3.08.05 Inventaris van de verzameling Registers 69 en het Algemeen Register van het Kadaster Zuid-Holland (voormalige vestigingen 's-Gravenhage en Leiden), 1838-1929

Met de invoering van het Burgerlijk Wetboek op 1 october 1838 veranderde er op het gebied van het hypotheekrecht het een en ander. Het systeem dat in het Burgerlijk Wetboek werd voorgeschreven betekende een aanzienlijke verbetering ten opzichte van het Franse systeem.

Alle privileges op onroerende goederen verdwenen, evenals de wettelijke en gerechtelijke hypotheken. Over bleven slechts de hypotheken voortvloeiend uit overeenkomst; ze moesten ingeschreven worden (art. 1219 B.W.) en het belaste goed moest aangeduid worden met de kadastrale kenmerken (art. 1224 B.W.). Dit laatste betekende de invoering van het beginsel van de specialiteit, waardoor b.v. hypotheken op alle onroerende goederen van één schuldenaar - de zogenaamde algemene hypotheken - onmogelijk werden. (Naast dit specialiteits-beginsel staat het publiciteits-beginsel.)

In het vervolg moesten de akten waarbij eigendom overgedragen werd, of andere zakelijke rechten dan hypotheek overgedragen of gevestigd werden, overgeschreven en daarmee gepubliceerd worden. Er bleven echter bepaalde wijzen van eigendomsovergang (b.v. vererving of verjaring) die op grond van het Burgerlijk Wetboek niet overgeschreven behoefden te worden. Dit soort eigendomsverkrijgingen zijn dus niet altijd terug te vinden in de hypothecaire registers.

Sinds de wet van 28 juni 1956 (Stb. 376) is als akte een notariële akte voorgeschreven (art. 671a B.W.). Volgens het ontwerp-Nieuw B.W. zal een uitbreiding gegeven worden aan de publiciteit waardoor praktisch alles wat van belang is voor de eigendomsverhoudingen ingeschreven kan worden. Het onderscheid tussen in- en overschrijving zal komen te vervallen.

Op 1 october 1838 werd ook een nieuwe hypothecaire boekhouding ingevoerd, die sindsdien herhaalde malen is gewijzigd. De oorspronkelijke regeling die gebaseerd is op het kadastrale perceel, werd gegeven bij een tweetal Koninklijke Besluiten, nl. dat van 1 augustus 1828 (Stb. 52) en dat van 8 augustus 1838 (Stb. 27). Vrij ingrijpend werd de hypothecaire administratie bij de Koninklijke Besluiten van 30 juli 1878 (Stb. 104) en van 6 october 1926 (Stb. 126) gewijzigd.

Deze laatste twee besluiten traden in werking op respectievelijk 1 januari 1879 en 1 januari 1929. Een volledige hernieuwing van de hypothecaire inschrijvingen werd gelast bij de wet van 4 juni 1878 (Stb. 90) en bij de wet van 2 juli 1965 (Stb. 294). Deze besluiten en wetten komen hierna nog aan de orde.

Het Koninklijk Besluit van 1838 (art. 2) wees elke hoofdplaats van een gerechtelijk arrondissement aan als vestigingsplaats voor het kantoor voor de bewaring van hypotheken en het kadaster; het ressort van de arrondissementsrechtbank en van de bewaring viel dus samen. Later is het verband losgelaten.

Deze registerserie dient om alle ter in- of overschrijving aangeboden stukken onmiddellijk in te boeken. Het wijst dus de dag van aanbieding op het hypotheekkantoor aan. Elk deel van de reeks is apart genummerd; de aangeboden stukken worden per deel genummerd. Tot op de huidige dag is het dagregister op de hypotheekkantoren in gebruik.

Het doel van dit register was een overzicht per persoon te verkrijgen omtrent de transacties e.d. betreffende zakelijke rechten. Van twee kanten was het mogelijk toegang tot dit register te verkrijgen: nl. via de naam met behulp van de alphabetische naamwijzer en via het kadastrale perceelsnummer met behulp van het register no. 69. Het algemeen register heeft niet aan de - hooggestemde - verwachtingen voldaan. Het was onvolledig omdat niet alle verkrijgingen (zoals vererving, verjaring) werden ingeschreven; en wanneer er geen overdrachten plaats vonden, zoals bij goederen van gemeenten, kerken, instellingen, enz., kon dit register uiteraard geen informaties geven. Nog een bezwaar was dat veranderingen in de kadastrale percelen niet in dit register verwerkt werden. In de praktijk voldeed de kadastrale legger veel beter aan het gestelde doel.

Eerst werd met ingang van 1 januari 1879 de boekhouding op de hypotheken verbeterd door de invoering van het register no. 69a. In het algemeen register behoefden deze toen niet meer vermeld te worden. Met ingang van 1 januari 1929 werd het algemeen register afgeschaft. Voor akten, die niet via de kadastrale legger achterhaald zouden kunnen worden - zoals een akte waarbij slechts een erfdienstbaarheid gevestigd wordt - werd toen het z.g. losbladig register ingesteld.

Dit register bevat die onroerende goederen en daarop berustende zakelijke beperkingen, waarvan de kadastrale aanduidingen niet in de akten of stukken kan worden opgenomen of waarvan dat niet verplicht is gesteld (mijnen, ambachtsheerlijke rechten, tienden, grondrenten). Dit register is tot op heden op de hypotheekkantoren in gebruik gebleven. De toegang tot dit register loopt via de naamwijzer.

In dit register van inschrijving worden de uittreksels van hypotheekakten (borderellen genaamd) letterlijk afgeschreven, alsmede sinds 1963 de beslagen. Het bestaat uit vele delen, die doorlopend genummerd zijn. Per deel verkrijgen de inschrijvingen een volgnummer.

De wet van 5 juni 1878 (Stb. 90) bepaalt dat alle bestaande hypothecaire inschrijvingen vernieuwd moesten worden. Indien dit niet gebeurde, verloor de inschrijving haar kracht. Met ingang van 1 januari 1879 is dientengevolge een nieuw register aangelegd; de oude registers (1838-1878) zijn samen met de bijbehorende royementen en borderellen met toestemming van de Algemene Rijksarchivaris in 1949 vernietigd. De korte inhoud hiervan is nog te vinden in het Dagregister en in het algemeen register.

Een dergelijke vernieuwing van de hypothecaire inschrijvingen werd ook voorgeschreven door de wet van 2 juli 1965 (Stb. 294) met betrekking tot de inschrijvingen uit de periode 1 januari 1879 tot 1 juli 1948. De vernieuwing van deze inschrijvingen is in de loop van 1968 voltooid en de registers van 1879-1948 zijn naar verschillende rijksarchieven overgebracht.

De akten van eigendomsovergang van onroerende goederen, van vestiging van bepaalde zakelijke rechten (m.u.v. hypotheek) en tot 1963 van beslaglegging worden in dit register woordelijk afgeschreven. De nummering der overschrijvingen geschiedt op dezelfde wijze als in het hulpregister no. 3.

Sinds 1 october 1838 is dit register doorlopend in gebruik gebleven en is het op de hypotheekkantoren vanaf die datum aanwezig.

Dit percelen-register bevat per gemeente sectiegewijs de kadastrale percelen in nummerieke volgorde met achter ieder perceelsnummer de verwijzing naar het deel en nummer of vak van het algemeen register. Tegelijk met het buiten gebruik stellen van het algemeen register op 1 januari 1929 verviel ook dit register no. 69. Op de hypotheekkantoren zijn deze registers nog aanwezig.

De naam zegt het eigenlijk al. Het bestaat uit een aantal delen en bevat achter elke naam de verwijzing naar een deel en een vak van het algemeen register. Ook deze naamwijzer is afgeschaft met ingang van 1 januari 1929, maar hij is nog op de kantoren aanwezig.

Naast een vernieuwing van de hypothecaire inschrijvingen werd er met ingang van 1 januari 1879 ook een verandering van de hypothecaire administratie voorgeschreven. Voor de hypothecaire inschrijvingen werden nu andere registers in gebruik genomen:

In dit register komt iedereen voor, die tussen 1 januari 1879 en 1 januari 1929 hypotheek verleende. De toegang tot dit register was een aparte alfabetische naamwijzer. Aangezien het register van onderzetters weinig geraadpleegd werd, is het met ingang van 1 januari 1929 afgeschaft. In 1934 is het register van onderzetters met de bijbehorende naamwijzer ingevolge besluit van de minister van Financiën vernietigd.

Dit is vergelijkbaar met het register no. 69, maar verwijst bij elk kadastraal perceel naar een deel en nummer in het inschrijvingsregister (hulpregister no. 3) en bij beslag naar het overschrijvingsregister (hulpregister no. 4).

Bij veranderingen in de percelen worden over en weer verwijzingen geplaatst naar de nieuwe en de vervallen nummers.

Achter de nieuwe perceelsnummers werd niet vermeld, welke andere inschrijvingen er nog op drukten, zodat een onderzoek in dit register vaak erg tijdrovend was. Daarom ontwierp de hypotheekbewaarder Hollestelle uit Zutphen een Nieuw 69a, waarin naast ieder kadastraal perceel direct alle openstaande inschrijvingen, etc. te vinden zijn; na indiening van een akte tot doorhaling, wordt de verwijzing naar het register no. 3 doorgestreept. De vernieuwing van het register 69a heeft vrijwel overal plaats gehad tussen 1938 en 1948. Het oude register 69a heeft dienst gedaan tot 1 juli 1948 en is daarna in veel gevallen naar de rijksarchieven overgebracht; niet overal, omdat men in afwachting van het gereedkomen van de nieuwe de oude registers nog enige tijd lang na 1 juli 1948 is blijven gebruiken.

Met ingang van 1 januari 1929 werden in de hypothecaire boekhouding de laatste fundamentele wijzigingen gebracht, die voor de onderzoeker van belang zijn. Een aantal registers werd niet meer bijgehouden (Algemeen Register, met het daarbij behorende register no. 69), terwijl andere registers werden afgeschaft (register van onderzetters, met de bijbehorende naamwijzer).

De rechtstitel is (nog) onbekend

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

3.08.04 - Inventaris van de archieven van de Bewaarders van de Hypotheken en van het Kadaster in Zuid-Holland, 1838-1949

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Kadaster Zuid-Holland, vestigingen 's-Gravenhage en Leiden, nummer toegang 3.08.05, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Kadaster 's-Gravenhage / Alg. Registers, 3.08.05, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar