twee jaar is vergaderd geweest, zonder alsnog aan die verpligting te voldoen" - - en "zonder eenigdzints te praejudieeren aan de sustenuen door het Staatsbewind omtrent desselfs bevoegdheid tot het voorschrijven van stellige bepalingen aangaande de wijze van administratie van de nationale geldmiddelen in de respective departementen" - -, "een Rekenkamer te vormen op een instructie, die verband hield met het Reglement voor het Departement Holland en zoodoende de oude instructie, die na 1795 mutatis mutandis van kracht was gebleven, te vervangen".

Overeenkomstig dit voorstel werd besloten en werd verder de toen aangeboden concept-instructie gearresteerd. De nieuwe kamer zou bestaan uit vijf gecommitteerden, stemgerechtigde burgers van minstens 30 jaar, geboren binnen de Republiek en gedurende de laatste jaren in Holland woonachtig, die voor vier jaar werden gekozen, bijgestaan door een secretaris en "verdere bedienden", waarvoor men het oog had op de geëmployeerden van de voormalige Hollandsche Rekenkamer, zooals die thans bij het Comité van Rekening in Holland werkzaam waren. Evenals vroeger zou de Kamer in twee "departementen" blijven werken aan de rekeningen, die de voorzitter zou aanwijzen en waarvan nauwgezet register zou worden gehouden door den secretaris, wiens instructie tevens werd gearresteerd. "Met dankbetuiging voor deszelfs bewezene diensten" werd het Comité van Rekeningen daarop ontbonden verklaard en in de terzelfder tijd geconstitueerde Kamer aangewezen: Mr. A. N. Mollerus, Mr. H. A. Parvé, W. van der Wagt, E. van Braam en C. Duyn, terwijl bovendien een "premier clercq", een boekbinder, vijf klerken en een kamerbewaarder werden aangesteld en ten slotte nog, ter bestrijding van den achterstand der werkzaamheden een tijdelijke aanstelling werd verleend aan een aan den secretaris toegevoegden commies, aan een boekbinder en twee klerken.

Zoo was het einde van het Comité van Rekeningen gekomen. Zijn laatste resolutie van den 28en September 1804 gewaagt er van, dat het Departementaal Bestuur van Holland ingevolge art. 96 van het reglement voor dat departement bij besluit van den 7en September een Departementale Rekenkamer had gevestigd en bepaald, dat het Comité van Rekeningen zou worden ontbonden, terwijl - wegens het aanstaand reces van het Bestuur zelf - aan het Gedeputeerd Bestuur werd opgedragen de aangestelde leden, den secretaris en de overige ambtenaren der Kamer te beëedigen. Het Gedeputeerd Bestuur had daarop ingevolge resolutie van den 24en September de nieuwbenoemden aangeschreven op den 1en October 1804 ter installatie aanwezig te zijn, waarmee het langdurig einde van het Comité was voltrokken.

De omstandigheden waren echter oorzaak, dat ook aan de nieuwe Departementale Rekenkamer een kort leven beschoren zou zijn. De Staatsregeling van 1805 schreef weder een Nationale Rekenkamer voor (art. 61) en hoewel de financiën aanvankelijk zouden blijven "op den voet, zooals dezelve in ieder der departementen tegenwoordig bestaan", werd niettemin den Raadpensionaris opgedragen "een algemeen systema van Financiën te doen aannemen, waardoor de tegenwoordig bestaande departementale belastingen zouden kunnen worden vervangen" (art. 60). Dienovereenkomstig werden bij staatsbesluit van 14 Mei 1805 no. 17 de Secretaris van Staat voor Binnenlandsche Zaken en die van Financiën aangeschreven, hoe eer hoe beter een herziening te overwegen van "de administratie der nationale geldmiddelen en domeinen in de departementen", daaromtrent reglementen en instructies te ontwerpen en het resultaat van hun arbeid aan den Raadpensionaris over te leggen. In de zitting van den 31en Mei d.a.v. waren de gevraagde rapporten ingekomen, inhoudende o.a. het voorstel "de departementale en landschapsbesturen te ontheffen van de administratie, van de nationale finantie en domeinen en deze aan afzonderlijke Raden van Finantie in ieder derzelve op te dragen, welke tevens de Departementale Rekenkamer, zooveel de nationale middelen betreft, zouden vervangen op den voet der instructie, bij hun secretarissen ontworpen en nevens dit rapport nedergelegd". Dienovereenkomstig werd in de zitting van den 17en Juni 1805 besloten, "dat de administratie der nationale financiën en domeinen, tot nu toe aan de respectieve Departementale en Gedeputeerde besturen in de acht departementen mitsgaders aan Commissarissen tot administratie der domeinen in Gelderland bij delegatie opgedragen, van de departementale administratie afgezonderd en voortaan zal worden uitgeoefend door Raden van Finantiën, in ieder der acht departementen en het landschap Drente daartoe expresselijk benoemd en gecommitteerd" en waarvoor de overgeleg de concept-instructie tevens door de vergadering werd gearresteerd. Verder zou - zoo decreteert het staatsbesluit van den 19en Juli no. 1 al. 7 onder intrekking van een desbetreffende dispositie van het Wetgevend Lichaam van 17 December 1803 - "geenerlei afzondering of overstorting van gelden uit de nationale in de departementale kas" meer plaats hebben. Echter werd in verband met de aanschrijving aan de Departementale Besturen om tegen 1 Augustus "de respective Rekenkamer in de departementen te dissolveren", de wenschelijkheid uitgesproken, dat "de bedienden derzelve rekenkamer bij provisie en tot aan de organisatie der bureaux van de Raden van Financiën in dienst derzelver Raden (zouden) overgaan".

In verband met deze nieuwe organisatie werd op voorstel van den secretaris van Staat voor de Financiën bij staatsbesluit van den 26en Juni 1805 no. 8 gelast, de departementale besturen aan te schrijven, tegen den 1en Augustus "alle zoodanige van derzelver archieven, charters, registers en documenten en wat verder betreft de administratie zoo der nationale als der huishoudelijke departementale financiën, voorzooverre die namentlijk te separeren zijn of dus verre en bevorens afzonderlijk plegen gecustodieerd te worden, over te geven aan de nieuwbenoemde Raden van Finantiën, ieder in derzelver departement, en alle zoodanige dier archieven enz., als de administratie der justitie, politie en oeconomie betreffen, insgelijks over te geven aan de nieuwbenoemde Departementale Besturen; zullende die archiven, charters, registers, documenten enz., waaromtrent de afzondering in voege voormeld niet wel mogelijk bervonden wordt, moeten worden gesteld op eene bekwame plaats ter convenientie van het nieuw benoemde Departementale Bestuur en den Raad van Finantiën, ten einde beide colleges daartoe ten allen tijde toegang te kunnen hebben". Voorts had de Agent uitvoering gegeven aan het Staatsbesluit van 19 Juli no. 1 al. 7 en 12 om "de bedienden derzelver Rekenkamer bij provisie en tot aan de organisatie der bureaux van de Raden van Finantiën" in den dienst dier Raden te doen overgaan.

(Naast den Raad van Financiën tot 1807 Juni 1; sedert naast den Landdrost van Maasland.)

Intusschen naderde met einde Juli 1808 het einde van de commissie Van der Goes en kon de Landdrost van Maasland, als belast met "de superintendentie over de afdoening der oude financieele zaken van het voormalig Departement Holland", aan den minister ten aanzien van de werkzaamheden, die aan Van der Goes en diens bureau waren "gedemandeerd geweest", rapporteeren, dat "de rekeningen van het gewezen kantoor-generaal van Holland en van de onderscheidene particuliere ontvangers binnen hetzelve departement allen (except die van het kantoor te Dordrecht) over den jare 1805 opgenomen en gesloten zijn en dat ook met het einde van deze maand de laatste rekeningen over den jare 1806 opgenomen zullen wezen, hoezeer het echter niet mogelijk kan zijn deze laatste rekeningen finaal te sluiten, de ontvangers daardoor geheel te dechargeren en de comptabiliteit der oude provinciale middelen van Holland daardoor tevens tot liquiditeit te brengen; van de onmooglijkheid waarvan ik door eigen kennis van zaken geconvenueerd en in deze overtuiging nog te meer gesterkt ben door de ouvertures, mij successief door den heer assessor Heyting gegeven, die zich speciaal met de behandeling dezer materie belast heeft".

Deze omstandigheden waren oorzaak, dat de landdrost de hulp van Van der Goes en zijn bureau met het einde van het eerste halfjaar 1808 nog niet kon ontberen. Echter was de minister van oordeel, dat de arbeid van dit bureau niet zoo omvangrijk meer was, "dat dezelve hunnen tijd geheel en al kunnen vereischen, hoezeer nogthans de aart dier werkzaaheden niet gedoogt om dezelve aan andere in dit vak geheel onkundige personen op te dragen". De minister had dus bij rapport van 23 Juni 1808 no. 8, den Koning doen weten, dat hij het noodig achtte, dat "daar tot dusver alleen tot nadere voorziening het opnemen en sluiten van de staten der gequalificeerden ter directie over de invordering van de belasting op het recht van successie aan de respectieve heeren landdrosten is opgedragen en de bureaux van de landdrosten in de departementen Amstelland en Maasland niet genoeg bezet waren, om tot dat werk eenige geemployeerden af te zonderen, terwijl dezen, als bevorens ter Departementale Rekenkamer het werk van den impost op de collaterale successie behandeld hebbende, hiertoe ook meerder geschikt waren, deze werkzaamheden der beide landdrosten aan hen werden gedemandeerd, waarmede zij zich dan ook, naarmate dat de verminderde werkzaamheden van de oude comptabiliteit zulks gedoogden, met de meeste vrucht hebben onledig gehouden".

Deze overwegingen waren oorzaak, dat de minister het wenschelijk vond, het oude bureau van Van der Goes, nu het einde van zijn taak nabij scheen, voor den nieuw toebedeelden arbeid definitief in dienst te houden, echter belast met die taak over het geheele gebied des rijks en zoo stelde hij bij dit rapport van den 23en Juni 1808 den Koning voor, "om, speciaal tot het werk der belasting op het recht van successie, het tegenwoordig bureau van den heer commissaris Van der Goes te willen voegen bij de divisie van comptabiliteit der middelen te lande". Van der Goes zou dan een wakend oog kunnen houden op den gang der bemoeiingen, voorzoover die niet persoonlijk werden verricht, ten aanzien van de oude nog te behandelen rekeningen, die uiteraard zeer gering zouden zijn, waarbij de minister meende "van de bekende zèle en welwillendheid van den heer Van der Goes te mogen verwagten, dat hij zich geredelijk zal willen porteren, om zonder daartoe een afzonderlijke belooning te vragen, de taak hem opgedragen geheel en al af te doen".

De verzameling gecontroleerde rekeningen en de bijbehoorende archivalia werden na zijn ontslag den 22en Mei 1811 door den scheidenden functionaris overgedragen aan R. Heyting, Commissaris-liquidateur der Financiën van Holland overeenkomstig het opgemaakt proces-verbaal. Daarna vereenigd met het archief van de "Financie van Holland" werd het geheel beschreven door Heyting's chef-de-bureau J. H. Verwoerd (in een inventaris, voorkomende onder de bij het Rijksarchief ingekomen brieven van het jaar 1859), die de beide gecombineerde archieven tot zijn dood onder zijn berusting hield, tot zij den 24en November 1846 door het Departement van Financiën werden overgenomen en tenslotte den 4en October 1859 met den door Verwoerd samengestelden inventaris aan het Algemeen Rijksarchief werden overgedragen. (Zie proces-verbaal van overneming).

Na de overneming zijn deze archieven, ongeacht de herkomst, over verschillende collecties verdeeld geweest en ten deele door den commies-chartermeester J. H. Hingman beschreven, zoowel in den "Inventaris der Financiën van Holland" als in dien der Diverse Rekeningen, terwijl enkele stukken naar het archief Holland verdwaald bleken.

De verzameling van de hiervolgende administratieve archivalia en rekeningen is zeer incompleet. Opzettelijke vernietiging speelt daarbij een voorname rol naast lekkage, ongevallen en branden, zooals die, welke den 1en December 1757 de hofgebouwen teisterde, toen klerken en boden der Kamer al het hunne deden, om het archief te redden en daarna een moeilijken arbeid begonnen in het verschikken en uitzoeken van de archivalia, die "door de spuyten zijn nat geworden in de kassen op de gallerij en onder de loterij" en waarbij de droge van de natte moesten worden "gesepareerd". (Notulen Rekenkamer 16 Mei 1781, blz. 22). Hoewel uit de desbetreffende resolutie der Kamer van den 12en December d.a.v. niet blijkt, hoeveel de schade beliep, bleek men echter tegen herhalingen op zijn hoede te zijn (res. 26 Juli 1759). Maar opzettelijke en ingrijpende opruimingen wegens plaatsgebrek waren oorzaak, dat zooveel is verloren gegaan, dat voor de geschiedschrijver belangrijk materiaal zou geweest zijn. Wij mogen onze vaderen hierover niet al te hard vallen en het gebeurde niet steeds toeschrijven aan een universeele geringschatting van de waarde der archieven. De ingenomenheid b.v. van het Hof van Holland, toen het sinds lang verloren gewaande, doch bij de weduwe van den raadsheer Backer teruggevonden 1e memoriaal van Barthold Ernst, die dit belangrijk stuk "zonder eenige zwaricheyt" weer had afgestaan, waarna het den 11en October 1613 weer "in raide gebracht" werd (Notulen en resolutiën van den Hove van Hollandt, 1608-1617, fol. 186), is voldoende bewijs, dat althans daar groote waardeering voor de archieven inderdaad aanwezig was. Echter is de vraag gewettigd, of de keuze van de op te ruimen deelen steeds te rechtvaardigen viel, daar het voorgeslacht, de waarde der archivalia uit een oogpunt van administratieve bruikbaarheid in hoofdzaak voor oogen blijkt te hebben gestaan.

Vooral in de achttiende eeuw heeft het gebrek aan archiefruimte zich wel zeer nijpend doen gevoelen. Den 23en Mei 1725 verzochten daarom Gecommitteerde Raden den Raadpensionaris Van Hoornbeek gehoor te geven aan een uitgesproken verlangen van de Kamer ter Auditie, om ter plaatse "te gaan zien, welke rekeningen met de documenten daartoe behoorende, die veel plaats (eischten) om te leggen, doch van geen de minste dienst meerder waeren om te bewaeren, zoude kunnen worden verplaast ofte verbrant, waarvan mede op (dien) dag kennisse is gegeven aan den weledele heer C. van Aerssen, heer van Voshol, als president van de voorschreve Rekenkamer, dewelke aldaar mede gekomen zijnde, zo is bij die twee voorschreven heeren goetgevonden ende verstaan, dat allen dese naevolgende rekeningen met de documenten daartoe behorende, tegen de aanstaande groote vacantie, zullende zijn in de maent Augusty, zullen worden gebragt in de Koekamp van het Bosch alhier in den Hage en aldaar ordentelijk verbrant". Het waren de rekeningen van de los- en lijfrenten met de bijlagen tot en met 1650, de bijlagen tot de rekeningen van de geestelijke goederen te Delft, de rekeningen met de bijlagen van het geestelijk kantoor van het land van Voorne, alle staten van den 20en en 40en penning tot en met dat jaar, de rekeningen en bijlagen van het haardstedegeld, 200en en 100en penning van 1625 "en vervolgens" en de rekeningen van de magazijnen van oorlog "tot 1680 incluys" (Inv. no. 11).

Een nieuwe opruiming werd enkele jaren later beraamd. In 1738 was n.l. het werk der los- en lijfrenten "van de respectieve 10 comptoiren" door de Kamer overgenomen, waarbij massa's papieren, duizenden pakketten en niet minder dan 336 banden met eigendomspapieren naar het archief der Kamer werden overgebracht (Terugblik: notulen Kamer 16 Mei 1781). Dus deden (blijkens de notulen van het college van auditie van 1 December 1739) den 1en September 1739 de Gedeputeerden weder een voorstel in dien zin aan Gecommitteerde Raden, dat in hun vergadering van den 9en October d.a.v. ter tafel kwam. De heeren gaven te kennen, "dat door de domestique clerquen van de secretarissen Van Bleyswijck en Thilenus, dewelke jaarlijks gewoon waren alle de rekeningen en documenten, ter Reekenkamer van Holland berustende, uit haar kassen en bakken te neemen en af te stoffen, aan haar heeren Gedeputeerden berigt was, dat er door de menigvuldige rekeningen en documenten genoegsaam geen plaats meer was om dezelve behoorlijk in goede ordre te kunnen stellen en bergen", waarom zij verzochten deze, voorzoover zij "van geene de minste nuttigheid ofte dienst voor 't land waren en dewelke zeer groote en opereuse volumens uitmaakten" op te ruimen volgens een bijgevoegde memorie. Gedeputeerden hadden zich overtuigd, "dat die oude solders genoegsaam al te veel met zodanigen zwaaren last van onbruykbaare papieren waren bezwaard, zoedat 's lands metzelaar en timmerman bedugt waren, dat bij hevige stormwinden die solders in pericul waren van in te storten". Gecommitteerde Raden meenden het verzoek te moeten toestaan, ook al, daar de ter vernietiging voorgedragen registers van los- en lijfrenten bovendien aanwezig waren bij den ontvanger-generaal en "de negen andere comptoiren" der ontvangers-particulier. Vandaar dat toestemming werd verleend de bedoelde stukken na verwijdering van "de hoofden en slooten" naar den papiermolen te doen verhuizen "om graau papier daarvan te worden gemaakt". Alzoo werden de registers van de bovenbedoelde renten van 1651-1660 met de bijbehoorende kwitanties, 75 deelen rekeningen van de magazijnen van oorlog te Delft over 1658-1700, de rekeningen van de diverse commiezen van 's lands magazijnen bij de verschillende fortificaties van 1681-1700, de documenten van de rekeningen der ontvangers van het Geestelijk Kantoor te Delft Cornelis en Adriaan van Coolwijk, Dirk van Schilperoord en Dirk Crab tot 1656, benevens de staten van den 40en penning van 1651-1659 verwijderd tot een gezamenlijk gewicht van 13000 pond. Een bedenkelijk verschijnsel schijnt het, dat de secretarissen zoowel als hun personeel uit de opbrengst à 260 gulden een voordeel wegens gedane werkzaamheden trokken ten bedrage van 142 gulden en 13 stuivers en alzoo als belanghebbenden bij de opruiming moeten worden aangemerkt.

Het verbaast ons dan ook niet, dat, waar nevens het gebrek aan plaats ook deze factor in het spel kan geweest zijn, reeds den 24en September 1777 de secretaris der Kamer aan Gecommitteerde Raden onder het oog meende te moeten brengen, dat "de apartementen, op welke de reekeningen en papieren daartoe relatief door de bewaringe van deselve sedert oude tijden af aan - - - zodanig waren beset en opgevult, dat het aan plaatzen begon te ontbreeken" en een geduchte opruiming noodig was. Voorgesteld werd het verwijderen der (uiterst belangrijke) rekeningen van den ontvanger-generaal van Holland van 1581-1699 met de bijbehoorende documenten (van 1585 af), die der ontvangers der gemeene middelen in het Zuider Kwartier en alle rekeningen van het kerkelijk "kantoor-generaal" sedert 1671, alles tot en met inbegrip van het jaar 1699, met dien verstande, dat "de eerste en de laatste van yder ontfanger" zou bewaard blijven. Alzoo zouden aan de opruiming ten offer vallen: die van de kwartieren Dordrecht van 1574 af, die van Haarlem sedert 1578, van Delft sedert 1575, van Leiden, Amsterdam, Gouda en Rotterdam sedert 1577, van Gorinchem sedert 1594 en van Brielle sedert 1575 met de bijlagen sedert 1659, alle tot en met 1699; verder de rekeningen van de boeten der ongefundeerde processen van 't Hof en den Hoogen Raad van 1661-1699, die van den 40en penning van het Hof, den Hoogen Raad en der Leenen, respectievelijk sedert 1652, 1654 en 1627, en die van het klein zegel over het Zuider Kwartier van 1635-1699. Langzaam maar zeker vorderde het werk en de resolutie van Gecommitteerde Raden van den 16en Mei 1781 bewijst, dat het geheele plan was uitgevoerd en men met genoegen kon constateeren, dat "door de bekome ruymte de rekeningen en verdere documenten in een juiste order waren geschikt, zynde zoo als geplaatst zijn daarvan een seer ample en accurate inventaris gemaakt en ter tafel geproduceert, uytgesondert van die reekeningen en documenten, de graaflijkheid concernerende, also men daartoe eene betere en ruymere bewaring van een der domaniale kamers is inwagtende". Nevens den hierbedoelden inventaris "van alle de registeren, reekeningen en documenten, berustende ter Provintiale Reekenkamer van Holland en Westvriesland (bestaande in 4 kamers en 2 solders, yder genoegsaam ter lengte van de zaal, bestaande voornoemde solders in 380 vakken en bakken) groot 102 bladen in folio", waren dus nog aangelegd "twee lijsten in plano, behelzende alle de rekeningen (van comptablen ter Provintiale Reekenkamer en van alle de steeden en dorpen van Holland en Westvriesland", welk overzicht dan elders dienst zou kunnen doen, zoodra de domeinrekeningen naar de haar toegedachte plaats waren overgebracht.

Op den 4en October 1859 aan het Algemeen Rijksarchief overgedragen.

Het archief is bij Koninklijk Besluit of ministeriële beschikking overgebracht.

Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Rekenkamer ter Auditie en Opvolgende Colleges, nummer toegang 3.01.28, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Rekenkamer ter Auditie, 3.01.28, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar