Veelgestelde vragen over het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR)

Sinds 1 juli 2025 is het mogelijk om via een beveiligde computer in onze studiezaal te zoeken in het gedigitaliseerde deel van het CABR. Er kan gezocht worden in ongeveer een derde van de ruim 30 miljoen pagina’s die het CABR telt.

In de studiezaal staan vijf beveiligde computers. Om een van deze beveiligde computers te kunnen gebruiken is een reservering verplicht. Er wordt gewerkt met tijdslots van drie uur, zodat meerdere personen per dag onderzoek kunnen doen. Bezoekers die een plek voor een beveiligde computer hebben gereserveerd zijn die hele dag welkom in het Nationaal Archief. Ze kunnen die dag ook papieren dossiers aanvragen en bekijken.

Iedere maandag om 13.00 worden alle tijdslots voor de daaropvolgende week vrijgegeven. Er is dus steeds maar één reserveermoment per week.

Bekijk voor meer informatie de pagina Digitale CABR-dossiers doorzoeken.

Mogelijke andere locaties

Op dit moment wordt onderzocht of en hoe het gedigitaliseerde CABR ook beschikbaar kan komen bij andere archiefinstellingen.

Sinds januari 2025 staat op de website Oorlog voor de Rechter een namenlijst met de namen van personen die voorkomen in de database van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). De namenlijst is gebaseerd op de kaartsystemen van de ongeveer 200 instellingen die samen de bijzondere rechtspleging vormden. De instellingen legden deze kaartsystemen aan om dossiers terug te kunnen vinden. Soms zijn er ook kaarten aangemaakt voor getuigen, verzetsdeelnemers of slachtoffers, ook al zijn zij zelf niet onderzocht. Ze zijn dan gekoppeld aan het dossier waarin zij voorkomen.

Welke namen kunt u nu op de website Oorlog voor de Rechter vinden?

U kunt alleen de namen vinden van personen:

• die geboren zijn vóór 1915;
• die geboren zijn na 1915 én van wie bekend is dat ze zijn overleden; 
• aan wie een dossier is gekoppeld.

De overlijdensinformatie van de personen in de namenlijst komt uit het Nationaal Register van Overledenen (NRO). Dit register bevat de namen van alle personen die in Nederland zijn overleden sinds 1939.

Niet op de website Oorlog voor de Rechter:

• Namen van nog levende personen. Vanwege privacywetgeving zijn personen die zijn geboren na 1915 én van wie onbekend is of ze zijn overleden niet vindbaar in de namenlijst;
• Personen zonder dossier. Om verwarring te voorkomen zijn personen zonder dossier niet vindbaar. Als tijdens het digitaliseren de dossiers van deze personen alsnog worden gevonden, worden deze personen weer toegevoegd.
• Gedigitaliseerde dossiers. Op 1 januari 2025 zouden de gedigitaliseerde CABR-dossiers online komen. Naar aanleiding van een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap begin december 2024 besloten om dit uit te stellen.

Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn:

1. Spellingsvarianten en fouten in namen en in geboortedata

De namenlijst van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) op de website Oorlog voor de Rechter is gebaseerd op kaarten uit het archief, die verwijzen naar de dossiers. Op de kaarten kunnen (spel)fouten zijn gemaakt in namen of geboortedata, die zijn overgenomen bij het maken van de namenlijst. Kunt u een persoon niet vinden? Probeer dan verschillende spellingsvarianten van de naam, of zoek alleen op een geboortejaar in plaats van de hele geboortedatum.

2. De persoon is (mogelijk) nog in leven

Bij het maken van de namenlijst is gekeken of de persoon voorkomen in het Nationaal Register van Overledenen (NRO). Het NRO is een register van alle personen die in Nederland zijn overleden sinds 1939. Vanwege privacywetgeving zijn personen die geboren zijn na 1915 én van wie onbekend is of ze zijn overleden niet vindbaar in de namenlijst. De sterfdatum kan bijvoorbeeld onbekend zijn wanneer een persoon in het buitenland is overleden. Personen die mogelijk nog in leven zijn, kunt u niet vinden in de namenlijst.

3. De persoon heeft geen dossier

Om verwarring te voorkomen zijn personen zonder dossier niet vindbaar. Als tijdens het digitaliseren de dossiers van deze personen alsnog worden gevonden, worden deze personen weer toegevoegd. 

4. Het dossier is verloren gegaan of overgedragen aan een andere instantie

Het CABR is onvolledig. Er zijn dossiers verloren gegaan én er zijn dossiers overgedragen aan andere overheidsinstanties. Deze overgedragen dossiers zijn niet altijd in het CABR opgenomen. Zo zijn dossiers van personen die niet in Nederland waren geboren soms overgedragen aan de Rijksvreemdelingendienst. Bekijk ook de pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven.

Ik weet zeker dat een persoon is onderzocht, wat kan ik doen?

Weet u zeker dat een persoon is onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging, maar vindt u de persoon niet bij een zoekopdracht? Informeer of de persoon in het CABR voorkomt. Vul het CABR-contactformulier in. Kies de optie ‘Ik zoek een persoon’.  

CABR-contactformulier 

Onschuldige personen

De namenregister op de website Oorlog voor de Rechter is gebaseerd op het kaartensysteem van de bijzondere rechtspleging. Als een persoon een kaart heeft in dit systeem dan komt de persoon voor op de website Oorlog voor de Rechter. Zelfs als een persoon onschuldig was.

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bevat dossiers van personen die na de Tweede Wereldoorlog zijn onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Vaak omdat er een duidelijke verdenking was. Maar soms ook om minder duidelijke redenen; bijvoorbeeld omdat een persoon voorkwam in een Duitse administratie uit de oorlog. Deze persoon werd dan onderzocht en er werd een kaart aangemaakt voor de administratie van de bijzondere rechtspleging. Als de verdenking ongegrond bleek, werd  de zaak geseponeerd (stopgezet). Toch was er vaak al een dossier aangelegd. In de meeste gevallen gaat het om dossiers van een paar pagina’s.

Om erachter te komen wat er in het dossier staat, kunt u het dossier reserveren en in onze studiezaal komen bekijken.

Ontvijanding

Daarnaast zijn ook sommige Duits-Joodse personen die terugkeerden uit de onderduik en de concentratiekampen onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Omdat zij voor de oorlog de Duitse nationaliteit hadden, werden zij onderzocht en zij hebben soms een CABR-dossier. Zij moesten namelijk – volgens justitie - ‘ontvijand’ worden.

Slachtoffers, verzetsdeelnemers en getuigen

Sommige instellingen binnen de bijzondere rechtspleging registreerden ook slachtoffers, verzetsdeelnemers en getuigen, die betrokken waren bij de zaak van een of meer verdachten. We hebben maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat zij niet vindbaar zijn op de website Oorlog voor de Rechter, maar er kunnen toch nog getuigen, verzetsdeelnemers of slachtoffers voorkomen. Als u een getuige, verzetsdeelnemer of slachtoffer op de website Oorlog voor de Rechter vindt, kunt u dit aan ons doorgeven via het CABR-formulier. Wij nemen uw verzoek dan in behandeling.

CABR-contactformulier 

Niet alle verdachten verschenen voor een rechter. Naar schatting 90.000 verdachten werden voorwaardelijk buitenvervolging gesteld. Hierbij werd besloten om de verdachte niet verder te vervolgen, maar wel maatregelen op te leggen. Verdachten verloren bijvoorbeeld hun kiesrecht, mochten niet in het leger en mochten geen publieke functies meer bekleden. Er zit dan geen uitspraak van een rechter in het dossier, maar een document over deze voorwaardelijke buitenvervolgingstelling.

Een voorwaardelijke buitenvervolgingstelling betekende niet dat de verdachte onschuldig was of niet is gestraft. Vaak werd voor een voorwaardelijk buitenvervolgingstelling gekozen als een eventuele straf overeenkwam met de tijd die de verdachte al in voorarrest had gezeten.

Niet bestraft en niet voor de rechter 

Naast verdachten die voorwaardelijk buitenvervolging werden gesteld, waren er ongeveer 329.000 zaken die niet voor de rechter kwamen. Soms ging het om verdachten die onschuldig bleken te zijn, soms waren de verdachten overleden en soms bleek het vergrijp te klein om te worden bestraft.

Onderzoek ‘ontvijanding’

Duits-Joodse personen die terugkeerden uit de onderduik en de concentratiekampen konden worden onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Zij werden onderzocht en hebben dus ook een dossier, omdat zij voor de oorlog de Duitse nationaliteit hadden. Zij moesten – volgens justitie - ‘ontvijand’ worden.

Bekijk de pagina over de bijzondere rechtspleging op de website Oorlog voor de Rechter.

Om CABR-dossiers in onze studiezaal in te kunnen zien, moet u een afspraak maken. Dit doet u door het inventarisnummer dat u wilt bekijken te reserveren. Alle CABR-dossiers zijn te reserveren, ook dossiers die al zijn gedigitaliseerd. U mag geen foto’s of scans maken van de documenten in de dossiers.

Hoe gaat u te werk?

1. Ga naar de website Oorlog voor de Rechter.
2. Type in de zoekbalk de naam in van de persoon van wie u het dossier wilt bekijken, eventueel met vermelding van woon- of geboorteplaats en/of geboortedatum. 
3. Er verschijnt een resultatenpagina met personen die aan uw zoekopdracht voldoen. 
   Klik op de naam van de persoon die u zoekt.
4. Er opent een persoonspagina. Hierop staat een overzicht met de inventarisnummers waarin dossiers zitten over deze persoon. 
   Klik op een inventarisnummer om het te reserveren. 
5. U komt weer op de website van het Nationaal Archief, waar u het inventarisnummer kunt reserveren. Om een inventarisnummer te reserveren moet u inloggen op uw account bij het Nationaal Archief. Als u nog geen account heeft kunt u dat direct aanmaken. 
6. Nadat u bent ingelogd kunt u het inventarisnummer aanvragen. Tegelijkertijd kiest u een datum wanneer u naar onze studiezaal wilt komen. U kunt maximaal twee andere bezoekers meenemen. Ook zij moeten een account hebben bij het Nationaal Archief. 
7. Op de dag die u heeft gereserveerd om het inventarisnummer te bekijken, bent u de hele dag welkom tussen 10.00 en 17.00 uur (dinsdag tot 21.00 uur). Bekijk ook de pagina Plan je bezoek aan de studiezaal.

Staat uw vraag niet in het overzicht van Veelgestelde vragen? Neem dan contact op met een projectmedewerker van Oorlog voor de Rechter:

• Bel naar 0800-0064 (elke werkdag tussen 9:00 en 17:00)
• Chat met een medewerker (elke werkdag tussen 9:00 en 21:00 en op zaterdag tussen 12:00 en 17:00)
• Gebruik het CABR-contactformulier via onderstaande knop. 

CABR-contactformulier 

Op Oorlog voor de Rechter kunt via een index (namenregister) zoeken naar personen die verdacht werden van collaboratie (samenwerking met de Duitse bezetter). Via de zoekbalk kunt onder andere zoeken op de volledige naam van een persoon. Maar ook op alleen de voornaam, achternaam, geboorteplaats en geboortejaar en op combinaties hiervan. Er kunnen fouten in de index zitten. Probeer daarom andere spellingsmogelijkheden of andere combinaties als u een persoon niet kunt vinden. 

Hiervoor kunnen verschillende redenen zijn:

1. Spellingsvarianten en fouten in namen en in geboortedata

De namenlijst van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) op de website Oorlog voor de Rechter is gebaseerd op kaarten uit het archief, die verwijzen naar de dossiers. Op de kaarten kunnen (spel)fouten zijn gemaakt in namen of geboortedata, die zijn overgenomen bij het maken van de namenlijst. Kunt u een persoon niet vinden? Probeer dan verschillende spellingsvarianten van de naam, of zoek alleen op een geboortejaar in plaats van de hele geboortedatum.

2. De persoon is (mogelijk) nog in leven

Bij het maken van de namenlijst is gekeken of de persoon voorkomen in het Nationaal Register van Overledenen (NRO). Het NRO is een register van alle personen die in Nederland zijn overleden sinds 1939. Vanwege privacywetgeving zijn personen die geboren zijn na 1915 én van wie onbekend is of ze zijn overleden niet vindbaar in de namenlijst. De sterfdatum kan bijvoorbeeld onbekend zijn wanneer een persoon in het buitenland is overleden. Personen die mogelijk nog in leven zijn, kunt u niet vinden in de namenlijst.

3. De persoon heeft geen dossier

Om verwarring te voorkomen zijn personen zonder dossier niet vindbaar. Als tijdens het digitaliseren de dossiers van deze personen alsnog worden gevonden, worden deze personen weer toegevoegd. 

4. Het dossier is verloren gegaan of overgedragen aan een andere instantie

Het CABR is onvolledig. Er zijn dossiers verloren gegaan én er zijn dossiers overgedragen aan andere overheidsinstanties. Deze overgedragen dossiers zijn niet altijd in het CABR opgenomen. Zo zijn dossiers van personen die niet in Nederland waren geboren soms overgedragen aan de Rijksvreemdelingendienst. Bekijk ook de pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven.

Ik weet zeker dat een persoon is onderzocht, wat kan ik doen?

Weet u zeker dat een persoon is onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging, maar vindt u de persoon niet bij een zoekopdracht? Informeer of de persoon in het CABR voorkomt. Vul het CABR-contactformulier in. Kies de optie ‘Ik zoek een persoon’.  

CABR-contactformulier 

Het is soms lastig om te bepalen of u de juiste persoon heeft gevonden. U kunt op verschillende manieren zoeken. Op de persoonspagina van een verdachte staan de naam, geboortedatum, geboorteplaats en de woonplaats. Soms is ook de overlijdensdatum bekend.

De naam van een persoon kan op verschillende manieren gespeld zijn in de namenlijst van het CABR. Als dat zo is, vindt u dit onder het kopje ‘Naamsvarianten’ op de pagina van een persoon.

Ontstaan naamsvarianten

De honderden instellingen binnen de bijzondere rechtspleging hielden ieder een eigen administratie bij met indexkaarten van de personen die ze onderzochten. De namenlijst op de Oorlog voor de Rechter website is gebaseerd op deze kaarten. Op de kaarten kunnen (spel)fouten zijn gemaakt in namen of geboortedata, die zijn overgenomen bij het maken van de namenlijst.

Zoektip

In de namenlijst op de Oorlog voor de Rechter website vindt u meestal niet de roepnaam van een persoon, maar de officiële naam (vaak de doopnamen). Zoek daarom met verschillende spellingen van een naam, of gebruik alleen het geboortejaar en niet de hele geboortedatum.

De bijzondere rechtspleging bestond uit ruim 200 verschillende instanties, georganiseerd op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Een onderzoek startte vaak lokaal. Als iemand in verschillende gemeenten verdacht werd, begonnen lokale instanties vaak los van elkaar een onderzoek.

Als een zaak werd voortgezet door een andere instantie, legde deze ook weer een nieuw dossier aan. Volgens de regels van de bijzondere rechtspleging werd alle informatie over een persoon dan volledig doorgestuurd. Maar met name lokale instanties hielden vaak schaduwdossiers achter. Dit schaduwdossier kon een letterlijke kopie zijn, maar het kon ook stukken bevatten die niet werden doorgestuurd.

Bekijk ook de pagina's over de bijzondere rechtspleging en de vorming van het archief op de website Oorlog voor de Rechter.

Vindt u een persoon, maar is er geen verwijzing naar een dossier? Dan is het mogelijk dat:

• de persoon overleed voordat het onderzoek begon. In die gevallen werd er vaak geen dossier aangelegd.
• de persoon dubbel in de database op de website Oorlog voor de Rechter zit. U vindt dan de verwijzing naar het dossier (mogelijk) bij de andere vermelding van de persoon.
• de zaak werd stopgezet (sepot), vaak vanwege gebrek aan bewijs. Bij een sepot werd er niet altijd een dossier aangelegd.
• het dossier niet bewaard is gebleven.
• het dossier is doorgestuurd naar een andere instelling (zoals de vreemdelingendienst). Het dossier zit dan mogelijk in een ander archief.
• het dossier (opgesteld door de lokale politie) nooit is doorgestuurd naar het ministerie van Justitie. Het dossier kan zich dan nog bevinden bij een van de Regionale Historische Centra (RHC’s) of andere lokale archieven, zoals stadsarchieven.
• de persoon is een slachtoffer of getuige en heeft geen dossier. Sommige instellingen binnen de bijzondere rechtspleging registreerden ook slachtoffers en getuigen, die geen eigen dossier hadden.

Nee. De dossiers in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bevatten informatie over het onderzoek dat na de oorlog werd gedaan naar personen die verdacht werden van samenwerken (collaboratie) met de Duitse bezetter. Het betekent niet dat alles wat een persoon heeft gedaan is vastgelegd en onderzocht. Alleen wat door de bijzondere rechtspleging is onderzocht vindt u terug in de dossiers.

Aan de hand van processen-verbaal, verklaringen van getuigen en de verdachten, en andere documenten uit dit archief kunt u vaak wel veel te weten komen over wat een persoon tijdens de oorlog heeft gedaan.

Veel CABR-dossiers bevatten slechts enkele pagina’s. Dit kan verschillende redenen hebben:

1. Soms was het onderzoek kort, omdat een persoon onschuldig was.
2. Soms bleek tijdens het onderzoek dat de mate van collaboratie relatief klein was (bijvoorbeeld geen actief NSB-lid).
3. Het onderzoek naar personen die vermist of overleden waren, werd vaak stopgezet.
4. Veel personen werden onderzocht door verschillende instanties. Vaak werden delen van dossiers doorgestuurd naar een hogere instantie. Dan bleef er een dunner dossier achter.
5. Dossiers of delen van dossiers werden soms doorgestuurd naar instanties buiten de bijzondere rechtspleging, zoals naar de Vreemdelingendienst. Bijvoorbeeld als de persoon niet de Nederlandse nationaliteit had.

In veel gevallen is er nog meer informatie over de persoon te vinden op andere plekken. Goede startpunten zijn:

1. De pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven. Deze pagina geeft een overzicht van andere relevante oorlogsarchieven die het Nationaal Archief bewaart.
2. De website Oorlogsbronnen.nl. Hierop zijn informatie en collecties van meer dan 250 archiefinstellingen, musea, herinneringscentra en bibliotheken gekoppeld en doorzoekbaar.
3. De webpagina van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies met een overzicht van mogelijke bronnen bij het NIOD en daarbuiten.
4. Regionale Historische Centra (RHC's) en andere lokale archieven, zoals stadsarchieven. Zij hebben vaak ook collecties die over de oorlog gaan. Bekijk de pagina Archieven in Nederland voor een overzicht van de RHC’s.

Bekijk de pagina's over de bijzondere rechtspleging en over het CABR op de website Oorlog voor de Rechter.

Onschuldige personen

De namenlijst op de website Oorlog voor de Rechter is gebaseerd op het kaartensysteem van de bijzondere rechtspleging. Als een persoon een kaart heeft in dit systeem dan komt de persoon voor op de website Oorlog voor de Rechter. Zelfs als een persoon onschuldig was.

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bevat dossiers van personen die na de Tweede Wereldoorlog zijn onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Vaak omdat er een duidelijke verdenking was. Maar soms ook om minder duidelijke redenen; bijvoorbeeld omdat een persoon voorkwam in een Duitse administratie uit de oorlog. Deze persoon werd dan onderzocht en er werd een kaart aangemaakt voor de administratie van de bijzondere rechtspleging. Als de verdenking ongegrond bleek, werd  de zaak geseponeerd (stopgezet). Toch was er vaak al een dossier aangelegd. In de meeste gevallen gaat het om dossiers van een paar pagina’s.

Om erachter te komen wat er in het dossier staat, kunt u het dossier reserveren en in onze studiezaal komen bekijken.

Ontvijanding

Daarnaast zijn ook sommige Duits-Joodse personen die terugkeerden uit de onderduik en de concentratiekampen onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Omdat zij voor de oorlog de Duitse nationaliteit hadden, werden zij onderzocht en zij hebben soms een CABR-dossier. Zij moesten namelijk – volgens justitie - ‘ontvijand’ worden.

Slachtoffers, verzetsdeelnemers en getuigen

Sommige instellingen binnen de bijzondere rechtspleging registreerden ook slachtoffers, verzetsdeelnemers en getuigen, die betrokken waren bij de zaak van een of meer verdachten. We hebben maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat zij niet vindbaar zijn op de website Oorlog voor de Rechter, maar er kunnen toch nog getuigen, verzetsdeelnemers of slachtoffers voorkomen. Als u een getuige, verzetsdeelnemer of slachtoffer op de website Oorlog voor de Rechter vindt, kunt u dit aan ons doorgeven via het CABR-formulier. Wij nemen uw verzoek dan in behandeling.

CABR-contactformulier 

Wij bieden achtergrondinformatie en uitleg over het archief, maar geven geen waardeoordeel. Zo kunt u zelf een oordeel vormen.

Meer weten? Lees de longreads over de bijzondere rechtspleging van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en de Handreiking Oorlog voor de Rechter van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (KNHG).

Ja. Iemand kon het Nederlanderschap (de Nederlandse nationaliteit) kwijtraken door vrijwillig in dienst te treden bij een buitenlands leger of een vijandelijke staat. Onder ‘vreemde krijgsdienst’ viel bijvoorbeeld in dienst gaan bij de Wehrmacht, de Waffen-SS en de Landstorm.

Mensen konden vanaf 1953 hun Nederlanderschap terugkrijgen. Op de pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven vindt u meer informatie hierover.

Naast het CABR zijn er nog andere archieven met informatie over de onderzochte personen, en over slachtoffers en andere personen die in de dossiers worden genoemd. Op onderstaande websites kunt u mogelijk meer informatie vinden:

1. De pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven. Op deze pagina kunt u er stapsgewijs achter komen welke andere relevante oorlogsarchieven het Nationaal Archief bewaart.
2. Oorlogsbronnen.nl. Op deze website zijn informatie en collecties van meer dan 250 archiefinstellingen, musea, herinneringscentra en bibliotheken gekoppeld en doorzoekbaar. Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies heeft een webpagina met een overzicht van mogelijke bronnen bij het NIOD en daarbuiten.
3. De meeste Regionale Historische Centra (RHC's) en andere lokale archieven, zoals stadsarchieven, hebben vaak ook collecties die over de oorlog gaan. Bekijk de pagina Archieven in Nederland voor een overzicht van de RHC’s.

Sinds 1 juli 2025 is het mogelijk om via een beveiligde computer in onze studiezaal te zoeken in het gedigitaliseerde deel van het CABR. Er kan gezocht worden in ongeveer een derde van de ruim 30 miljoen pagina’s die het CABR telt.

In de studiezaal staan vijf beveiligde computers. Om een van deze beveiligde computers te kunnen gebruiken is een reservering verplicht. Er wordt gewerkt met tijdslots van drie uur, zodat meerdere personen per dag onderzoek kunnen doen. Bezoekers die een plek voor een beveiligde computer hebben gereserveerd zijn die hele dag welkom in het Nationaal Archief. Ze kunnen die dag ook papieren dossiers aanvragen en bekijken.

Iedere maandag om 13.00 worden alle tijdslots voor de daaropvolgende week vrijgegeven. Er is dus steeds maar één reserveermoment per week.

Bekijk voor meer informatie de pagina Digitale CABR-dossiers doorzoeken.

In de studiezaal van het Nationaal Archief staan vijf beveiligde computers met gedigitaliseerde CABR-dossiers. Hierdoor is het mogelijk een deel van de CABR-dossiers digitaal te bekijken en op tekstniveau te doorzoeken.

Wat is er digitaal doorzoekbaar?

1. De namenlijst van personen die zijn onderzocht binnen de Bijzondere Rechtspleging. Deze namenlijst staat ook op de website Oorlog voor de Rechter.
2. Gedigitaliseerde CABR-dossiers. Het gaat om ongeveer een derde van de ruim 30 miljoen pagina’s die het CABR telt. Het gaat vooral om CABR-dossiers van personen die voor een rechtbank zijn verschenen. De zaken van deze personen zijn behandeld door een van de Bijzondere Gerechtshoven, de Tribunalen en/of de Bijzondere Raad van Cassatie. De rest van de gedigitaliseerde dossiers worden doorlopend toegevoegd. Het digitaliseren van het CABR duurt tot in 2027.

Hoe kan ik de digitale versie van het CABR raadplegen?

Om gebruik te kunnen maken een van de vijf beveiligde computers in de studiezaal van het nationaal Archief is een reservering verplicht.

Bekijk voor meer informatie de pagina Digitale CABR-dossiers doorzoeken.

(Nog) niet digitaal doorzoekbaar in de studiezaal van het Nationaal Archief

• In de namenlijst: personen zonder dossier. Om verwarring te voorkomen zijn personen zonder dossier niet vindbaar in de namenlijst. Als tijdens het digitaliseren de dossiers van deze personen alsnog worden gevonden, worden deze personen toegevoegd.
• In de namenlijst: namen van nog levende personen. Vanwege privacywetgeving zijn personen die minder dan 110 jaar geleden zijn geboren én van wie onbekend is of ze zijn overleden niet vindbaar in de namenlijst.
• In de CABR-dossiers: nog niet gedigitaliseerde CABR-dossiers. De digitalisering van CABR-dossiers duurt tot in 2027. Daarom zijn nog niet alle dossiers doorzoekbaar. Nieuw gedigitaliseerde dossiers worden in fases toegevoegd. Dossiers die nog niet zijn gedigitaliseerd zijn alleen fysiek in de studiezaal te bekijken.

Iedereen kan onderzoek doen in het CABR en dossiers komen bekijken in de studiezaal van het Nationaal Archief in Den Haag. Het is erg druk in de studiezaal. U moet daarom altijd een afspraak maken. Dit doet u door het archiefstuk dat u wilt bekijken te reserveren. U mag geen foto’s of scans maken van de documenten in de dossiers.

Hoe gaat u te werk?

1. Ga naar de website Oorlog voor de Rechter.
2. Type in de zoekbalk de naam in van de persoon van wie u het dossier wilt bekijken, eventueel met vermelding van woon- of geboorteplaats en/of geboortedatum. 
3. Er verschijnt een resultatenpagina met personen die aan uw zoekopdracht voldoen. 
   Klik op de naam van de persoon die u zoekt.
4. Er opent een persoonspagina. Hierop staat een overzicht met de inventarisnummers waarin dossiers zitten over deze persoon. 
   Klik op een inventarisnummer om het te reserveren. 
5. U komt weer op de website van het Nationaal Archief, waar u het inventarisnummer kunt reserveren. Om een inventarisnummer te reserveren moet u inloggen op uw account bij het Nationaal Archief. Als u nog geen account heeft kunt u dat direct aanmaken. 
6. Nadat u bent ingelogd kunt u het inventarisnummer aanvragen. Tegelijkertijd kiest u een datum wanneer u naar onze studiezaal wilt komen. U kunt maximaal twee andere bezoekers meenemen. Ook zij moeten een account hebben bij het Nationaal Archief. 
7. Op de dag die u heeft gereserveerd om het inventarisnummer te bekijken, bent u de hele dag welkom tussen 10.00 en 17.00 uur (dinsdag tot 21.00 uur). Bekijk ook de pagina Plan je bezoek aan de studiezaal.

De dossiers bevatten vaak veel verschillende soorten documenten. Naast veel juridische documenten zoals processen-verbaal, aanklachten, getuigenverklaringen, verslagen van rechtszittingen en vonnissen, vindt u lidmaatschapskaarten van nationaalsocialistische organisaties, (persoonlijke) brieven, foto's en ander materiaal dat als bewijsmateriaal is gebruikt.

De meeste dossiers zijn gemaakt om personen te onderzoeken en berechten die verdacht werden van collaboratie. Er zijn ook andere soorten dossiers, zoals die over Duits-Joodse personen die terugkeerden uit de onderduik en de concentratiekampen en werden onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Zij hebben dus ook een dossier, omdat zij voor de oorlog de Duitse nationaliteit hadden en – volgens justitie - ‘ontvijand’ moesten worden.

Geen volledig beeld

De dossiers zijn gemaakt vanwege het juridische proces van onderzoek en berechting. Ze geven dus geen volledig beeld van alles wat iemand deed en meemaakte in de oorlog. Het was bijvoorbeeld niet mogelijk om uitgebreid onderzoek te doen naar wat een verdachte had gedaan in het buitenland, zoals soldaten die voor de Waffen-SS aan het Oostfront hadden gevochten.

Interpretaties en onwaarheden

Iedereen die betrokken was bij een onderzoek of proces kan, bewust of onbewust, onwaarheden hebben verteld. Ook onderzoekers en rechters kunnen zaken niet goed geïnterpreteerd hebben of een verkeerde inschatting hebben gemaakt.

Kwetsend taalgebruik

Houd er ook rekening mee dat de dossiers termen en uitdrukkingen kunnen bevatten die we tegenwoordig kwetsend of beledigend vinden.

Niet alle verdachten verschenen voor een rechter. Naar schatting 90.000 verdachten werden voorwaardelijk buitenvervolging gesteld. Hierbij werd besloten om de verdachte niet verder te vervolgen, maar wel maatregelen op te leggen. Verdachten verloren bijvoorbeeld hun kiesrecht, mochten niet in het leger en mochten geen publieke functies meer bekleden. Er zit dan geen uitspraak van een rechter in het dossier, maar een document over deze voorwaardelijke buitenvervolgingstelling.

Een voorwaardelijke buitenvervolgingstelling betekende niet dat de verdachte onschuldig was of niet is gestraft. Vaak werd voor een voorwaardelijk buitenvervolgingstelling gekozen als een eventuele straf overeenkwam met de tijd die de verdachte al in voorarrest had gezeten.

Niet bestraft en niet voor de rechter

Naast verdachten die voorwaardelijk buitenvervolging werden gesteld, waren er ongeveer 329.000 zaken die niet voor de rechter kwamen. Soms ging het om verdachten die onschuldig bleken te zijn, soms waren de verdachten overleden en soms bleek het vergrijp te klein om te worden bestraft.

Onderzoek ‘ontvijanding’

Duits-Joodse personen die terugkeerden uit de onderduik en de concentratiekampen konden worden onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging. Zij werden onderzocht en hebben dus ook een dossier, omdat zij voor de oorlog de Duitse nationaliteit hadden. Zij moesten – volgens justitie - ‘ontvijand’ worden.

Bekijk de pagina over de bijzondere rechtspleging op de website Oorlog voor de Rechter.

Om de dossiers uit het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging beter te begrijpen waren er binnen het project Oorlog voor de Rechter enkele innovatieve hulpmiddelen ontwikkeld. Nadat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) eind 2024 een waarschuwing had gegeven, is besloten het online zetten van de dossiers uit te stellen. Hierdoor komen de hulpmiddelen die ontwikkeld waren bij de dossiers ook niet meer online.

U vindt wel video's en achtergrondinformatie op de website Oorlog voor de Rechter en in de zoekhulp over het CABR. Bekijk ook de Handreiking Oorlog voor de Rechter van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (KNHG) over het CABR en het toepassen van bronkritiek.

Bij raadpleging van dossiers in de studiezaal van het Nationaal Archief kunt u medewerkers ook vragen stellen.

Nee, helaas is dat niet mogelijk. 

Alle documenten uit een dossier in het CABR zijn onderdeel van het archief en het archief wordt als geheel bewaard. Het is daarom niet toegestaan om documenten uit het archief te verwijderen. Het is soms mogelijk om een kopie te krijgen. Neem daarvoor contact op met het Nationaal Archief.

Nee, het is helaas niet mogelijk om de scans van een dossier opgestuurd te krijgen.

U kunt dossiers komen bekijken in de studiezaal van het Nationaal Archief. Het is erg druk in de studiezaal. U moet daarom altijd een afspraak maken. Dit doet u door het archiefstuk dat u wilt bekijken te reserveren. U mag geen foto’s of scans maken van de documenten in de dossiers.

U kunt een verzoek doen om bepaalde documenten (bv persoonlijke brieven, foto's) uit een gedigitaliseerd CABR-dossier niet digitaal te tonen.

De gedigitaliseerde dossiers zijn op dit moment alleen te bekijken via beveiligde computers in de studiezaal van het Nationaal Archief. Dit kan veranderen. De partners streven naar bredere online toegang tot het CABR, binnen de kaders van de wet.

Voorwaarden voor een verzoek om documenten niet digitaal te tonen

In een aantal gevallen kunt u een verzoek indienen om documenten uit een CABR-dossier niet digitaal te tonen. Ze zijn dan niet zichtbaar én niet doorzoekbaar. Dit kan alleen in de volgende gevallen: 

• Privacy: Een dossier bevat een document met informatie over u die tot u te herleiden is. Op grond van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) kan besloten worden dit document niet digitaal te tonen. 
• Portretrecht: Een dossier bevat een foto waar u op afgebeeld staat. Op grond van het portretrecht kan besloten worden deze foto niet digitaal te tonen.
• Auteursrecht: Een dossier bevat een document waar auteursrechten op rusten, én waarvan u de rechthebbende bent. Op grond van de Auteurswet kan besloten worden dit document niet digitaal te tonen.
• Ethische gronden: U ondervindt emotionele problemen of u wordt anderszins benadeeld doordat de documenten digitaal raadpleegbaar zijn. Uw verzoek wordt alleen in behandeling genomen als het om persoonlijke documenten gaat, zoals een brief of een dagboek. Documenten die gemaakt zijn als onderdeel van de rechtsgang, zoals een proces-verbaal of een getuigenverklaring, komen niet in aanmerking. Uw verzoek zal worden voorgelegd aan een onafhankelijke adviescommissie, die een ethische afweging maakt. Op basis van het advies van de commissie neemt het Nationaal Archief een beslissing of het document niet meer digitaal getoond wordt. 

Het indienen en het verloop van een verzoek

Als u in de studiezaal bent en de digitale versie van het CABR bekijkt, kunt u een verzoek indienen. U krijgt dan een formulier waarop u kunt aangeven om welke documenten het gaat. U kunt ook een verzoek indienen namens een ander persoon, als u door hen gemachtigd bent om dit te doen.

U kunt ook na uw bezoek een verzoek indienen via het CABR-contactformulier. Geef altijd het inventarisnummer op waarin de documenten voorkomen. Ook moet u exact aangeven om welke archiefstukken het gaat.

Na het indienen van het verzoek krijgt u een bericht of het verzoek in behandeling kan worden genomen of niet, en of er extra informatie nodig is. Als het verzoek in behandeling wordt genomen kan het enkele weken duren voor u de beslissing hoort.

Voor verzoeken op ethische gronden kan de doorlooptijd langer zijn.

Belangrijk om te weten

• De documenten die niet digitaal te bekijken zijn op de beveiligde computer, zijn nog wél in de studiezaal van het Nationaal Archief te bekijken in het papieren dossier.
• CABR-dossiers die op naam staan van nog levende personen worden niet getoond en zijn niet doorzoekbaar in het digitale CABR. Alleen de CABR-dossiers van personen die zijn overleden zijn digitaal beschikbaar.
• Het is niet mogelijk om volledige CABR-dossiers te laten verwijderen als de persoon op wiens naam het dossier staat is overleden.

Fouten die we niet verbeteren:

Informatie in archiefstukken

Informatie in archiefstukken kan niet worden aangepast, zelfs als de informatie niet klopt. Wanneer een archief is overgedragen aan het Nationaal Archief kunnen er geen veranderingen meer worden gedaan aan de inhoud daarvan.

Fouten die we wél verbeteren: 

Informatie in de index met onderzochte personen

De namenlijst op de website Oorlog voor de Rechter bevat gegevens over de personen die zijn onderzocht binnen de bijzondere rechtspleging en het dossiernummer dat aan een persoon is gekoppeld. Voor het maken van de namenlijst zijn oude administratiekaarten gebruikt die zijn gemaakt voor de bijzondere rechtspleging. U kunt wél de volgende fouten melden:

• een persoon komt meer dan één keer voor in de namenlijst (bijvoorbeeld onder verschillende namen, zoals een getrouwde vrouw die onder haar meisjesnaam en de naam van haar man voorkomt);
• een dossier is aan de verkeerde persoon gekoppeld.
• u vindt een slachtoffer of getuige zonder dossier. Sommige instellingen binnen de bijzondere rechtspleging registreerden ook slachtoffers en getuigen zonder eigen dossier. We hebben maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat zij niet op deze website vindbaar zijn, maar er kunnen toch nog getuigen of slachtoffers in de index voorkomen. 
• Een tikfout in een naam of een verkeerde geboortedatum. NB: als de fout voorkomt in het archief en daarom is overgenomen, verbeteren we deze fout niet. Het Nationaal Archief presenteert het archief zoals het is. Inclusief fouten en vergissingen die zijn gemaakt in de tijd van de bijzondere rechtspleging.

Uitleg op de website Oorlog voor de Rechter

U kunt ook fouten melden die u vindt op de website Oorlog voor de Rechter, bijvoorbeeld op de pagina’s over de bijzondere rechtspleging of het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging.

Geef een verbetering door via het CABR-contactformulier

Nee, het is niet mogelijk om documenten uit een dossier te laten verwijderen.

Niet alle documenten in een CABR-dossier hoeven over de persoon te gaan op wiens naam het dossier staat. Binnen de bijzondere rechtspleging kwam het regelmatig voor dat een kopie van een document uit een dossier opgenomen werd in het dossier van een andere persoon, bijvoorbeeld als extra bewijsvoering of als beide personen betrokken waren bij dezelfde zaak. 
Daarnaast is het altijd mogelijk dat een document per ongeluk in een ander dossier terecht is gekomen. Dit kan al gebeurd zijn toen het dossier werd aangelegd, maar ook later door een onderzoeker die meerdere dossiers tegelijk bekeek. 

Nee. Het Nationaal Archief bewaart het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging zoals het is overgedragen. Dat betekent dat latere aanvullingen en aanpassingen niet mogelijk zijn.

U kunt materiaal uit de Tweede Wereldoorlog schenken aan het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.

Nee, informatie in archiefstukken zelf kan niet worden aangepast, zelfs als de informatie niet klopt. Het Nationaal Archief bewaart archieven en maakt het mogelijk dat anderen die archieven kunnen bekijken. Wanneer een archief is overgedragen aan het Nationaal Archief kunnen er geen veranderingen meer worden gedaan aan de inhoud daarvan. 

Het CABR is een weerslag van het handelen van de bijzondere rechtspleging. Niet alles dat in de documenten staat, hoeft waar te zijn. Iedereen die betrokken was in een onderzoek of proces kan, bewust of onbewust, onwaarheden hebben verteld. Ook onderzoekers en rechters kunnen zaken niet goed geïnterpreteerd hebben of een verkeerde inschatting hebben gemaakt. Ook komt er in de dossiers taalgebruik voor dat we nu ongepast en kwetsend vinden.

Het is heel normaal om emoties zoals angst, boosheid of verdriet te ervaren als u de dossiers uit het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) leest. Deze emoties zijn begrijpelijk. Het is belangrijk om te erkennen dat deze gevoelens er zijn en er ook mogen zijn en dat u niet de enige bent die zich zo kan voelen.

Schrijf het voor uzelf op of praat erover met mensen om u heen, zoals vrienden, familie of een vertrouwde collega. Het delen en verwoorden van uw emoties kan verlichting bieden en u helpen om ze beter te begrijpen. Als u merkt dat de emoties te overweldigend worden, overweeg dan om professionele hulp te zoeken. Het belangrijkste is dat u de tijd neemt om met uw gevoelens om te gaan en goed voor uzelf blijft zorgen. Op de website van ARQ kunt u meer lezen over de impact en doorwerking van de oorlog op naoorlogse generaties.

Als u merkt dat u klachten heeft die zo erg zijn dat ze het normale functioneren belemmeren, kunt u dit aangeven bij de huisarts. Die kan u doorverwijzen.

De volgende (vrijwilligers)organisaties zijn betrokken bij de nazorg en opvang van naoorlogse generaties:

• Joods Maatschappelijk Werk (JMW) biedt advies en hulp aan iedereen die een Joodse achtergrond heeft. Met ‘Joodse achtergrond’ bedoelt Joods Maatschappelijk Werk iedereen die een Joodse vader, moeder of grootouder heeft en hun eventuele niet-Joodse partner. 
• Stichting Werkgroep Herkenning geeft advies en informatie aan kinderen, kleinkinderen en familieleden van (vermeend) collaborateurs en (klein-)kinderen van Duitse militairen.
• Het Contactpunt Naoorlogse Generaties van ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum kan u helpen met het vinden van de juiste hulp. Bijvoorbeeld financiële regelingen, therapeutenlijsten, lotgenotencontact of meer gespecialiseerde zorg.
• Het COVVS (Centraal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffers) is een koepelorganisatie waarin onder andere de vriendenkringen van de voormalige concentratiekampen in Europa vertegenwoordigd zijn. Via deze organisatie kunnen deze vriendenkringen informatie, advies en hulp voor hun achterban krijgen. Voor informatie mail naar A.Sawyer@st4045.nl.

Heeft u vooral behoefte aan een luisterend oor, of wilt u even uw verhaal kwijt? Dan kunt u 24/7 terecht bij de Luisterlijn. Getrainde vrijwilligers voeren een gesprek met u van mens tot mens. De vrijwilligers zijn geen hulpverleners of deskundigen, maar betrokken mensen die een luisterend oor willen bieden. De Luisterlijn biedt volledig anonieme ondersteuning.

Heeft u een inhoudelijke vraag over het CABR of over Oorlog voor de Rechter dan kunt u contact opnemen via het CABR-contactformulier.

CABR-contactformulier 

De bijzondere rechtspleging onderzocht na de Tweede Wereldoorlog personen die verdacht werden van samenwerking (collaboratie) met de Duitse bezetter. Binnen de bijzondere rechtspleging waren honderden organisaties actief op lokaal, regionaal en landelijk niveau. Bekijk voor meer informatie de pagina over de bijzondere rechtspleging op de website Oorlog voor de Rechter.

De bijzondere rechtspleging onderzocht na de Tweede Wereldoorlog personen die verdacht werden van samenwerking (collaboratie) met de Duitse bezetter. Na de afsluiting van de bijzondere rechtspleging zijn de archieven hiervan samengevoegd tot het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). Sinds 2000 bewaart het Nationaal Archief het CABR.

Bekijk voor meer informatie over de pagina over het ontstaan van het CABR op de website Oorlog voor de Rechter. 

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) wordt bewaard bij het Nationaal Archief in Den Haag. Het CABR is gevormd door het ministerie van Justitie, dat onderdeel is van de Rijksoverheid. Daarom droegen zij het archief in 2000 over aan het Nationaal Archief: de archiefbewaarplaats voor archieven van de Rijksoverheid.

Vlak na de oorlog werden verdachten van collaboratie vaak vastgehouden in interneringskampen. De interneringskampen waren onder meer voormalige Nederlandse concentratiekampen, zoals Westerbork, Kamp Vught en Kamp Amersfoort, maar ook gevangenissen, legerkazernes en andere bewaakte instellingen. De levensomstandigheden in die interneringskampen waren vaak slecht.

Die omstandigheden waren na de oorlog onderdeel van een politiek en maatschappelijk debat. Daarom liet de regering Drees een onderzoek doen. Het Nationaal Archief bewaart de rapporten en verslagen van dat onderzoek. Hierin vindt u algemene informatie over de omstandigheden in de interneringskampen, aangevuld met persoonlijke ervaringen van personen die geïnterneerd waren.

Relevante archieven bij het Nationaal Archief zijn:

• Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging bevat stukken uit de administratie van interneringskampen, over bewaring en internering van verdachten en veroordeelden (zie onderdeel D, archiefnummer 2.09.09).
• A.M. van Tuyll van Serooskerken deed onderzoek naar misstanden in bewarings- en interneringskampen. Het materiaal dat hij verzamelde zit in archiefnummer 2.09.10 van het Ministerie van Justitie.

Bekijk voor meer informatie ook de pagina Wegwijzer naar onze oorlogsarchieven. 

Het project Oorlog voor de Rechter maakt het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging doorzoekbaar voor een breed publiek. Het is geen project over de hele Tweede Wereldoorlog. Algemene vragen over de Tweede Wereldoorlog kunnen wij daarom niet beantwoorden. 

Weet u niet waar u moet beginnen? 

Goede startpunten zijn: 

• De website Oorlogsbronnen.nl. Hierop staat veel algemene informatie over de Tweede Wereldoorlog. Ook zijn hier collecties van meer dan 250 archiefinstellingen, musea, herinneringscentra en bibliotheken gekoppeld en doorzoekbaar. 
• De themapagina over de Tweede Wereldoorlog van het Nationaal Archief. Deze pagina geeft een overzicht van andere relevante Tweede Wereldoorlog-archieven die het Nationaal Archief bewaart. 
• De webpagina van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies met een overzicht van mogelijke bronnen bij het NIOD en daarbuiten. 
• Regionale Historische Centra (RHC's) en andere lokale archieven, zoals stadsarchieven. Zij hebben vaak ook collecties die over de oorlog gaan. Bekijk de pagina Archieven in Nederland voor een overzicht van de RHC’s.
• De Handreiking Oorlog voor de Rechter van het Koninklijk Nederlands Historisch Genootschap (KNHG) over het CABR en het toepassen van bronkritiek.

Er wordt veel gepubliceerd over de bijzondere rechtspleging en het CABR. Enkele standaardwerken zijn:

• A.D. Belinfante, In plaats van bijltjesdag. De geschiedenis van de bijzondere rechtspleging na de Tweede Wereldoorlog (1978)
• Sjoerd Faber en Gretha Donker, Bijzonder gewoon. Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (1944-2010) en de 'lichte gevallen' (2010)
• L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog. Deel 12. Epiloog. Eerste helft (1988)
• W.E. Meiboom, Bijzonder bestraft: context, analyse en waardering van de bijzondere rechtspraak door de Kamer Groningen en van cassaties in Groningse zaken (2016)
• J. Meihuizen, Noodzakelijk kwaad. De bestraffing van economische collaboratie in Nederland na de Tweede Wereldoorlog  (2003)
• Peter Romijn, Snel, Streng en Rechtvaardigde afrekening met de 'foute' Nederlanders 1945-1955 (2002)
• M. Severein, Alles is gedaan om het recht te vinden: Bijzondere rechtspleging in Leeuwarden, 1945-1949. (2017)

Het project Oorlog voor de Rechter heeft als doel het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) voor een breed publiek digitaal beschikbaar en doorzoekbaar te maken. Doordat het CABR voor iedereen toegankelijk is, kunnen de verhalen over het oorlogsverleden doorgegeven worden aan toekomstige generaties. Zo blijven we het verleden ontdekken, begrijpen en doorvertellen.

Naar aanleiding van een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) is begin december 2024 besloten om het online zetten van gescande CABR-dossiers uit te stellen. De partners van Oorlog voor de Rechter streven alsnog naar online toegang van de dossiers, vanzelfsprekend binnen de kaders van de wet. 

Vanaf 1 juli 2025 is het wel mogelijk om via een beveiligde computer in de studiezaal van het Nationaal Archief te zoeken in het gedigitaliseerde deel van het CABR.

Sinds januari 2025 staat op de website Oorlog voor de Rechter een namenlijst met de namen van personen die voorkomen in de database van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR). De namenlijst is gebaseerd op de kaartsystemen van de ongeveer 200 instellingen die samen de bijzondere rechtspleging vormden. De instellingen legden deze kaartsystemen aan om dossiers terug te kunnen vinden. Soms zijn er ook kaarten aangemaakt voor getuigen, verzetsdeelnemers of slachtoffers, ook al zijn zij zelf niet onderzocht. Ze zijn dan gekoppeld aan het dossier waarin zij voorkomen.

Welke namen kunt u nu op de website Oorlog voor de Rechter vinden?

U kunt alleen de namen vinden van personen:

• die geboren zijn vóór 1915;
• die geboren zijn na 1915 én van wie bekend is dat ze zijn overleden; 
• aan wie een dossier is gekoppeld.

De overlijdensinformatie van de personen in de namenlijst komt uit het Nationaal Register van Overledenen (NRO). Dit register bevat de namen van alle personen die in Nederland zijn overleden sinds 1939.

Niet op de website Oorlog voor de Rechter:

• Namen van nog levende personen. Vanwege privacywetgeving zijn personen die zijn geboren na 1915 én van wie onbekend is of ze zijn overleden niet vindbaar in de index;
• Personen zonder dossier. Om verwarring te voorkomen zijn personen zonder dossier niet vindbaar. Als tijdens het digitaliseren de dossiers van deze personen alsnog worden gevonden, worden deze personen weer toegevoegd.
• Gedigitaliseerde dossiers. Op 1 januari 2025 zouden de gedigitaliseerde CABR-dossiers online komen. Naar aanleiding van een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap begin december 2024 besloten om dit uit te stellen.

De namenlijst op de website Oorlog voor de Rechter bevat geen gegevens van levende personen. U kunt alleen zoeken naar personen die aantoonbaar zijn overleden. 
De Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) is van toepassing op informatie over levende personen. Er zijn verschillende maatregelen genomen om te voorkomen dat de namen van mogelijk nog levende personen online staan.
Zo is gekeken of de personen in de index voorkomen in het Nationaal Register van Overledenen (NRO). Het NRO is een register met de namen van alle personen die in Nederland zijn overleden sinds 1939.

Personen die ná 1915 zijn geboren en van wie onbekend is of ze zijn overleden, staan niet op de website Oorlog voor de Rechter. Dit komt bijvoorbeeld voor als een persoon in het buitenland is overleden en de sterfdatum daardoor onbekend is. 
Weet u zeker dat een persoon geboren is na 1915 en onderzocht is binnen de bijzondere rechtspleging, maar vindt u de persoon niet bij een zoekopdracht? Informeer dan bij het team van Oorlog voor de Rechter of de persoon voorkomt in de volledige namenlijst. Vul hiervoor het CABR-contactformulier in (kies de optie: ‘Ik zoek een persoon’). Vanwege privacywetgeving vragen we u ook om enkele aanvullende documenten op te sturen. In het formulier wordt uitgelegd om welke documenten het gaat. Als de persoon voorkomt in de volledige namenlijst én er een dossier is, kunt u dat dossier in de studiezaal van het Nationaal Archief komen bekijken. 

CABR-contactformulier  

Geen CABR-dossiers online, wel digitaal beschikbaar in de studiezaal van het Nationaal Archief

De dossiers van onderzochte personen staan nog niet online. Naar aanleiding van een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap begin december 2024 besloten om dit uit te stellen. Vanaf 1 juli 2025 is het wel mogelijk om via een beveiligde computer in de studiezaal van het Nationaal Archief te zoeken in het gedigitaliseerde deel van het CABR. Een reservering is hiervoor verplicht.

Oorlog voor de Rechter is een project van:

• Nationaal Archief
• WO2Net (voorheen Netwerk Oorlogsbronnen)
• NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies 
• Huygens Instituut voor Nederlandse geschiedenis en cultuur

Het Nationaal Archief bewaart het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging en zorgt in het project voor de digitalisering. WO2Net coördineert de ontwikkeling van de website en is verantwoordelijk voor de inzet van de WO2-thesaurus. Het Huygens Instituut buigt zich met technische kennis over het digitaal contextualiseren en toegankelijk maken van het archief. Het NIOD heeft de inhoudelijke kennis om de betekenis van het CABR in de geschiedschrijving en herinneringscultuur te duiden.

Het concept en de realisatie zijn uitgevoerd door Norday en Spinque, in opdracht van en in samenwerking met het consortium Oorlog voor de Rechter.

Het project Oorlog voor de Rechter is vanuit drie ministeries gefinancierd:

• Het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Dit ministerie is verantwoordelijk voor het Nationaal Archief waar het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging is ondergebracht.
• Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Dit ministerie is verantwoordelijk voor zorg voor oorlogsgetroffenen en de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog.
• Het ministerie van Justitie en Veiligheid. Dit ministerie is de oorspronkelijke archiefvormer van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging.

Het CABR bevat ongeveer 3,8 kilometer papier. Het totale archief wordt geschat op meer dan 30 miljoen pagina's. Het scannen duurt daarom jaren. De documenten zijn erg kwetsbaar en hebben verschillende afmetingen. Sommige documenten zijn in slechte staat en moeten eerst gerestaureerd worden. De documenten worden daarom zorgvuldig en met de hand gescand. Naar verwachting is het hele archief in de loop van 2027 gescand.

Naar aanleiding van een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap begin december 2024 besloten om dit uit te stellen. Op dit moment is nog niet bekend op welke termijn het CABR online beschikbaar wordt.

Sinds 1 juli 2025 is het wel mogelijk om via een beveiligde computer in de studiezaal van het Nationaal Archief te zoeken in het gedigitaliseerde deel van het CABR. 

Er is veel informatie over het project te vinden op de perspagina van de website Oorlog voor de Rechter. U kunt ook bellen met persvragen naar 06-50098094 of een e-mail sturen naar info@oorlogvoorderechter.nl. 
Heeft u een vraag, maar bent u geen journalist? Neem dan contact met ons op: 

• Bel naar 0800-0064 (elke werkdag tussen 9:00 en 17:00)
• Chat met een medewerker van dinsdag tot en met vrijdag tussen 13.00 en 16.30 uur.
• Gebruik het CABR-contactformulier via onderstaande knop. 

CABR-contactformulier