Terug naar zoekresultaten

2.19.275 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Informatiebureau: lijsten en berichten met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog en Bersiap Periode in Nederlands-Indië

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Meer uitleg

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.19.275
Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Informatiebureau: lijsten en berichten met betrekking tot de Tweede Wereldoorlog en Bersiap Periode in Nederlands-Indië

Auteur

Het Nederlandse Rode Kruis en het Nationaal Archief

Versie

31-07-2023

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
(c) 2019 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Het Nederlandse Rode Kruis - Informatiebureau: lijsten, berichten en radiogrammen met betrekking tot Nederlands-Indië
Ned. Rode Kruis - Informatiebureau: lijsten, berichten en radiogrammen

Periodisering

oudste stuk - jongste stuk: 1942-1950

Archiefbloknummer

I28528

Omvang

; 4826 inventarisnummer(s) 13,50 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in heten een deel is in het,en.
Nederlands
Engels
Frans
Japans

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Comité International Croix Rouge (CICR), 1863-heden Het Nederlandse Rode Kruis (NRK) / Informatiebureau, 1914-1998

Samenvatting van de inhoud van het archief

Dit archief bevat de radiogrammen die het Huryozyohokyoku (het Japans krijgsgevangenenbureau) zond aan het CICR in Genève en die vanuit daar naar de Service Hollandais werden doorgezet. Deze zette de berichten uit naar het NRK in Den Haag, Londen en Melbourne. De lijsten die daar werden uitgewerkt en de cartotheek die werd aangelegd vindt men ook in dit archief. Daarnaast bevat dit archief informatie over de naoorlogse periode met betrekking tot de evacuaties uit de Bersiap-kampen en de repatriëring naar Nederland.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Comité International Croix Rouge (CICR)
Het Comité International Croix Rouge (CICR) is op 17 februari 1863 opgericht als een internationale, neutrale en humanitaire organisatie. De meeste landen ter wereld hebben zich aangesloten en de vier Conventies (verdragen) van Genève ondertekend. De Derde Conventie (1929) legt de behandeling van krijgsgevangenen vast. Een van de taken is het uitwisselen van lijsten van krijgsgevangenen. Het Huryozyohokyoku, het krijgsgevangenenbureau van het Japanse leger in Tokio, zond lijsten van krijgsgevangen naar het CICR in Genève. De berichten kwamen in de vorm van radiogrammen, een soort telexberichten. In Genève werden de radiogrammen verdeeld over de verschillende landenbureaus, in het geval van Nederland de Service Hollandais. De berichten werden voorzien van een nieuwe nummering; Renseignement Hollandais (RH) voor de krijgsgevangenen; Renseignement Hollandais Civil (RHC) voor de burgergeïnterneerden. Vervolgens werden de RH(C)-lijsten naar NRK in Den Haag, het London Committee in Groot-Brittannië en het Nederlands-Indische Rode Kruis in Melbourne gezonden alwaar de lijsten werden uitgewerkt en de individuele namen op indexkaartjes werden geschreven.
Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis
De vereniging Nederlandse Rode Kruis (NRK) is in 1867 opgericht met als doelstelling:
"In tijd van oorlog, het lot van den gekwetsten en zieken krijgsman door persoonlijke diensten en stoffelijke hulpmiddelen te helpen verzachten, ook dan, wanneer hare hulp wordt gevraagd door oorlogvoerende natiën, terwijl Nederland in den oorlog niet betrokken is; In tijd van vrede, zich uitsluitend tot die taak voor te bereiden, om daarvoor steeds gereed te zijn."
In 1909 krijgt het NRK bij Koninklijk Besluit de aanvullende opdracht om bij mobilisatie een informatiebureau voor zieken en gewonden in te richten.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog voert het Informatiebureau (hierna: IB) voor de eerste keer de werkzaamheden van deze oorlogstaak uit. Primair bestaat de taak uit het inwinnen en uitwisselen van informatie over militairen, krijgsgevangenen en geïnterneerden. Daarnaast levert het IB hulppakketten aan krijgsgevangenen en sociale zorg aan hun verwanten.
Het takenpakket van het IB groeit in de loop der jaren en dat is aanleiding om in 1936 het IB in vier afdelingen te verdelen ( Verslag van het Nederlandse Roode Kruis gedurende de periode augustus 1939 december 1940 ) :
  • Afdeling I: Belast met aangelegenheden omtrent Nederlandse militairen;
  • Afdeling II: Belast met aangelegenheden omtrent militairen van vreemde nationaliteit;
  • Afdeling III: de Gravendienst, onder andere belast met de identificatie van onbekende gesneuvelden;
  • Afdeling IV: Belast met het zenden van pakketten aan krijgsgevangenen, geïnterneerde burgers en gijzelaars.
Daarnaast heeft het IB een algemeen secretariaat en een staf voor de financiële administratie. Vanwege de groeiende internationale spanningen stelt het NRK het IB op 29 augustus 1939 opnieuw in werking. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nemen de werkzaamheden van het IB explosief toe. Het IB richt zich op militairen maar er blijkt ook behoefte aan informatie over burgers. In juni 1940 richt het IB daarom het Correspondentiebureau en de Inlichtingendienst voor Burgers op ( Het correspondentiebureau probeerde contact tussen burgers in Nederland en burgers in het buitenland mogelijk te maken. Het Inlichtingenbureau behandelde vragen betreffende Nederlandsche vluchtelingen, Nederlanders in het buitenland en opvarenden van Nederlandse koopvaardijschepen. ) . Deze diensten staan los van het IB maar zijn er wel nauw mee verbonden. Tijdens de oorlog blijken er toch nog groepen geïnterneerden en gevangen te zijn die niet voorkomen in de instructie van het IB. Daarom richt het IB in mei 1943 de Afdeling V op. Deze afdeling gaat zich bezighouden met bijzondere aangelegenheden, zoals het verstrekken van inlichtingen over personen in gevangenissen ( Het Nederlandse Rode Kruis (1867-1967) door G.M. Verspyck. ) . Na de oorlog stelt het IB nieuwe afdelingen in om de informatiestromen beter te kunnen verwerken ( Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1939 tot en met 1947 door J. van de Vosse. ) :
  • Afdeling A: Belast met aangelegenheden betreffende Nederlandse militairen (inclusief Nederlanders in geallieerde dienst);
  • Afdeling B: Belast met aangelegenheden betreffende vreemde militairen (inclusief Nederlanders in Duitse dienst);
  • Afdeling C: Belast met aangelegenheden betreffende Nederlandse burgers;
  • Afdeling D: Belast met aangelegenheden betreffende vreemde burgers;
  • Afdeling Gravendienst: Belast met de registratie van oorlogsgraven.
Na de capitulatie van Japan houdt Afdeling A zich bijna alleen nog maar bezig met de Nederlandse militairen in en rond Nederlands-Indië. Het blijkt ook praktischer alle zaken met betrekking Nederlands-Indië door dezelfde afdeling uit te laten voeren. Dit wordt voortaan gedaan door Afdeling A. De nog lopende zaken over Nederlandse militairen in Europa worden door afdeling A overgedragen aan Afdeling C. Eind 1945 worden ook de taken van Afdeling D bij Afdeling C gevoegd.
In de eerste jaren na de oorlog bestaat de taak van het IB voornamelijk uit het vaststellen van het lot van weggevoerde personen. Op 12 september 1945 wijst het NRK het IB dan ook aan als National Tracing Bureau. Ook andere instanties houden zich met opsporing bezig wat het opsporingswerk niet ten goede komt. In 1946 besluit de regering daarom de opsporingstaak te centraliseren bij het IB. De werkarchieven van de andere instanties worden naar het IB overgebracht
( Luijters, G., Schutz, R. en Jongman, M. (2017). De Deportaties uit Nederland 1940-1945. Portretten uit de archieven. ) . Het IB neemt lange tijd een zelfstandige plaats in binnen het Nederlandse Rode Kruis. Het heeft een eigen directeur en wordt tot het voorjaar van 1946 gefinancierd door het Ministerie van Oorlog. Hierna neemt het Ministerie van Sociale Zaken de financiering (deels) over. Dit zorgt er voor dat het IB een nieuwe indeling krijgt ( Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1939 tot en met 1947 door J. van de Vosse. ) :
  • Afdeling A: Belast met alle werkzaamheden betreffende Nederlandse militairen en burgers in Indië en het verre Oosten;
  • Afdeling B: Belast met alle aangelegenheden betreffende Nederlanders in Duitse dienst en buitenlandse militairen (zogenaamde vreemde militairen);
  • Afdeling C: Belast met de aanleg van een Centrale Europese Cartotheek, het beheer van de documentatie en het archief en zaken die niet onder één van de andere afdelingen vallen zoals het opsporen van kinderen;
  • Afdeling E: Belast met alle aangelegenheden betreffende vermiste ex-politieke gevangenen;
  • Afdeling Gravendienst: Belast met de registratie van oorlogsgraven;
  • Afdeling H: Belast met alle aangelegenheden betreffende gedwongen en vrijwillig tewerkgestelde arbeiders;
  • Afdeling J: Belast met aangelegenheden betreffende Joden.
 Eind jaren veertig neemt de hoeveelheid werkzaamheden van het IB af. Diverse afdelingen worden daarom opgeheven ( Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1948 tot en met 1953 door J. van de Vosse ) . Het IB blijft wel particulieren voorzien van informatie over oorlogsgetroffenen in Europa en Indonesië. Ook de gravendienst blijft actief. Vanaf de jaren ’60 wordt steeds vaker onderzoek gedaan voor de verificatie van uitkeringsaanvragen van oorlogsgetroffenen wat leidt tot de vorming van een aparte sectie voor verificatieonderzoek. Om een betere groepering van de werkzaamheden te krijgen voert het NRK in 1981 een grotere herindeling van de taken door ( Jaarverslag van het Informatiebureau 1981 ) :
  • Archief / documentatie / Oorlogsinformatie
  • Opsporingen / algemene informatie
  • Rampeninformatie binnenland / verbindingen
 In de jaren die volgen vinden er nog meermaals (kleine) herindelingen plaats. Halverwege de jaren negentig zet het NRK een grote reorganisatie in. Voor de afhandeling van aanvragen met betrekking tot de periode rond de Tweede Wereldoorlog en Nederlands-Indië richt het NRK een aparte afdeling in: Oorlogsnazorg. Het Informatiebureau wordt hiermee opgeheven.
In 2014 wijzigt het NRK de naam van Oorlogsnazorg in Oorlogsarchief en brengt het de taak over naar de afdeling Opsporing en Ondersteuning ( Jaarverslag van het Nederlandsche Rode Kruis 2014 ) .
Geschiedenis van het archiefbeheer
Deze collectie is ontstaan door werkzaamheden van het Nederlandse Rode Kruis - Informatiebureau in Den Haag. De lijsten en berichten zijn tussen 1945 en 1950 aan het NRK-IB toegezonden. In maart 1945 is bijna het gehele archief verloren gegaan bij het bombardement op de Haagse wijk Bezuidenhout. Na juni 1945 is de collectie opgebouwd met (authentieke) kopieën die elders waren bewaard en duplicaten uit Genève.
In het gebouw Petrolea aan het Benoordenhout 7 in Den Haag hervatte het IB zijn werkzaamheden in juni 1945. Tussen augustus en oktober 1946 zijn de verschillende afdelingen van het IB verhuisd naar de Vlamingstraat 2 in Den Haag. Vanwege inkrimping van de werkzaamheden werd het IB in december 1951 verplaatst naar de Jan Evertstraat 9. Van 1959 tot 2018 was het IB gevestigd aan het Leeghwaterplein in Den Haag. In 2018 is de collectie overgedragen aan het Nationaal Archief te Den Haag.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Deze collectie bevat radiogrammen, m.b.t. krijgsgevangen en burgergeïnterneerden, die door het Japanse leger aan het CICR werden doorgegeven. Deze berichten werden uitgewerkt op lijsten die zich ook in de collectie bevinden. De lijsten hebben twee nummeringen; een Japanse nummering en een nummering van het CICR. Deze laatste is leidend. De vermelde informatie is summier; voornaam, achternaam, leeftijd en soms een stamboeknummer. Gevolgd door een geografische aanduiding b.v. ‘Thailand’ of ‘Java’. Alleen plaatsen in Japan zijn gedetailleerd aangegeven. Het CICR noemde de radiogrammen ‘Reseignements Hollandais’ (RH) voor de krijgsgevangenen en ‘Reseignements Hollandais Civils’ (RHC) voor de burgers. Tevens kregen de berichten een nieuw nummer. Daarna werden de radiogrammen naar het NRK in Den Haag, het London Committee in Groot-Brittannië en het Nederlands-Indische Rode Kruis in Melbourne gestuurd.
De collectie bevat verder met betrekking tot de Japanse bezetting (1942-augustus 1945): Interneringslijsten, transportlijsten en bevrijdingslijsten van krijgsgevangen en burgergeïnterneerden. Ook bevat het archief lijsten van overledenen.
Met betrekking tot de naoorlogse periode (september 1945 - december 1949) is in het archief informatie te vinden over burgergeïnterneerden, evacuaties uit Bersiap kampen en repatriëringen naar Nederland.
Selectie en vernietiging
Uit het archief is bij bewerking niets vernietigd.
Aanvullingen
NNTB
Verantwoording van de bewerking
In 2010 - 2012 is in het kader van het project Metamorfoze het archief met de Indische lijsten (oude toegangsnummer: NL-HaNRK-2001) gerestaureerd, gedigitaliseerd en ontzuurd. Bij de overdracht van het Oorlogsarchief Nederlands Rode Kruis naar het Nationaal Archief is besloten om NL-HaNRK-2001 Indische Lijsten samen te voegen met het archief van de CICR Radiogrammen (oude toegangsnummer NL-HaNRK-2008). Hier is voor gekozen omdat beide archieven thematisch en inhoudelijk op elkaar aansloten. Het archief van de CICR Radiogrammen bleek deels op pak- en deels op stuks-niveau genummerd te zijn. De collectie is naar aanleiding hiervan en naar aanleiding van de samenvoeging opnieuw genummerd.
Ordening van het archief
De Indische Lijsten zijn chronologisch op volgnummer geordend. Elke lijst heeft een inventarisnummer.
De ingekomen radiogrammen van het CICR zijn onderverdeeld in de volgende zes categorieën:

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Andere toegang
Voor dit archief is geen andere toegang beschikbaar
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Het Nederlandse Rode Kruis - Informatiebureau: lijsten, berichten en radiogrammen met betrekking tot Nederlands-Indië, nummer toegang 2.19.275, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Ned. Rode Kruis - Informatiebureau: lijsten, berichten en radiogrammen, 2.19.275, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Afgescheiden archiefmateriaal
Verwante archieven
Toegang 2.19.278, Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau, Centrale Indische Cartotheek (CIC) (archiefinventaris 2.19.278)
Toegang 2.19.279, Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau, Cartotheek van het Netherlands Red Cross, London Committee (archiefinventaris 2.19.279)
Toegang 2.19.280, Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau, Cartotheek van het Netherlands Indies Red Cross, Australië (archiefinventaris 2.19.280)
Toegang 2.19.281, Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau, Familiedossiers betrekking tot personen Nederlands-Indië (archiefinventaris 2.19.281)
Publicaties Vosse, J. van de, Het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Verslag over zijn werkzaamheden van 1939-1947 , Den Haag 1948.
​​ Vosse, J. van de, Het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Verslag over zijn werkzaamheden van 1948-1953 , Den Haag 1954

Archiefbestanddelen