Naamsverandering of naamsaanneming, 1813-1972

Zoekt u documenten over naamsaanneming in Zuid-Holland in het eerste kwart van de 19e eeuw en over het wijzigen van geslachtsnamen in heel Nederland tot circa 1972? Gebruik dan deze zoekhulp.

Alles uitklappen

Om te zoeken naar een naamsverandering heeft u het jaar van goedkeuring van de naamsverandering nodig. U kunt dit jaartal bijvoorbeeld vinden in de geboorteregisters van de burgerlijke stand. Daarin werden de naamswijzigingen ingeschreven. Houdt u er wel rekening mee dat de wijzigingen werden ingeschreven in het lopende register: wanneer iemand, geboren in 1815, in 1830 van naam veranderde, werd dat ingeschreven in het register van 1830. Het is mogelijk dat van deze naamswijziging ook een kanttekening is gemaakt bij de inschrijving van de geboorte.

Om het jaar te vinden kunt u ook gebruik maken van de Staatscourant. Hierin werden alle voorlopige beslissingen betreffende naamsverandering gepubliceerd. Via Delpher kunt u voor de periode tussen 1870 en juni 1950 digitaal zoeken in de Staatscourant.

Een wijziging van de geslachtsnaam (familienaam, achternaam) kan bestaan uit de verandering van de geslachtsnaam of een toevoeging hieraan. Het verzoek tot naamswijziging wordt gericht aan de Koning(in). Het ministerie van Justitie doet het benodigde onderzoek en verzorgt de administratieve behandeling van het verzoek: het ministerie wint inlichtingen in bij autoriteiten en het Provinciaal Gerechtshof en geeft een advies.

Een naamswijziging verloopt vervolgens in twee fasen. Er is eerst een voorlopige beschikking (beslissing) waarbij de gewenste naam onder voorbehoud wordt toegestaan of direct wordt afgewezen. Is er een voorlopige beschikking, dan moet de gewenste naam gepubliceerd worden in de Staatscourant of in een andere krant, zodat derden gedurende één jaar bezwaren kunnen indienen. Verloopt deze termijn zonder problemen, dan dient de verzoeker een nader rekest om een eindbeslissing in, vergezeld van de bewijscourant. Daarna kan de voorlopige beschikking een definitieve worden. De naamswijziging wordt vervolgens per Koninklijk Besluit verleend.

Wie zijn of haar geslachtsnaam wil wijzigen, diende hiertoe een rekest (verzoek) in bij het ministerie van Justitie. Het ministerie won vervolgens eerst inlichtingen in over de verzoeker, zijn of haar naam en persoonlijke situatie bij het Provinciaal Gerechtshof. Dit gerechtshof adviseerde vervolgens positief of negatief op het rekest.

Op basis van het advies van het Provinciaal Gerechtshof nam het ministerie een voorlopige beslissing waarvan de verzoeker op de hoogte werd gebracht. Deze beslissing werd gepubliceerd in de Staatscourant. Na publicatie had iedereen een jaar de tijd om bezwaar te maken tegen de naamsverandering. Om de verandering definitief te maken diende de verzoeker, nadat het jaar om was, een nader rekest in voor een eindbeslissing.

Na ontvangst van dit nadere rekest stelde het ministerie een rapport (voordracht) aan de Koning(in) op. Op basis van dit rapport werd het Koninklijk Besluit genomen voor de naamsverandering. De uitvoering van het Koninklijk Besluit, de zogenaamde executie, was in handen van het ministerie van Justitie. Alle stukken werden samen opgeborgen op de datum van deze executie. Let op: tot 1840 werd het eerste rekest nog opgeborgen op de datum van de voorlopige beslissing.

Voor het onderzoek naar de naamsverandering maakt u gebruik van:

  • De archieven van het Kabinet des Konings/Kabinet der Koningin
  • De archieven van het Ministerie van Justitie 

Deze archieven zijn nog niet digitaal beschikbaar. U zult de stukken moeten reserveren en in onze studiezaal moeten komen raadplegen.

Het archief van het Ministerie van Justitie is opgeknipt in drie periodes. Voor elke periode wordt hieronder uitgelegd hoe u de gezochte naamswijziging kunt vinden.

Voor het onderzoek naar een naamsverandering in de periode 1813-1876 maakt u gebruik van het archief Ministerie van Justitie (2.09.01) over deze periode. Dit archief is een verbaalarchief. Dat houdt in dat de stukken zijn opgeborgen op de datum van afdoening, de zogenaamde executiedatum. Dit geldt echter niet voor de dossiers over naamsverandering. Deze zijn uit het verbaal gehaald en apart opgeborgen in de inventarisnummers 5452-5484. Deze serie is op jaar geordend.

Let op: van 1820 tot 1826 zijn de ingediende rekesten tot naamsverandering opgeborgen bij het Koninklijk Besluit. Deze vindt u dan ook niet bij de overige stukken in het archief van het Ministerie van Justitie maar in het archief Kabinet van de Koning(in).

Er zijn twee manieren om het juiste dossier te vinden. U kunt allereerst uit de serie 5452-5484 het inventarisnummer van het jaar van de naamswijziging aanvragen. Vervolgens zoekt u in het pak het juiste dossier op. Wanneer dit niets oplevert, volgt u de methode van het verbaalsysteem: klapper, index, dossier. 

  1. U maakt eerst gebruik van de namenklapper van het jaar waarin het verzoek (rekest) is ingediend (zie hieronder de tabel voor een overzicht van de klappers, indexen en verbalen). Dat is meestal een of twee jaar voordat de naamswijziging is goedgekeurd, maar kan ook hetzelfde jaar of langer dan twee jaar eerder zijn. Wanneer u de naam vindt, ziet u daarbij een verwijzing naar de index. Er wordt meestal verwezen naar de rubriek Bijzondere Individuele Belangen en de sub-rubriek Naamsaannemingen. Bij de verwijzing vindt u ook een nummer. U noteert zowel de rubriek als het gevonden nummer.
  2. U vraagt de index van hetzelfde jaar op. Van sommige jaren past de volledige index in één deel, in andere jaren is de index alfabetisch gesplitst. Dan vraagt u het deel aan waar de rubrieken die beginnen met een B onder vallen. Vervolgens zoekt u de  rubriek Bijzondere Individuele Belangen op en de sub-rubriek Naamsaannemingen. In deze sub-rubriek zoekt u het nummer op dat u in de namenklapper hebt gevonden. Hier vindt u de inschrijvingen van alle stukken die te maken hebben met de naamswijziging die u zoekt. Deze hebben allemaal een datum en een nummer. In de meeste gevallen zijn de stukken opgeborgen onder de executiedatum. Vanaf 1840 werden de ingediende rekesten echter bewaard op de datum van de voorlopige dispositie (beslissing). In de index aangeduid met de afkorting 'vrl. disp'. Mocht u onder beide data niets vinden, dan kunnen de stukken op een andere datum zijn opgeborgen. Noteert u voor de zekerheid dan ook alle gevonden data en nummers. Hier vindt u ook de datum en het nummer van het Koninklijk Besluit.
  3. U vraagt uit de serie 5452-5484 het inventarisnummer van het jaar van de naamsverandering aan. Hierin zoekt u op de executiedatum en het gevonden nummer.  Hier horen alle stukken betreffende de naamswijziging zich te bevinden. Wanneer dit niet het geval is, probeert u dan de andere data en nummers. Wanneer u nog steeds niets vindt, kunt u op deze data in het verbaalarchief (inventarisnummers 13-190 en 517-2896) zoeken.  Kijk ook goed of in de index niet vermeld staat dat er nog meer stukken over deze zaak op een andere pagina te vinden zijn.

Overzicht van de relevante inventarisnummers uit het archief van het ministerie van Justitie 1813-1876 (2.09.01)

Soort archiefstuk Periode Inventarisnummers
Namenklappers 1820 (eerste halfjaar) 444
Namenklappers 1820 (tweede halfjaar)-1823 (nov.) 446-452
Namenklappers 1823 (dec) - 1876 4261-4562
Indexen 1820-1823 (nov.) 444-451
Indexen 1823 (dec.)-1876 4258-4557
Verbalen 1820-1823 (nov.) 59-190
Verbalen 1823 (dec.)-1876 517-2896
Dossiers betreffende naamsverandering 1815-1876 5482-5484

Voor het onderzoek naar naamswijzigingen in de periode 1876-1914 maakt u gebruik van het archief Ministerie van Justitie (2.09.05) over deze periode. Dit archief is een zogenaamd verbaalarchief. Dat houdt in dat de stukken zijn opgeborgen op de datum van afdoening, de zogenaamde executiedatum. Dit geldt ook voor de stukken over de naamswijziging.

Wanneer u de executiedatum weet, kunt u meteen de verbalen van die datum aanvragen en de stukken opzoeken. Wanneer u die datum niet weet, kunt u deze opzoeken door gebruik te maken door de naamklappers en indexen op het archief. Dat gaat als volgt in zijn werk:

  1. U gebruikt eerst de namenklapper van het jaar waarin het rekest is ingediend (zie hieronder de tabel voor een overzicht van de klappers, indexen en verbalen). Dat kan hetzelfde jaar zijn als het jaar waarin de naamsverandering is goedgekeurd, maar meestal ligt dit jaar één of twee jaar eerder. Wanneer u de naam vindt, vindt u daarbij een verwijzing naar de index en een nummer. Van 1876 tot en met 1884 wordt verwezen naar de rubriek Bijzondere Individuele Belangen en de sub-rubriek naamsaanneming en naamsverandering. In 1885 heet de hoofdrubriek Bijzondere Belangen en vanaf 1886 is er een aparte rubriek Naamsverandering.
  2. U vraagt de index van hetzelfde jaar op. Van sommige jaren past de volledige index in één deel in andere jaren is de index alfabetisch gesplitst. Dan vraagt u het deel aan waar de B van Bijzondere belangen, of vanaf 1886 de N van Naamswijzigingen, onder valt. Vervolgens zoekt u de gevonden rubriek (en tot 1885 de sub-rubriek) op en daarna het gevonden nummer. Hier vindt u de inschrijvingen van alle stukken die te maken hebben met de naamswijziging die u zoekt. Al deze inschrijvingen hebben een datum en een nummer. In de meeste gevallen zijn de stukken opgeborgen onder de executiedatum. Noteert u voor de zekerheid echter alle gevonden data en nummers. Hier vindt u ook de datum en het nummer van het Koninklijk Besluit. 
  3. U zoekt in het verbaalarchief de executiedatum op en vraagt het bijbehorende inventarisnummer aan. Vervolgens zoekt u naar het nummer dat bij de executiedatum stond vermeld. Hier horen alle stukken betreffende de naamswijziging zich te bevinden. Wanneer dit niet het geval is, probeert u dan de andere data en nummers. Kijk ook goed of in de index niet vermeld staat dat er nog meer stukken over deze zaak op een andere pagina te vinden zijn.

Overzicht van de relevante inventarisnummers uit het archief van het ministerie van Justitie 1876-1914 (2.09.05)

Soort archiefstuk Periode Inventarisnummers
Namenklappers 1876-1914 1453-5938
Indexen 1876-1906 1404-1452
Indexen 1907-1914 5921-5930
Verbalen 1876-1906 581A-1275
Verbalen 1906-1914 4903-5854

Voor het onderzoek naar naamswijzigingen in de periode 1915-1950 gebruikt u het archief Ministerie van Justitie (2.09.22) over deze periode. Dit archief is een zogenaamd verbaalarchief. Dat houdt in dat de stukken zijn opgeborgen op de datum van afdoening, de zogenaamde executiedatum. Dit geldt ook voor de stukken over de naamswijziging.

Wanneer u de executiedatum weet, vraagt u meteen de verbalen van die datum aan en zoekt u de stukken op. Wanneer u die datum niet weet, zoekt u deze op door gebruik te maken door de naamklappers en indexen op het archief. Dat gaat als volgt:

  1. Over de periode 1915-1931 gebruikt u eerst de namenklapper van het jaar waarin het rekest is ingediend (zie hieronder de tabel voor een overzicht van de klappers, indexen en verbalen). Dat kan hetzelfde jaar zijn als het jaar waarin de naamsverandering is goedgekeurd, maar meestal ligt dit jaar één of twee jaar eerder. Wanneer u de naam vindt, vindt u daarbij een verwijzing naar de index (Rubriek Naamswijziging) en een nummer. Vervolgens vraagt u de index van dat jaar op. Die zijn opgeborgen onder de 1e afdeling, Bureau C. Let op dat u de index aanvraagt waaronder de N van Naamsverandering valt. In de rubriek Naamsverandering zoekt u het gevonden nummer op.
  2. Vanaf 1932 tot en met 1950 zijn er gecombineerde namenklappers en indexen. Dat betekent dat u, nadat u de naam heeft gevonden, in hetzelfde inventarisnummers de inschrijving van de stukken in de index kunt vinden.
  3. In de index vindt u onder het nummer dat u in de namenklapper heeft gevonden, de inschrijvingen van alle stukken die te maken hebben met de naamswijziging die u zoekt. Alle inschrijvingen zijn voorzien van een datum en een nummer. In de meeste gevallen zijn de stukken opgeborgen onder de executiedatum. Noteert u voor de zekerheid echter alle gevonden data en nummers. Hier vindt u ook de datum en het nummer van het Koninklijk Besluit.
  4. U zoekt in het verbaalarchief de executiedatum op en vraagt het bijbehorende inventarisnummer aan. Vervolgens zoekt u naar het nummer dat bij de executiedatum stond vermeld. Hier horen alle stukken betreffende de naamswijziging zich te bevinden. Wanneer dit niet het geval is, probeert u dan de andere data en nummers. Kijk ook goed of in de index niet vermeld staat dat er nog meer stukken over deze zaak op een andere pagina te vinden zijn.

Overzicht van de relevante inventarisnummers uit het archief van het ministerie van Justitie 1915-1955 (2.09.22)

Soort archiefstuk Periode Inventarisnummers
Namenklappers 1915-1931 14716-14729
Indexen 1915-1931 14679-14698
Gecombineerde klappers en indexen 1932-1940 14737 en 14738
Gecombineerde klappers en indexen 1941-1950 14410-14412
Verbalen 1915-1929 6701-8786
Verbalen 1930-1939 8787-11841
Verbalen 1940-1950 11842-13583

Het archief van de Hoofdafdeling Privaatrecht van het ministerie van Justitie inzake geslachtsnaamswijzigingen, 1950-1972 (2.09.131) bevat dossiers met behandelingen van verzoeken van naamsverandering. Veel geslachtsnaamswijzigingen gebeurden in het kader van wisselende familieomstandigheden, zoals het wijzigen van de geslachtsnaam van een kind in die van de pleegvader. Na de Tweede Wereldoorlog zijn er ook veel geslachtsnaamswijzigingen die betrekking hebben op de oorlog, bijvoorbeeld het wijzigingen van een Duitse of Joodse geslachtsnaam, omdat de naam als te pijnlijk werd ervaren. Ook komt het voor dat men een bepaalde geslachtsnaam wilde gaan voeren die uit dreigde te sterven. Het archief bestaat uit drie afdelingen:

  1. Toegewezen naamswijzigingen
  2. Afgewezen of ingetrokken naamswijzigingen
  3. Koninklijke besluiten inzake toegewezen naamswijzigingen

De dossiers met toegekende naamswijzigingen zijn alfabetisch gerangschikt op de eerste letter van de nieuwe geslachtsnaam. De oude naam staat achter het dossiernummer. Als u de eerste letter van de nieuwe naam weet, kunt u via de oude naam het juiste dossier terugvinden.
De dossiers met de afgewezen naamswijzigingen zijn alfabetisch gerangschikt op de oorspronkelijke geslachtsnaam.

Het archief is deels openbaar en deels beperkt openbaar (B-beperking). Dit heeft te maken met de privacy wetgeving, omdat er gegevens van nog levende personen in voor kunnen komen. Dossiers van personen die langer dan 100 jaar gelden werden geboren zijn openbaar. De andere dossiers nog niet. De dossiers met een B-beperking kunt u, onder bepaalde voorwaarden, wel inzien. Hiervoor moet u een aanvraag indienen. Een medewerker van het Nationaal Archief verricht vooronderzoek om te bepalen of u het dossier in kunt zien. 

Verzoeken om het wijzigen van de geslachtsnaam in Nederlands Indië, meestal het toevoegen van een naam aan de al gebruikte geslachtsnaam, werden behandeld door de Gouverneur Generaal van Nederlands Indië. Het archief van de Gouverneur Generaal bevindt zich in Indonesië. In het archief van het Ministerie van Koloniën 1850-1900 (2.10.02) zijn in de serie Oost-Indische Besluiten wel afschriften van de genomen besluiten te vinden. U vindt deze besluiten in de inventarisnummers 7105-9028. Let op: deze lopen door tot 1932. In de publicatie Indische familienamen van D.A. Visker (Den Haag 1983) staat een lijst gepubliceerd van de veranderde namen met daarbij de datum en het nummer van het Gouvernementsbesluit. Deze publicatie is aanwezig in de bibliotheek van het Nationaal Archief onder signatuur 135 A 31. Wanneer u onderzoek doet naar Indische familienamen, kunt u ook gebruik maken van de Oost-Indische bronnen van het Centrum voor familiegeschiedenis (CBG).

Ná 1972

De archieven betreffende naamsveranderingen ná 1972 zijn door het ministerie van Justitie nog niet aan ons overgedragen. Wilt u hieruit informatie ontvangen, neem dan contact op met het ministerie via het contactformulier van de Rijksoverheid (Justis). Selecteer bij onderwerp Naamswijziging.

Voornaamswijziging

Verandering of toevoeging van voornamen gebeurt bij beschikking van de arrondissementsrechtbank waar de woonplaats van de betrokkene onder valt. De naamsverandering wordt in het lopende geboorteregister van de geboorteplaats van de betrokkene ingeschreven, waarmee de voornaamswijziging officieel wordt. Voor buiten Nederland geborenen vindt die inschrijving in Den Haag plaats.

Koninklijk Besluit

Als u het Koninklijk Besluit van een naamsverandering zoekt, kunt u gebruik maken van de archieven van het Kabinet der Koning(in). Wanneer u de datum en het nummer van het besluit weet, kunt u het besluit meteen opzoeken. Tijdens uw zoektocht in het archief van het ministerie van Justitie komt u de datum ook tegen. Meer informatie over het zoeken naar Koninklijke Besluiten, vindt u in de zoekhulp Ik zoek een Koninklijk Besluit

Registers van Naamsaanneming in Zuid-Holland 1811-1812 en 1826-1827

In de provincie Zuid-Holland had ten tijde van de inlijving van Nederland bij Frankrijk (1810-1813) bijna iedereen al een vaste achternaam. Wie dat nog niet had, werd bij keizerlijk decreet van 18 augustus 1811 verplicht alsnog een familienaam aan te nemen en deze vast te laten leggen bij de Burgerlijke Stand. In 1825 werd door Koning Willem I nogmaals een besluit uitgevaardigd voor degenen die nog steeds geen familienaam hadden vastgelegd.

In het archief Burgerlijke Stand Zuid-Holland, Registers van Naamsaanneming (3.04.12) bevinden zich registers van circa twintig gemeentes die bijna uitsluitend enkele Joodse families betreffen.

Wanneer u op zoek bent naar een naamsaanneming in een andere provincie, kunt u hiervoor terecht bij de Regionaal Historische Centra in de provinciehoofdsteden, zie voor websites van deze instellingen de pagina archiefinstellingen in Nederland. Vooral in de noordelijke provincies, waar velen in 1811 nog geen vaste achternaam hadden, zijn de registers een rijke genealogische bron.