Archief
Titel
2.25.68 Inventaris van het Secretariearchief, archieven van afdelingen van de hoofdbank en archieven van de bankkantoren van De Nederlandsche Bank NV, 1814-1995
Auteur
Historisch archief DNBVersie
04-06-2019
Copyright
Nationaal Archief, Den Haag
2011 cc0Beschrijving van het archief
Naam archiefblok
De Nederlandsche Bank NV (DNB) DNB
Periodisering
archiefvorming: 1814-1980 oudste stuk - jongste stuk: 1643-1995
Archiefbloknummer
P8Omvang
13250 inventarisnummer(s); 888,35 meterTaal van het archiefmateriaal
Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands
Soort archiefmateriaal
Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.Archiefdienst
Nationaal ArchiefLocatie
Den HaagArchiefvormers
De Nederlandsche Bank N.V.Samenvatting van de inhoud van het archief
Het overgedragen gedeelte van het archief van De Nederlandsche Bank NV omvat 15% tot 20% van het verwachte totale aantal inventarisnummers van het archief na bewerking, en 30% tot 40% van de verwachte totale omvang in strekkende meters. Het betreft tot heden nog voor het overgrote gedeelte seriële bescheiden: Boekhouding en rekening-courantadministratie (1814 - 1983); Aandeelhoudersadministratie (1814 - 1948); Administratie van de inlevering van goud, andere edele metalen en buitenlandse betaalmiddelen ingevolge Deviezenverordening 1940 en het Deviezenbesluit 1945 (1940 - 1962); Financiële en algemene verslaglegging van DNB in zijn geheel en van Bijbank Rotterdam en de agentschappen (1814 - 1987); Notulen (1814 - 1919); Chronologische (niet naar onderwerp geordende, maar meestal wel middels klappers toegankelijke) correspondentie (1814 - 1976); Benoeming en ontslag van leden van de Directie en van de Raad van Commissarissen (1814 - 1916); Jaarverslagen en andere gedrukte bescheiden van - meest Nederlandse - banken waarmee De Nederlandsche Bank NV in enig opzicht van doen had.Archiefvorming
Geschiedenis van de archiefvormer
Een verslag van het onderzoek naar dit onderwerp is thans nog niet voorhanden.
Als inleidende literatuur kan gelezen worden:
- Vanthoor, W.F.V., 2004, De Nederlandsche Bank 1814 - 1998. Van Amsterdamse kredietinstelling naar Europese stelselbank, Amsterdam.
- Jager, J.L. de, 1989, De bank van de gulden. Organisatie en personeel van de Nederlandsche Bank 1814-1989, Amsterdam.
Voor vragen over dit onderwerp kunt u terecht bij het Historisch Archief van de Nederlandsche Bank, tel. 020 - 5241935.
Geschiedenis van het archiefbeheer
Een volledig verslag van het onderzoek naar dit onderwerp is thans nog niet voorhanden.
Als inleidende literatuur kan gelezen worden: Joustra, F. and J. Mooij, 2003, Archive Survey: The records of De Nederlandsche Bank , Amsterdam, te vinden op www.dnb.nl
Voor nadere vragen over dit onderwerp kunt u terecht bij het Historisch Archief van de Nederlandsche Bank, tel. 020 - 5241935.
Beknopte geschiedenis van het archiefbeheer 1814 - 1940.
I. De Secretaris als 'archivaris': 1814 - 1862.
Met de vaststelling van de eerste Instructie voor de Secretaris van de Nederlandsche Bank in 1821 (KB 1821/98, 29-11-1821) wordt voor het eerst het beheer van het archief van de Bank geregeld.
In art. 4a en b wordt de secretaris verantwoordelijk gesteld voor wat nu heet het dynamische archiefbeheer, en in art. 4e voor wat nu heet het statische archiefbeheer:
Hij zal belast zijn:
a. Met het houden van van alle notulen van de vergaderingen zoo van President en Directeuren, als van de Directie en Commissarissen, en van Hoofdparticipanten der Bank,
b. Met het opstellen en in orde brengen van alle verslagen, beluiten, berigten, brieven, aanschrijvingen en alle verdere schrifturen, tot den dienst en de werkzaamheden van de Bank betrekkelijk;
[...]
e. Met de bewaring van het archief der Nederlandsche Bank, en alle boeken, registers, papieren en andere stukken, welke President en Directeuren zullen oordeelen, dat in het gemelde archief moeten worden verzameld en bewaard.
Deze bepalingen ondergaan geen wijzingen in de tweede Instructie voor de Secretaris (KB 1839/116, 28-2-1839) opnieuw vastgesteld in het kader van het verlengde octrooi van 1838.
Ervanuit gaande dat het in de perioden 1814-1821 en 1839-1863 niet veel anders ging kunnen we stellen dat tot aan de oprichting van de secretarie als aparte afdeling eind april 1862 de secretaris verantwoordelijk was voor het archief van de Bank (zie de tekst uit 1962 'Secretarie 1862-1962' uit het personeelsblad O&O van juni 1962. In dit artikeltje is er overigens ook sprake van, dat in de jaren 1840-1845 het archief al eens geordend werd, over de periode van vier jaar gedurende de zomermaanden vóór en na kantoortijden, door een beambte van de afdeling Boekhouding en een beambte van de Kassierderij).
- - Cornelus Sylvius van Lennep (1814 - 1821);
- - Jhr. Mr. Willem Roëll (1821 - 1828);
- - Hendrik Croockewit (1828 - 1849);
- - Mr. Willem Cornelis Mees (1849 - 1863).
Secretaris Mees zal de zorg voor het archief hebben opgedragen aan zijn assistent vanaf juni 1854, kandidaat-notaris N.C. Spijker, die in 1861 naar de Javasche Bank vertrekt.
II. De chef der Secretarie als 'archivaris': 1862 - 1921.
Als chef van de nieuw opgerichte afdeling Secretarie wordt in 1862 aangesteld de heer R.N.L. Mirandolle, en aan deze secretarie wordt opgedragen o.a. de regeling en bewaring van het archief. Onder het archief is hier te verstaan vooral de directiearchieven en het secretariearchief, waarin zich een historisch gedeelte bevond. Van afdelingsarchieven is in mindere mate sprake maar dat zal in de loop der jaren tot 1900 veranderen In tegenstelling tot de jaren 1821-1862, toen de secretaris expliciet was belast met wat we nu zouden noemen het dynamische en statische archiefbeheer, is er in deze jaren geen reglement of instructie waarin archiefbeheer als onderwerp voorkomt.
De opeenvolgende chefs der secretarie, waar de eindverantwoordelijkheid voor het archief lag tot 1921 waren:
- R.N.L. Mirandolle (1862 - 1864);
- Mr. J.F.B. Baert (1864 - 1871);
- Mr. M.W. Jolles (1871 - 1880);
- Mr. J.G.N. de Hoop Scheffer (1880 - 1885);
- Mr. A. Moens (1885 - 1895);
- Mr. F.A. Jas (1895 - 1904);
- Mr. L. van Regteren Altena (1904 - 1909)
- Mr. L.F.A.M. Ogtrop (1909 - 1919)
- Mr.dr. G.G. van Buttingha Wichers (1919 - 1928)
Mr. J.G.N. de Hoop Scheffer is in de jaren 1877-1880 als onderchef der Secretarie in het bijzonder belast met de zorg voor het archief, en kreeg als onderchef in deze periode de titel van archivaris toebedeeld. De Hoop Scheffer klom daarna verder langzaam omhoog in de Bankorganisatie: chef der Secretarie (1880-1885), directeur-secretaris (1885-1909) en directeur (1909-1919). Vanaf 1877 wordt in de naamlijsten ook melding gemaakt van een afdeling Archief bij de Secretarie.
III. Fysiek beheer van de (afdelings)archieven van de Bank: Custos en Magazijnmeester (1863-1921) .
In de periode na de grote reorganisatie en schaalvergroting van 1863 produceerden de afdelingen steeds meer archiefbescheiden en ander papier. Met het fysieke beheer van deze bescheiden was gedeeltelijk de custos (huismeester) cq. conciërge onder de Secretarie belast, en gedeeltelijk werd dit beheer door de afdelingen zelf gedaan. De eerste instructie voor de custos wordt vastgesteld in 1869.
Bij instelling van de functie van Controleur-generaal in 1910 (W. Evekink) wordt de custos - naast een aantal andere facilitaire functies - onder deze functionaris geplaatst. Rond 1916 ontstaat uit de custos de afdeling Magazijndienst en Expeditie, die geheel belast wordt met het centrale fysieke beheer van afdelingenarchieven met bijbehorende registratie van aanwezige bescheiden en van uitlening van stukken. Hoewel de Controleur-Generaal al in 1912 wijst op de wenselijkheid van een centraal depot voor de bewaring van archiefbescheiden, met een systematische berging, wordt dit dus pas in 1916 gerealiseerd.
In de jaren 1917/18 worden de archieven, die zich niet op de afdelingen bevinden, enigszins op orde gebracht door Magazijnmeester Viets en zijn assistent Komen. Met de toegankelijkheid van het archief is het dan 'treurig gesteld, én door plaatsgebrek én door eigenaardige berging der pakken'(Zie map 1.22/49/1, nota 24-9-1917). Het op orde brengen is ook mogelijk geworden doordat er in de gebouwen aan de Turfmarkt na verbouwing en uitbreiding ruimte is vrijgekomen voor betere berging van het archief. Een onderscheid van historisch archief en afdelingenarchief (of bewaartermijnenarchief) wordt daarbij niet gemaakt.
Kenmerkend hier is dat van enige betrokkenheid vanuit de secretarie - formeel verantwoordelijk voor het (historisch) archief - bij het beheer van de afdelingsarchieven geen spoor te vinden is. Het lijkt erop alsof men de afdelingsarchieven als 'geen echt archief' beschouwd, uitgezonderd dan het secretariearchief (en de directiearchieven), waarin dan al het 'echte archief' - de beleidsstukken - zich bevindt.
Aansluitend wordt er in april 1918 een Reglement voor den Archiefdienst vastgesteld, waar Magazijnmeester Viets in december 1916 al een voorstel voor had gedaan. Daarin zijn regels opgenomen waarvolgens de Magazijndienst de afdelingsarchieven en ook de bibliotheek moet bergen en registreren, lichten en uitlenen, en vernietigen volgens opgave van de afdelingen.
IV. Oprichting van een Archiefafdeling bij Secretarie als centraal Bankarchief, secretariearchief en 'documentatiecentrum': Archivaris Van de Waal 1921-1955.
In 1920 stelde de aankomende archivaris van de Bank, A.M. van de Waal (officieel aangesteld per 1-4-1921), voor om van het Archief een zelfstandige afdeling te maken, los van Magazijndienst en Expeditie (onder de controleur-generaal), en deze met het Archief van de Secretarie samen te voegen (Zie map 1.22/49/1., nota 25-5-1920). Bij deze archiefafdeling zou volgens het plan ook de bibliotheek ondergebracht moeten worden. Ordening en beheer van het archief - zo stelt hij voor - zou gebaseerd moeten worden op de idee van het archief als een geheel, zoals geformuleerd in Hoofdstuk 1, paragraaf 1 van de Handleiding voor het ordenen en beschrijven van Archieven van Muller, Feith en Fruin:
Een archief is het geheel der geschrevene, geteekende en gedrukte bescheiden, ex officio ontvangen bij of opgemaakt door eenig bestuur of een zijner ambtenaren, voorzoover deze bescheiden bestemd waren om onder dat bestuur of dien ambtenaar te berusten.
Nieuwe opzet van het centraal archief (historisch archief en afdelingen- cq. bewaartermijnenarchief) .
Van de Waals reorganisatie-idee mondt uit in plannen voor een betere logische en fysieke ordening, en in het voorstel 'dat op iedere afdeeling eens flink opgeruimd wordt en alle kasten uitgepakt, opdat wat eenigszins weg kan afgedragen wordt en een ieder niet meer dan het strikt noodzakelijke onder zich houdt. Voor een goeden opzet is dit beslist noodig en eveneens is het de aangewezen weg om een organisch geheel te verkrijgen.'
De ordening en werkwijze die Van der Waal voorstelt voor het centrale archief heeft het lang volgehouden. De indeling van Van der Waal is - logischerwijs - een min of meer afdelingsgewijze (en waarschijnlijk overgenomen van de indeling van Magazijnmeester Viets): Bankbiljetten, Beleening, Bewaarneming, Boekhouding, Bijbank en agentschappen, Disconto en informatie, Kassierderij, Rekening Courant en Giro, Secretarie, Telefoon en telegraafcentrale, Historische afdeeling, en: archief van de heer Van Vollenhoven.
Onder de historische afdeling verstaat hij overigens niet het historisch archief, maar een verzameling foto's tekeningen en prenten (wat hij later in 1939 aanduid met de naam historische en topografische atlas) , een numismatische verzameling en een verzameling van gebruikte bankbiljetten en andere verzamelingen waarin de archivaris (hijzelf dus) een historisch Bankbelang zag.
In 1939 zijn in deze ordening ook opgenomen: Generale Controle, Historisch archief, Buitenland, ex-Agentschap Enschede en Beleeningen. In dat jaar zijn ook de archieven van de agentschappen in bewerking; deze worden dan in overeenstemming met het systeem van de Hoofdbank geordend (Zie het boekje Het archief van de Nederlandsche Bank N.V. Zijn inhoud en zijne werkzaamheden. Daarin wordt ook een overzicht van bibliotheek- en andere collecties gegeven). De indeling van het centrale archief is dan dus:
- Bankbiljetten
- Beleening
- Beleeningen
- Bewaarneming
- Bijbank en agentschappen
- Boekhouding
- Buitenland
- Disconto en informatie
- Generale Controle
- Historisch archief
- Kassierderij
- Rekening Courant en Giro
- Secretarie
- Telefoon en telegraafcentrale
Ergens tussen 1921 en 1939 is dus, onder Van der Waal en zeer waarschijnlijk uitgevoerd door de heer Oosterveen, een begin gemaakt met de vorming van het historisch archief als een apart archiefgedeelte. Dit historische achief zal, m.n. de oudere stukken, overwegend secretariearchief zijn geweest.
Nieuwe opzet secretariearchief.
Onder Van de Waal wordt niet alleen het centrale afdelingenarchief onder een nieuwe ordening gebracht, maar ook het (dynamische) Secretariearchief. Deze ordening heeft, met een aantal uitbreidingen gefunctioneerd van begin jaren twintig tot medio jaren tachtig toen (een voorloper van) de huidige cijfercode ingevoerd werd. De ordening is in hoofdzaak:
- Ag Bijbank, Agentschappen
- Corr Correspondentschappen
- Geb Gebouwen, terreinen, verhuur
- A Octrooi, Bankwet, Statuten, Verhuur
- AB Interne organisatie
- B Directie, commissarissen, Koninklijke Commissaris, Bankraad, Chef en wnd. En adj. Chefs, Procuratiehouders, Adviseurs, Commissies, Handtekeningen, Cursussen
- BA Reglementen, richtlijnen, instructies, leefregels
- BB Bankbiljetten, ontwerpen, aanmaak, intrekking, specimina, falsificaten, vernietiging
- D Kapitaal, reserves, verliezen en winsten, onkosten, balansen, verslaggeving
- F Inwendige dienst, perscontacten, archief en bibliotheek, administratie, veiligheid, brandkasten en kluizen, assurantiën, kantoormachines, kunstwerken
- J Disconto
- K Belening
- L Internationale instellingen, Europese instellingen, buitenlandse en circulatiebanken
- M Rekening Courant, giro en clearing
- MM Munt en muntmateriaal, muntbiljetten,
- N Bewaarneming
- O Kasbeheer
- P Rijkskassierschap, Financiën van het eigen land (Staat, provincie, gemeenten), wisselkoersen
- Z Algemene onderwerpen - randgroepen
De wijziging die in 1929 zeer waarschijnlijk is doorgevoerd is een decimale onderwerpsonderverdeling per groep. Daarvóór vormde men onder een groep (Ag, MM) wel onderwerpendossiers of -pakken, maar niet volgens een vooropgezette onderwerpsonderverdeling, en dat werkte niet goed: stukken werden op den duur onvindbaar door een inconsequente berging. De genoemde decimale onderwerpsonderverdeling is door de jaren heen ook weer gewijzigd en uitgebreid tot aan complexe codes als b.v. F42Wa003. In het begin van de jaren tachtig heeft nog een vereenvoudigingsoperatie plaatsgevonden.Medio jaren tachtig is de huidige cijfercode ingevoerd, en dat nam enige jaren in beslag. Deze oude code met decimale en verdere onderverdeling is te vinden in een vijftal ordners waar eigenlijk geen touw aan vast te knopen is.
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.
Inhoud en structuur van het archief
Inhoud
Een verslag van het onderzoek naar dit onderwerp is thans nog niet voorhanden.
Voor vragen over dit onderwerp kunt u terecht bij het Historisch Archief van de Nederlandsche Bank, tel. 020 - 5241935. Voor informatie omtrent onderdelen van het archief verwijzen we naar opmerkingen bij de desbetreffende rubrieken.
Selectie en vernietiging
Een verslag van het onderzoek naar selectie en vernietiging in het verleden is thans nog niet voorhanden.
Voor vragen over dit onderwerp kunt u terecht bij het Historisch Archief van de Nederlandsche Bank, tel. 020 - 5241935.
Gedurende de bewerking zijn enige financiële bescheiden van agentschappen - incidenteel bewaard gebleven journalen en rekening-courantboeken - vernietigd. van de bescheiden betrekking hebbende op de onkostenadministratie vanaf 1961 is éénmaal per tien jaar (in 1970 en 1980) de gehele administratie bewaard.
Voorts zijn er duplicaten van aandeelhoudersregisters vernietigd.
In het algemeen gesproken wordt selectie en vernietiging gebaseerd op interne bewaartermijnlijsten.
Verantwoording van de bewerking
Een volledig verslag over dit onderwerp is thans nog niet voorhanden.
Voor vragen over dit onderwerp kunt u terecht bij het Historisch Archief van de Nederlandsche Bank, tel. 020 - 5241935.
Dit archief is onder bewerking. Inmiddels heeft een viertal overbrengingen plaatsgevonden, tussen 2004 en 2009.
Het Secretariearchief, archieven van afdelingen van de Hoofdbank en archieven van de Bankkantoren maakt deel uit van negentien deelarchieven die in een eerder stadium zijn bewerkt. In 2009 zijn de deelarchieven in één inventaris naar het Nationaal Archief overgebracht. Op verzoek van het Nationaal Archief is de inventaris van 2009 gesplitst in meerdere deelinventarissen. Deze splitsing heeft tot gevolg dat de beschrijvingen van de context van de later bewerkte inventarissen uitgebreider zijn dan die van voor 2009.
Aanwijzingen voor de gebruiker
Openbaarheidsbeperkingen
Deels openbaar, deels beperkt openbaar (B). Ontheffing mogelijk na schriftelijke toestemming van De Nederlandsche Bank N.V.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
- Creëer een account of log in.
- Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
- Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, De Nederlandsche Bank NV (DNB), nummer toegang 2.25.68, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, DNB, 2.25.68, inv.nr. ...
Verwant materiaal
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Bijlagen
