Het Nederlandse Beheersinstituut (NBI) werd direct na de Tweede Wereldoorlog opgericht. Het instituut beheerde de vermogens van tijdens de oorlog verdwenen personen, zoals gedeporteerde Joden, maar ook van (vermeende) collaborateurs en Duitsers die in Nederland woonden. In het NBI-archief zijn de dossiers van het vermogensbeheer te vinden. Ze staan op naam van de personen en bedrijven waarvan het vermogen werd beheerd.
Als u een persoon zoekt en hebt gevonden in het NBI-archief, dan is de kans groot dat deze persoon ook voorkomt in een van de andere oorlogsarchieven die het Nationaal Archief bewaart, zoals in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) en het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis (NRK). In deze archieven kunt u vanwege de privacywetgeving niet altijd zelfstandig onderzoek doen. Bekijk de zoekhulp voor het CABR en de zoekhulp voor het NRK hoe u in deze archieven kunt zoeken, of onderzoek kunt laten uitvoeren.
Bekijk ook de pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven, om er stapsgewijs achter te komen welke andere archieven relevant zijn voor u.
Het NBI-archief is verdeeld over 17 deelarchieven geordend op de eerste letter van de achternaam of de bedrijfsnaam. Bij persoonsnamen zijn de initialen van de persoon een extra hulpmiddel. Een zoekopdracht naar een Jan Jansen vergt veel werk omdat er veel dossiers op naam van een J. Jansen staan. Pas na bestudering van de dossiers zelf weet u of u de juiste persoon gevonden hebt, bijvoorbeeld aan de hand van het juiste adres of de geboortedatum die u in documenten aantreft.
Achter de naam staat de plaatsnaam waar het NBI-kantoor gevestigd was dat het vermogen beheerde. Meestal bevond dat kantoor zich in of nabij de woonplaats van de persoon wiens vermogen werd beheerd. Ook de plaatsnaam kan u helpen bij uw zoektocht naar het juiste dossier.
Kies via onderstaande overzicht het juiste archiefnummer op basis van de eerste letter van de achternaam van de persoon of van het gezochte bedrijf. Zoek daarna verder in de inventaris naar de persoon of het bedrijf.
| Archiefnummer | Naam beginnend met letter |
|---|---|
| 2.09.16.01 | A |
| 2.09.16.02 | B |
| 2.09.16.03 | C en D |
| 2.09.16.04 | E en F |
| 2.09.16.05 | G |
| 2.09.16.06 | H |
| 2.09.16.07 | I en J |
| 2.09.16.08 | K |
| 2.09.16.09 | L |
| 2.09.16.10 | M |
| 2.09.16.11 | N, O en P |
| 2.09.16.12 | Q en R |
| 2.09.16.13 | S |
| 2.09.16.14 | T en U |
| 2.09.16.15 | V |
| 2.09.16.16 | W |
| 2.09.16.17 | X, Y en Z |
De namen staan op alfabetische volgorde. Als u de juiste persoon of het juiste bedrijf heeft gevonden, kunt u het inventarisnummer aanvragen door op de naam te klikken en vervolgens op 'Reserveren'. Als er een dossiernummer tussen haken in de inventaris wordt vermeld, betekent dit dat het inventarisnummer dossiers over verschillende mensen bevat. Met het dossiernummer kunt u het juiste dossier in het inventarisnummer vinden. Als er geen dossiernummer staat, dan bevat het inventarisnummer 1 dossier.
Het kan zijn dat u geen dossier aantreft onder het gevonden nummer. Vaak is dit dan samengevoegd met een ander dossier van dezelfde persoon.
Let op! Soms staat er voor de naam van een persoon geen inventarisnummer, maar staan er drie puntje. In dat geval zit het dossier in een ander archief, zoals in onderstaande (rood omkaderde) voorbeeld.
Het dossier van J. Jansen zit niet in het archief waarin u in dit geval kijkt (2.09.16.07), maar in een ander archief (2.09.16.03). Ga naar archiefinventaris 2.09.16.03 en vraag het vermelde inventarisnummer aan (inventarisnummer 2173), ook al staat dat inventarisnummer op naam van iemand anders (N. van Duuren).
Via de tabel hiervoor kunt u naar het juiste archiefinventaris doorklikken.
De omvang van de dossiers varieert sterk. Voor bedrijven en vermogende personen kan het gaan om dossiers met grote hoeveelheden in beslag genomen stukken. Deze gaan over de (bedrijfs-)administratie en het vermogen en gedetailleerde accountsrapporten waarmee het NBI de vermogenspositie van bedrijven of vermogende particulieren zo goed mogelijk kon inschatten. Van personen met weinig of geen vermogen zijn de dossiers vaak een stuk dunner. Ze bevatten vaak wel gedetailleerde inventarisaties van de inboedel van huizen.
In NBI dossiers zit de correspondentie tussen de onder beheer gestelde of zijn of haar familieleden met de beheerder en het NBI. Correspondentie tussen de beheerder en het NBI of tussen verschillende bureaus van het NBI kan ook onderdeel zijn van een dossier. Ook van mogelijke schuldeisers, zowel van de overheid als particulier, kunt u stukken vinden. De NBI-dossiers bevatten weinig persoonlijke correspondentie.
In de dossiers vindt u soms ook stukken van de Bijzondere Rechtspleging, zoals vonnissen van tribunalen en bijzondere gerechtshoven. Andere stukken van archiefvormers die vaak in NBI dossiers zitten, zijn van de Raad voor het Rechtsherstel, het Directoraat Generaal Bijzondere Rechtspleging, lokale overheden en lokale schade enquêtecommissies.
De afhandeling van het beheer was vaak een langdurige kwestie. In NBI-dossiers treft u soms ook stukken aan uit de jaren vijftig en zestig. Het archief is in 1968 afgesloten.
Een bijzondere categorie personen in het NBI-archief zijn mensen met de Duitse nationaliteit of met een Duitse echtgenoot of echtgenote. Met de Operatie Black Tulip werden deze personen opgeroepen om zich te melden voor uitzetting naar Duitsland. Een groot aantal van deze personen werd geïnterneerd in het Kamp Mariënbosch bij Nijmegen. In de NBI-dossiers van deze mensen zit bijvoorbeeld een afschrift van de oproepbrief. Omdat andere archieven vaak weinig informatie bevatten over deze personen kan het NBI archief een interessante aanvulling zijn.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog (ver)kochten de Duitse bezetters panden van Joodse eigenaren. Deze panden wisselden voor bedragen ver beneden hun waarde van eigenaar. In totaal gaat het om ruim 7000 transacties, die in verkoopboeken (Verkaufsbücher) werden bijgehouden. Deze Verkaufsbücher zijn opgenomen in het archief van het Nederlands Beheersinstituut (NBI) (2.09.16, inventarisnummers 532.1-532.7 en 536.1-536.10). Helaas zijn de Verkaufsbücher niet compleet. Een deel is verloren gegaan. Op basis van de Verkaufsbücher uit het NBI-archief is de externe database Verkaufsbücher gemaakt. Deze is online te doorzoeken op persoonsnaam, of adres, maar ook via een kaart.
De gegevens uit deze Verkaufsbücher zijn ook beschikbaar in het bestand Verkaufsbucher2022 Dit bestand bevat een .csv bestand met de data en een .txt bestand met een toelichting. Deze data is beschikbaar gesteld onder een CC0 verklaring.
