- Sinds 1811 zijn in heel Nederland notarissen actief; daarvoor alleen in een deel van Nederland.
- Het Nationaal Archief bewaart geen archieven van individuele notarissen meer. Deze zijn allemaal overgebracht (vervreemd) naar lokale en regionale archiefdiensten.
- Het Nationaal Archief bewaart alleen nog een restant van de notariële archieven uit Zuid-Holland van vóór 1843 (archiefnummer 3.04.01). Het gaat voornamelijk om administratieve stukken (bijvoorbeeld notulen) afkomstig uit de Kamers van Notarissen van Brielle, Dordrecht, Gorinchem, Den Haag en Rotterdam.
Notarieel archief is het archief van een notaris. Een notaris maakt rechtsgeldige documenten (akten) op, zoals testamenten, hypotheekakten en huwelijkse voorwaarden. Een notaris heeft de plicht om de oorspronkelijke akten te bewaren. De bewaarde akten vormen samen het notariële protocol, ofwel het notarieel archief.
De partijen die een akte laten opmaken krijgen van de notaris een authentiek afschrift (een gewaarmerkte kopie) van de akte. Ook worden op verzoek gewone afschriften en uittreksels gemaakt. Notariële akten zijn altijd ondertekend door de betrokken partijen, de eventuele getuigen en de notaris.
De meest voorkomende notariële akten zijn:
- Testamenten
- Transportakten (overdrachten van onroerend goed)
- Hypotheekakten
- Schenkingsakten
- Huwelijkse voorwaarden
- Boedelinventarissen en boedelscheidingen
- Akten over publieke veilingen
Notariële archieven worden bewaard bij de notaris zelf, bij diens opvolger(s) of bij de rechtbank. Zoekt u de opvolger van een bepaalde notaris? Bekijk dan het opvolgersarchief.
Na 20 jaar mogen notariële archieven worden overgebracht naar de algemene bewaarplaats van de overheid in Winschoten: de Rijksorganisatie voor Informatiehuishouding (RvIHH). Van daaruit gaan de notariële archieven die ouder zijn dan 75 jaar (voor testamenten 100 jaar) naar de regionale archiefinstellingen. De overdracht van notariële archieven gaat in blokken van 10 jaar. Vanuit de regionale archiefinstellingen worden de notariële archieven meestal verder verspreid over stads- en streekarchieven.
Notariële archieven uit Zuid-Holland
De notariële archieven uit Zuid-Holland komen, via het Nationaal Archief, terecht bij de stads- en streekarchieven. Zodra ze daar liggen, kunt u ze bekijken. Momenteel is het Nationaal Archief in afwachting van de Zuid-Hollandse notariële archieven uit de periode 1935-1945.
Bij de volgende archiefinstellingen worden notariële archieven uit Zuid-Holland bewaard:
- Erfgoed Delft, Stadsarchief
- Erfgoed Leiden en omstreken
- Gemeentearchief Alphen aan de Rijn
- Gemeentearchief Schiedam
- Haags Gemeentearchief
- Regionaal Archief Dordrecht
- Regionaal Archief Gorinchem
- Regionaal Archief Zuid-Utrecht
- Stadsarchief Rotterdam
- Stadsarchief Zoetermeer
- Streekarchief Goeree-Overflakkee
- Streekarchief Midden-Holland
- Streekarchief Voorne-Putten
De tabel hieronder bevat een overzicht van de notariële archieven die eerst bij het Nationaal Archief lagen, maar inmiddels zijn overgebracht (vervreemd) naar stads- en streekarchieven.
| Standplaats notaris | Periode | Oud archiefnummer | Overgebracht naar |
|---|---|---|---|
| Gorinchem | 1926-1935 | 3.04.13 | Regionaal Archief Gorinchem |
| Katwijk | 1702-1842 1843-1895 1896-1905 1906-1915 1916-1925 1926-1935 | 3.04.01 3.04.02.22 3.04.08.17 3.04.09.36 3.04.11.25 3.04.15.02 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
| Leerdam | 1812-1842 1843-1895 1896-1905 1906-1915 1916-1925 1926-1935 | 3.04.01 3.04.02.25 3.04.08.19 3.04.09.10 3.04.11.10 3.04.13 | Regionaal Archief Zuid-Utrecht |
| Lexmond | 1681-1697 | 3.04.01 | Regionaal Archief Zuid-Utrecht |
| Lisse | 1708-1842 1843-1895 1896-1905 1906-1915 1916-1925 1926-1935 | 3.04.01 3.04.02.27 3.04.08.21 3.04.09.38 3.04.11.26 3.04.19 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
| Meerkerk | 1832-1842 1843-1895 1896-1905 1906-1915 1916-1925 1926-1935 | 3.04.01 3.04.02.30 3.04.08.24 3.04.09.13 3.04.11.11 3.04.13 | Regionaal Archief Zuid-Utrecht |
| Nieuwland | 1800-1807 | 3.04.01 | Regionaal Archief Zuid-Utrecht |
| Noordwijkerhout | 1731-1812 | 3.04.01 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
| Oud-Beijerland | 1605-1842 1843-1895 1896-1905 1906-1915 1916-1925 1926-1935 | 3.04.01 3.04.02.39 3.04.08.30 3.04.09.18 3.04.11.14 3.04.13 | Regionaal Archief Dordrecht |
| Valkenburg | 1753-1819 | 3.04.01 | Erfgoed Leiden en Omstreken |
Om een notariële akte te vinden moet u weten:
- welke notaris de akte heeft opgemaakt;
- wanneer de akte is opgemaakt.
Heeft u deze gegevens? Ga dan naar de archiefinstelling waar het archief van de betreffende notaris wordt bewaard. Meestal is dat het archief in de plaats of streek, waar de notaris was gevestigd. Hier kunt u de akte opzoeken.
Tips om bepaalde notariële akten te vinden
Testamenten
In het Centraal Testamentenregister (CTR) zijn de testamenten geregistreerd die in Nederland zijn opgemaakt vanaf 1890. In het CTR leest u op welke datum een testament is opgemaakt en bij welke notaris. U vindt hier niet de testamenten zelf.
Het Nationaal Archief bewaart het archief van het Centraal Testamentenregister (CTR), archiefnummer 2.09.51. Dit archief bevat een overzicht van alle testamenten uit de periode 1890-1973, die in Nederland zijn opgemaakt van personen die overleden zijn vóór 1974. In het archief van het CTR ziet u of er een testament is opgemaakt en zo ja, wanneer en bij welke notaris. Meer uitleg over het onderzoek naar testamenten vindt u in de zoekhulp Testamenten tot 1973.
Memories van successie
Sinds het begin van de 19e eeuw moet in Nederland erfbelasting (successierecht) worden betaald over erfenissen. Om te bepalen hoeveel belasting de erfgenamen moeten betalen, wordt na iemands overlijden een memorie van successie opgemaakt. In een memorie van successie staat of er een testament of huwelijkscontract is van de overledene.
Het Nationaal Archief bewaart de memories van successie die tussen 1806 en 1927 in de provincie Zuid-Holland zijn opgemaakt. De memories van successie van andere provincies worden bewaard in de Regionaal Historische Centra van de betreffende provincies. Meer uitleg over het onderzoek naar memories van successie vindt u in de zoekhulp Memories van Successie (erfbelasting) Zuid-Holland, 1806-1928.
Overdracht van onroerend goed
Het Kadaster is een overheidsinstelling waar eigendom van onroerend goed (zoals een huis of een stuk land) wordt geregistreerd. Wanneer onroerend goed van eigenaar wisselt, wordt dat vastgelegd bij het Kadaster. Het Nationaal Archief bewaart een deel van de archieven van het Kadaster van Zuid-Holland. Voor meer recente informatie kunt u terecht bij het Kadaster zelf.
| Term | Omschrijving |
|---|---|
| Admitteren | Toegang verlenen, bijvoorbeeld tot de uitoefening van een ambt |
| Akte | Document dat als rechtsgeldig bewijs dient van wat erin staat |
| Attestatie | Schriftelijke verklaring die als getuigenis dient |
| Boedelscheiding | Verdeling van de bezittingen (boedel) onder erfgenamen |
| Bodemerij | Geldlening met een schip of lading als onderpand |
| Codicil | Onderhandse uiterste wilsbeschikking over een beperkt aantal zaken |
| Comparant | Iemand die voor de notaris of rechter verschijnt |
| Compareren | Verschijnen voor notaris of rechter |
| Concept | Voorlopige tekst van een geschrift, bijvoorbeeld van een testament |
| Decreet | Verordening, besluit |
| Delibereren | Beraadslagen, overleggen |
| Disponeren | Beschikken, regelen |
| Donaties inter vivos | schenkingen onder de levenden |
| Jaar en dag | Wettige termijn van bezit, verjaringstermijn |
| Kadaster | Openbaar register van onroerende goederen |
| Kusting | Rente op onroerend goed, hypotheek |
| Memorie van successie | De door erfgenamen gedane aangifte van de nalatenschap |
| Minuut | Goedgekeurd en vastgesteld concept van een akte |
| Naasting | Het recht van de naaste bloedverwanten van een verkoper om als eerste een (onroerend) goed te kopen |
| Nakoop | Recht van naasting |
| Opdracht | Overdracht, transport van onroerende zaken |
| Persisteren | Doorgaan met, volhouden, handhaven, volharden |
| Proces-verbaal | Woordelijk verslag van een handeling |
| Procuratie | Volmacht om namens een ander op te treden |
| Rekest | Tot de overheid gericht verzoekschrift |
| Rekestrant | Iemand die een verzoekschrift heeft ingediend |
| Renuncieeren | Afstand doen |
| Requirant | Eiser, lastgever |
| Requisitie | Eis, vordering |
| Seclusie | Uitsluiting |
| Solemneel | Plechtig, zeer feestelijk |
| Transport | Overdracht van de eigendom van een onroerend goed |
Het Meertens Instituut beheert de Boedelbank: een database met de volledige teksten van ongeveer 3.000 boedelinventarissen uit 17e, 18e en 19e eeuw. Hierin kunt u zoeken op persoonsnaam en voorwerp.
- F.L. Hartong, Register der protocollen van notarissen in Nederland; samengesteld in opdracht van de Broederschap der Notarissen in Nederland van plm. 1550 tot heden, Rotterdam 1916.
- J.E. Kasdorp, Protocollenregister, register van de protocollen der notarissen die in de periode 1916-1993 in Nederland in functie waren, Amsterdam 1993
- A.Fl. Gehlen, Notariële akten uit de 17e en 18e eeuw. Handleiding voor de gebruiker, Zutphen 1986.
- W. Heersink, Register Notariorum: Notarissen van het Hof van Holland, 1525-1811, Den Haag 1999.
