VOC-octrooi (1602)

Alles uitklappen

Nederland is in oorlog met Spanje. Het is een dure oorlog. Er is dus geld nodig. In die tijd verdient Portugal veel geld met de handel in specerijen, zoals kaneel, peper en nootmuskaat. Die specerijen halen de Portugezen uit Oost-Azië. Een aantal Hollandse en Zeeuwse handelaren besluit hetzelfde te doen. Die eerste bedrijven die vanuit de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden naar Azië varen, zijn concurrenten van elkaar. Hierdoor blijven de prijzen van de specerijen laag en wordt er nauwelijks winst gemaakt. Door samen te werken kunnen de bedrijven meer en goedkoper inkopen. Ook kunnen ze samen een goede verkoopprijs afspreken. Hierdoor stijgt de winst en wordt er meer geld verdiend. In 1602 sluiten de handelsbedrijven op aandringen van de regering van de Republiek, de Staten-Generaal, een overeenkomst: het VOC-octrooi. Hierin spreken ze af samen te werken in één bedrijf, de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). 

Het octrooi stelt het recht van de VOC vast om als enig bedrijf namens de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in Azië te handelen. Dit noemen we een monopolie.

De VOC is een bedrijf, maar mag namens de regering, verdragen sluiten met vorsten en oorlog voeren als dat voor de handel nodig is. De VOC heeft een eigen leger en rechtbanken. Het heeft daarmee macht over andere bevolkingsgroepen. 

Het octrooi is geschreven op kostbaar perkament (dierenhuid) en telt 16 beschreven pagina’s. Er hangt een indrukwekkend zegel aan van de Staten Generaal. 
In de eerste regel staat: 'De Staten-Generaal van de Verenigde Nederlanden, groet iedereen die dit leest'. Het is een soort welkomstzin, waarmee veel officiële teksten uit die tijd beginnen. Op het octrooi staat ook het  stempel ‘Rijksarchief ’s-Gravenhage’. Een medewerker van het toenmalig Rijksarchief heeft dat er jaren geleden opgezet om te laten zien wie de eigenaar van het octrooi is. Dat doen we tegenwoordig niet meer.Tegenwoordig heet het Rijksarchief Nationaal Archief.  
Meer weten: ga naar de VOC-catalogus.

Kun je je voorstellen dat een bedrijf tegenwoordig de bevoegdheden krijgt die de VOC had? Dus dat een bedrijf namens Nederland afspraken mag maken met een ander land en zelfs oorlog mag voeren?
Als je weet dat het woord 'Compagnie' bedrijf betekent, kun je dan de naam Verenigde Oost-Indische Compagnie uitleggen?