Herdenking Holocaust 2025

Tachtig jaar geleden, op 27 januari 1945, bevrijdde het Rode Leger Auschwitz-Birkenau in het huidige Polen. Auschwitz was het grootste concentratie- en vernietigingskamp in Hitlers Derde Rijk, waar ongeveer 1,1 miljoen mensen zijn vermoord. Het merendeel van de slachtoffers zijn Joden. De nazi’s vermoordden tijdens hun bewind ongeveer zes miljoen Joden op systematische wijze. Deze genocide staat bekend als de Holocaust. Omdat Auschwitz symbolisch is geworden voor de vele vernietigings- en concentratiekampen van de nazi’s is 27 januari, sinds 2005, Holocaust Memorial Day.

Slachtoffers

Naast Joden zijn ook anderen slachtoffer van de naziterreur. Zo komen ook duizenden Sinti en Roma, homoseksuelen, mensen met een beperking, Jehova’s Getuigen, politieke en krijgsgevangenen in Auschwitz en andere kampen om het leven. Zij stierven door vergassing, ziektes, honger en uitputting, mishandeling, medische experimenten of executie. Van de Joodse bevolking in Nederland is driekwart vermoord in vernietigingskampen als Auschwitz en Sobibor.

Dodenmars

Eind 1944, als het Rode Leger Auschwitz nadert, beginnen de nazi’s met het opheffen en uitwissen van sporen van het kamp. Ze vernietigen de kampadministratie, blazen gaskamers op en steken gebouwen in brand. Tien dagen voor de bevrijding van Auschwitz, op 17 januari, evacueren de nazi’s ruim 58.000 gevangenen. Wie er te slecht aan toe is, wordt achtergelaten in het kamp. Wie niet meer verder kan of vlucht, wordt neergeschoten. Velen sterven onderweg door bevriezing of verhongering. Overlevende E.A. Cohen vertelt na de bevrijding: “Het was één lange dodenweg. In het begin telden we de lijken, maar wij raakten al snel de tel kwijt.” Duizenden overleven deze dodenmars door de winterkou niet.

Op 27 januari 1945 treffen de Russen nog ongeveer 7.500 gevangenen in Auschwitz aan, waaronder meer dan 400 kinderen. Bijna allemaal doodziek. De laatste achtergebleven bewakers worden nog dezelfde dag door de Russische soldaten gedood.

Sobibor

Voor Nederland geldt dat niet Auschwitz maar Sobibor van april 1942 tot november 1943 hét vernietigingskamp van gedeporteerde Nederlandse Joden was. De meesten worden direct op de dag van aankomst vergast. Er is één gaskamer in Sobibor die ongeveer 600 mensen kon bevatten. Op 14 oktober 1943 breekt een opstand uit tegen de Duitse SS omdat er geruchten gingen dat alle kampbewoners op 16 oktober zouden worden doodgeschoten. Zestien SS-ers worden gedood. Van de 600 Joden in het kamp proberen er 300 te vluchten. Maar de meesten van hen komen alsnog om het leven door mijnenvelden rondom het kamp en de klopjacht die op hen wordt gemaakt. Ongeveer 30 gevluchte gevangenen sluiten zich aan bij Pools-Russische partizanen en weten de oorlog te overleven. De in het kamp achtergebleven Joden worden vermoord. Na de opstand besluiten de Duitsers het kamp op te heffen en zoveel mogelijk sporen te wissen.

Herdenking Holocaust

De herdenking van de Holocaust in Auschwitz op 27 januari wordt bijgewoond door koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Amalia. De Nationale Holocaust Herdenking vindt plaats op de laatste zondag in januari bij het Spiegelmonument ‘Nooit Meer Auschwitz in Amsterdam. Dit jaar is dat op 26 januari.

Herinneringscentrum Westerbork organiseert Namen Lezen; van 22 tot en met 27 januari, zes dagen en vijf nachten, worden op het terrein van voormalig kamp Westerbork de namen van de meer dan 100.000 slachtoffers van de Holocaust uit Nederland voorgelezen door nabestaanden, leerlingen, geïnteresseerden en prominente Nederlanders.

Tweede Wereldoorlog in het Nationaal Archief

Het Nationaal Archief bewaart verschillende archieven met gegevens over Auschwitz en andere concentratie- en vernietigingskampen. Vooral in het archief van het Nederlandse Rode Kruis zitten veel gegevens, zoals namenlijsten, verklaringen van gevangenen en plattegronden van concentratiekampen. De stukken getuigen allemaal van de onbeschrijflijke verschrikkingen die daar plaatsvonden.
Via verschillende zoekhulpen is in het Nationaal Archief informatie te vinden over personen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vervolgd werden, in het verzet zaten, of te werk waren gesteld voor de arbeidsinzet. Ook over de afwikkeling van de Tweede Wereldoorlog is in het Nationaal archief veel te vinden. Zoals over het beleid van de regering tijdens de Tweede Wereldoorlog, of over onderzoek dat ná de Tweede Wereldoorlog is gedaan naar het gedrag van Nederlanders.