Terug naar zoekresultaten

4.OBGK Inventaris van de Binnenlandse Gedrukte Kaarten behorend tot het Archief van Oorlog/Archief der Genie van het Ministerie van Oorlog, 1611-1940

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Meer uitleg

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaalBijlagen

Archief

Titel

4.OBGK
Inventaris van de Binnenlandse Gedrukte Kaarten behorend tot het Archief van Oorlog/Archief der Genie van het Ministerie van Oorlog, 1611-1940

Auteur

K. Zandvliet

Versie

15-09-2025

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1979 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Oorlog: Binnenlandse Gedrukte Kaarten
Oorlog / Binnenlandse Kaarten

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 17e eeuw-19e eeuw

Archiefbloknummer

OBGK

Omvang

2072 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der opschriften van de kaarten is in heten in het.
Nederlands
Frans

Soort archiefmateriaal

Getekende en gedrukte kaarten.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Archief van Oorlog / Topografisch Bureau Departement van Oorlog / Afdeling der Genie

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief is onderdeel van een groter geheel dat in het verleden bekend stond als het ‘Archief van Oorlog/Archief der Genie’. Dit had het beheer over het bestand aan kaarten en tekeningen betreffende de Nederlandse defensie. Dit gedeelte, de Binnenlandse Gedrukte Kaarten, bevat voornamelijk door de Genie verzamelde gedrukte (en een klein aantal getekende) kaarten van strategisch en militair belang: topografische en kadastrale kaarten, stadsplattegronden, kaarten van forten en vestingen, linies, dijken en waterwegen, havens, spoorwegen, telefonische verbindingen en overige infrastructuur, de bouw en inrichting van barakken en commandoposten, ontwerpen voor kazernes en arsenalen. De kaarten stammen uit de zeventiende tot en met de twintigste eeuw en betreffen in hoofdzaak het grondgebied van het huidige Nederland en België.
De inventaris begint met een opsomming van in andere bestanden opgenomen eigentijdse toegangen. De daaropvolgende beschrijvingen zijn per hoofdtrefwoord, veelal geografisch, gegroepeerd.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Hoewel de titel van deze inventaris de indruk wekt dat hierin gedrukte kaarten beschreven staan, is dit toch slechts gedeeltelijk waar. Deze collectie werd in 1814 opgezet als een verzameling van oude en moderne gedrukte kaarten, terwijl in de loop der tijd, vooral in de Genie-periode veel getekende kaarten van linies, vestingen e.d. in de verzameling belandden. Dit verklaart waarom de collectie op het eerste gezicht nogal een pluriforme indruk geeft.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Zoals gezegd werd de collectie gedrukte kaarten in 1814 opgezet, dit gebeurde bij het Archief van Oorlog en Topografisch Bureau. Hier werd enerzijds materiaal van belang voor de Nederlandse geschiedenis, en daarbij vooral de krijgsgeschiedenis, bewaard en verzameld en anderzijds de produktie van militaire kaarten verzorgd. In de jaren na 1814 werd na een eerste inventarisatie veel materiaal verzameld en aangekocht. In 1841 kwam de collectie te ressorteren onder de Afdeling der Genie bij het Departement van Oorlog. Hier werd in 1851 een inventaris Binnenlands Gedrukte Kaarten opgemaakt door P.I.M. Meyboom. Deze laatste kan ook voor een groot deel als de verantwoordelijke man worden gezien voor belangrijke aanwinsten die de Afdeling in de jaren daarna verkreeg, zoals b.v. van de Koninklijke Bibliotheek die haar kaartenbestand bijna geheel overdroeg aan het Departement van Oorlog.
De omvang van de collectie deed de Minister van Oorlog in 1864 besluiten deze te verdelen over de Afdeling Genie en het Topografische Bureau. Voortaan zôuden de buitenlandse kaarten bij het Topografische Bureau beheerd worden terwijl de binnenlandse kaarten bij de Afdeling Genie bleven (zie: C. Koeman, Collections of maps and atlases in the Netherlands ..., Leiden, 1961, p. 196-202).
Ondanks deze materiële scheiding in de collectie werden in de jaren 1880-1890 nog enkele catalogi van alle gedrukte kaarten gemaakt.
Na 1900 werd de verzameling van gedrukte kaarten bij de Afdeling Genie nauwelijks uitgebouwd. Gedeeltelijk omdat de verzameling zijn functie begon te verliezen, zeker voor de Afdeling Genie, en bovendien omdat de taakverdeling bij het Departement van Oorlog veroorzaakte dat deze afdeling zich gerichter ging bezighouden met de bouw en onderhoud van militaire gebouwen etc.
Om die reden is het verklaarbaar dat de kasten waarin de gedrukte kaarten werden bewaard geleidelijk aan hun orde verloren en steeds meer werden gebruikt voor de opberging van tekeningen van gebouwen, vestingen e.d.
De verwerving van het archief
Het archief is bij Koninklijk Besluit of ministeriële beschikking overgebracht.
De collectie werd in 1949-1950 vanuit het Archief der Koninklijke Landmacht overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief. De kaarten werden toen in de oude kasten vervoerd naar het archief, waarin zij in april 1979 nog steeds werden bewaard.

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking
Bij de inventarisatie van de kaarten in de periode 1950-1970 is de oude orde niet hersteld, wel is bij de beschrijvingen steeds vermeld of oude nummers op de kaart voorkomen. Daarom is het wel mogelijk nog met de oude toegangen te werken.
Gedurende de eerste inventarisatie zijn de kaarten op losse fiches beschreven; ze zijn hierbij genummerd naar de rangschikking volgens welke ze in de kasten werden aangetroffen. Elke kaart heeft in de beschrijvingen een geografisch trefwoord gekregen, waarmee een alfabetische toegang en ordening werd gecreëerd. Deze nummers en ordening zijn in deze inventaris gehandhaafd. De vaak willekeurige geografische trefwoorden zijn beter toegankelijk gemaakt door middel van de geografische overzichtsbladen die als bijlage zijn opgenomen.
De 19e eeuwse toegangen, waarin dus grotendeels de gedrukte kaarten zijn beschreven, zijn te gebruiken door middel van de concordansen.
Lijst van gebruikte afkortingen
BGK Register van de Binnenlandse Gedrukte Kaarten, behorende tot het Archief der Genie, 1851.
FAK S.J. Fockema Andreae en B. van 't Hoff, Geschiedenis van de kartografie van Nederland ...., 's-Gravenhage, 1947.
Meyboom Meyboom, P.I.M. Lijst van Gedrukte Kaarten voorhanden in het Archief der Genie, 1857.
TAG Tijdschrift Aardrijkskundig Genootschap
Wind Lijst van voorhanden kaarten en instrumenten, 1881 en Register van Binnenlands Gedrukte Kaarten, behorende tot het Archief der Genie, 1883.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Oorlog: Binnenlandse Gedrukte Kaarten, nummer toegang 4.OBGK, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Oorlog / Binnenlandse Kaarten, 4.OBGK, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven
De mogelijkheid bestaat dat ontbrekende kaarten uit de 19e eeuwse catalogi berusten bij de Topografische Dienst in Delft.

Bijlagen

Archiefbestanddelen