Sinds kort bewaren wij het archief van de Nederlandse diplomatieke vertegenwoordiging in Thailand, 1975-2010. Een interessante aanwinst, omdat het archief niet alleen informatie bevat over de recente geschiedenis van Thailand, maar ook over die van Bangladesh, Birma (Myanmar). Cambodja, Laos en Vietnam. Deze landen behoorden korte of langere tijd tot het werkgebied van de Nederlandse ambassade in Thailand.
Rode Khmer
Het ambassadearchief bevat onder andere informatie over de gruweldaden van de Rode Khmer. Deze communistische beweging, onder leiding van Pol Pot, heerste tussen 1975 en 1979 met ijzeren hand over Cambodja. In het archief vinden we naast verslagen van de daden van het regime ook tekeningen. Zo is er een tekening van de gedwongen evacuatie uit Phnom-Penh op 17 april 1975 waartoe de Rode Khmer opdracht gaf. De tekst bij de tekening luidt: ‘On April 17, 1975 at 9.45 a.m. black dressed gun men walked through Phnom-Penh. From East and South to the heart of the city, where was located the Radio Station. Half and hour later the Radio announcement said the National Liberation Front has now taken over Phnom-Penh.’
Shot dead
Om 12.00 uur diezelfde dag begint de gedwongen evacuatie van alle burgers: ‘Khmer Rouge soldiers, boys and girls, walked about and told people to get out of the city as quick as they could for fear that there would be bombardement by the U.S. Aircraft.’ De evacuatie duurt een week: ’Everybody must be out including seriously sick persons from hospitals. Those who disobeyed or delayed in getting out of their houses were shot dead.’ De wegen in de richting van het platteland vullen zich met mensen: ‘People must walk in one-way traffic (out to the outside of Phnom-Penh), Those who tried to walk in the opposite direction were immediately shot dead.’
Killing fields
Pol Pot wil van Cambodja een volledig agrarische samenleving maken. Stadsbewoners worden gedwongen te verhuizen naar dorpen, waar ze slavenarbeid moeten verrichten op collectieve boerderijen. Intellectuelen, monniken, artsen en minderheden worden als ‘vijanden van het volk’ vermoord op de ‘killing fields’. Duizenden Cambodjanen sterven door honger en ziekten. In totaal komen tussen de 1,7 en 2 miljoen mensen om het leven.
Roep om berechting
Op 7 januari 1979 maakt het Vietnamese leger een eind aan het bewind van de Rode Khmer in Cambodja. De leiders vluchten de jungle in. Vandaaruit voeren ze nog 20 jaar een guerrilla-oorlog, tot Pol Pot op 15 april 1998 overlijdt. Intussen klinkt de roep om berechting van de kopstukken van de Khmer steeds luider. Uit een telexbericht van het ministerie van Buitenlandse Zaken uit 1979 blijkt dat Nederland al vroeg pleit voor berechtiging van de Khmer: ‘Nederland heeft, zoals bekend, steeds scherpe kritiek geoefend op het mensenrechtenbeleid van Pol Pot. (…) In de Verenigde Naties heeft Nederland een poging gedaan tot een veroordeling van dit beleid (i.c. Pol Pot) te komen, maar kreeg niet voldoende steun.’
Cambodja-tribunaal
Het duurt jaren voor er uiteindelijk een Cambodja-tribunaal komt. Cambodja en de Verenigde Naties zijn het lange tijd oneens over de vorm die het tribunaal moet krijgen. De Cambodjaanse regering van Hun Sen (die zelf ooit deel uitmaakte van de Rode Khmer) wil dat enkel de kopstukken van het regime berecht worden. De berechting moet verder plaatsvinden in Cambodja, volgens Cambodjaans recht.
De Verenigde Naties pleiten juist voor een internationaal tribunaal. Dit tribunaal zou volgens de Verenigde Staten in Nederland gevestigd moeten worden. In een memorandum van 12 maart 1999 lezen we over het Amerikaanse verzoek. Nederland reageert welwillend: het tribunaal kan hier gevestigd worden, mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan.
Omstreden
Zo ver komt het niet. Het uiteindelijke Cambodja-tribunaal is een compromis tussen de wensen van Cambodja en de Verenigde Naties. Het tribunaal wordt gevestigd in Cambodja en er wordt Cambodjaans recht gesproken. Wel worden er zowel Cambodjaanse als internationale rechters aangesteld, waaronder één Nederlandse.
Het tribunaal blijkt omstreden, vanwege de inmenging van de Cambodjaanse regering, de traagheid en de hoge kosten. Slechts drie mensen worden uiteindelijk veroordeeld.
Zelf onderzoek doen?
