4 juni is het officiële moment, maar gezien de vlaggen met schooltassen weten al veel leerlingen dat ze geslaagd zijn. Door het coronavirus krijgen leerlingen dit schooljaar hun einddiploma zonder centraal eindexamen te hebben gedaan. Uniek? Nee, in 1945 was dit ook het geval, maar om heel andere redenen.
School in oorlogstijd
De meeste scholen blijven in de Tweede Wereldoorlog in eerste instantie open, maar vooral in het schooljaar 1944-1945 sluiten veel scholen noodgedwongen hun deuren. Sommige schoolgebouwen zijn in beslag genomen door de bezetter. Daarnaast zorgen oorlogsgeweld, de hongerwinter, het gebrek aan kolen voor verwarming, het stilvallen van vervoer en het wegvoeren van veel docenten en oudere leerlingen naar Duitsland dat er geen onderwijs meer kan worden gegeven.
Eindexamen uitstellen?
Ook al openen de scholen in het bevrijde zuiden weer in het voorjaar, en de rest na de bevrijding, de opgelopen achterstanden zijn niet meer in hetzelfde schooljaar in te halen. In 1945 bestaan schoolexamens nog niet. Alleen het eindexamen is bepalend of je je diploma haalt of niet. Er gaan stemmen op om een vereenvoudigd examen af te nemen en dit dan plaatselijk te doen. Of het eindexamen uit te stellen naar het najaar van 1945. Maar dat levert scholen teveel organisatorische hoofdbrekens op.
Diploma zonder eindexamen
Op 8 juni 1945 ondertekent koningin Wilhelmina het besluit waardoor leerlingen van HBS, gymnasia en kweekscholen geen eindexamen hoeven te doen en tóch het felbegeerde papiertje in handen krijgen. Later bepaalt de minister van Onderwijs dat ook de eindexamens aan middelbare meisjesscholen en erkende handelsscholen niet doorgaan terwijl wel het einddiploma (een getuigschrift) wordt uitgereikt.
Waarom een eindexamen weggegeven?
Als een van de overwegingen gold het feit dat ’tegenover het tekort aan examenkennis een creditpost kan worden geboekt t.w. grotere levenservaring van deze leerlingen. De meeste mannelijke leerlingen toch zijn, zo zij al niet naar Duitsland zijn weggevoerd, ondergedoken geweest en zijn in de laatste jaren voor zodanige moeilijke problemen komen te staan als waarvoor leerlingen van hun leeftijd zelden of nooit tevoren zijn gesteld’. Men vond dat dat laatste ook voor meisjes opging.
Wat ook meespeelt bij het schrappen van het eindexamen is dat ‘er vele jongens zijn die zich voor den militairen dienst ter bevrijding van Indië willen verbinden’. Zij moeten dan hun diploma hebben gehaald.
Niet iedereen krijgt in 1945 overigens zomaar zijn einddiploma: scholen kunnen besluiten ‘leerlingen die zich tijdens de bezetting hebben misdragen’ geen eindexamen cadeau te doen.
Volwaardig diploma
Het diploma dat nu uitgereikt wordt, is gebaseerd op de schoolexamens en evenveel waard als in andere jaren. Het mag niet geframed worden als ‘coronadiploma’. In 1945 waren er meer zorgen over de waarde van het diploma. Was het niet een surrogaatdiploma? Konden deze gediplomeerden wel meekomen bij hun vervolgopleiding of baan? Het blijkt niet veel problemen te hebben opgeleverd.
Nationaal Archief
2.02.14 Kabinet van de Koningin (1898-1945), inv.nr. 9050
