Eerste departement | Buren, Leerdam, Culemborg, IJsselstein, Soest, Baarn, Dieren, Het Loo, Bentheimse goederen, Oranjewoud, Leeuwarden, Ameland, Bredevoort, Groningen. |
Tweede departement | Liesveld, 's-Gravenzande, naaldwijk, Monster, Wateringen, Honselersdijk, Niervaart, de Zwaluwen, Geertruidenberg, Zevenbergen, Kruisberg (bij Santpoort), Oranjezaal (huis Ten Bosch), huis Ter Nieuwburg (te Rijswijk), Oude Hof (Paleis Noordeinde), het Hof te Den Haag (aan het Buitenhof). |
Derde departement | Veere, Vlissingen, Noord-Beveland, St. Maartensdijk, Scherpenisse, Hulsterambacht. |
Driejaarlijks toezicht | Diest, Zichem, Meerhout en Vorst, Vianden, Dasburg, St. Vith, Bütgenbach, Lannoy, Gimbergen, Burggraafschap Antwerpen, Paleis te Brussel, Rutten, Nederheim en Peen |
Vierde departement | Breda, Oosterhout, Roosendaal enNispen, Steenbergen, Prinsenland, Willemstad, Cranendonk en Eindhoven, Grave en het land van Cuijk. |
Naamdomein | jaartal | Verwerving | jaartal | Vervreemding |
---|---|---|---|---|
Breda | 1404 | Door het huwelijk van Engelbrecht graaf van Nassau met Johanna van Polanen | 1795 | Bij het Haags Verdrag van 16 mei door Fankrijk aan de Bataafse Republiek afgestaan (verder aangehaald als Haags Verdrag) |
Geertruidenberg | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Klundert (of Niervaart) | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Oosterhout en Dongen | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Brussel, paleis | 1404 | Idem als Breda | 1756 | Verkocht aan prins Karel van Lotharingen |
Mechelen, huis te | 1404 | Idem als Breda | ? | |
Lek, heerlijkheid | 1404 | Idem als Breda | 1627 | Door Maurits nagelaten aan zijn natuurlijke zoon Willem |
Monster en Polanen | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Zundert en Nispen | 1404 | Idem als Breda | ? | |
Drimmelen | 1411 | Door graaf Willem VI van Holland met deze heerlijkheid beleend | 1795 | Haags Verdrag |
Steenbergen | 1458 | Door de verdeling van het gemeenschappelijk eigendom tussen Breda en Strijen | 1795 | Haags Verdrag |
Diest | 1499 | Door graaf Engelbrecht II verkregen door ruiling met de heerlijkheden Millem, Gangelt en Vught | 1795 | Door Frankrijk in bezig genomen |
Zichem | 1499 | Idem als Diest | 1795 | Idem als Diest |
Meerhout en Vorst | 1499 | Idem als Diest | 1795 | Idem als Diest |
Burggraafschap Antwerpen | 1499 | Idem als Diest | 1795 | Idem als Diest |
Roosendaal en Nispen | 1501 | Gekocht door Engelbrecht van Nassau van Claas van Rijmerswaal | 1795 | Haags Verdrag |
Hooge en Lage Zwaluwe | 1518 | Geschonken door Karel V aan graaf Hendrik III van Nassau | 1795 | Haags Verdrag |
Orange | 1544 | Uit de nalatenschap van René van Chalon aan prins Willem I van Oranje | 1702 | Door Frankrijk in bezit genomen |
1732 | Aan Frankrijk | |||
Goederen in Franche-Comté | 1544 | Idem als Orange | [1702] | Idem als Orange |
Goederen in Dauphiné | 1544 | Idem als Orange | [1702] | Idem als Orange |
Goederen in Bourgondië | 1544 | Idem als Orange | 1609 | Bij de verdeling van de nalatenschap van Willem I aan de dochters van Charlotte de Bourbon |
Buren | 1551 | Door het huwelijk van prins Willem I van Oranje met Anna van Buren | 1795 | Haags Verdrag |
IJsselstein | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
Leerdam en Acquoy | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
Cranendonk en Eindhoven | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
St. Maartensdijk en Scherpenisse | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
Goederen in Noord-Beveland - Kortgene | 1551 | Idem als Buren | 1670 | Kortgene door Willem III geschonken aan Willem van Nassau, heer van Odijk |
1795 | Noord-Beveland: Haags verdrag | |||
Warneton | 1551 | Idem als Buren | 1759 | Bij vonnis van de Raad van Vlaanderen aan het huis van Isenghien toegewezen |
Lannoy | 1551 | Idem als Buren | 1618 | Door Philips Willem van Oranje nagelaten aan Philips van Merode, graaf van Middelburg |
Beverweerd | 1564 | Door Philips Willem geërfd van zijn grootmoeder van moederzijde | 1625 | Door Maurits aan zijn natuurlijke zoon Lodewijk geschonken |
Lingen | 1578 | Aan Willem I geschonken door de Staten-Generaal | 1702 | In bezit genomen door de koning van Pruisen |
1735 | Aan de koning van Pruisen afgestaan | |||
Veere en Vlissingen | 1581 | Gekocht door Willem I | 1795 | Haags Verdrag |
Bergen op Zoom | 1582 | Geschonken aan Willem I door de Staten-Generaal | 1648 | Ingevolge de Vrede van Munster |
Willemstad | 1582 | Gesticht door Willem I, door de Staten-Generaal met deze stad beleend | 1795 | Haags Verdrag |
Hulsterambacht | 1583 | Beschonken aan Willem I door [Vlaanderen] als vergoeding voor het verlies van zijn goederen in Bourgondië | 1795 | Als bij Vlissingen |
Grave en Cuijk | 1595 | Door Philips II aan prins Willem I in pandschap gegeven | 1795 | Haags Verdrag |
1611 | Door de Staten-Generaal, na aflossing van het pandschap, aan prins Maurits in leen gegeven | |||
Meurs | 1600 | Geschonken aan prins Maurits door de graaf van Nieuwland | 1702 | In bezit genomen door de koning van Pruisen |
1732 | Aan de koning van Pruisen afgestaan | |||
Prinsenland | 1604 | Bedijkt door prins Philips Willem | 1795 | Haags Verdrag |
Het Oude Hof (huis in het Noordeinde te 's-Gravenhage) | 1609 | Geschonken door de Staten-Generaal aan Louise de Coligny en Frederik Hendrik | 1795 | Haags Verdrag |
Bredevoort | 1612 | Door de Staten van Gelderland in panschap gegeven aan Maurits | 1795 | Haags Verdrag |
Liesveld | 1612 | Geschonken door Erik van Brunswijk aan Ernst Casimir van Nassau | 1795 | Haags Verdrag |
Naaldwijk | 1612 | Door Frederik Hendrik gekocht van de graaf van Aremberg | 1795 | Haags Verdrag |
Honselersdijk | 1612 | Idem als Naaldwijk | 1795 | Haags Verdrag |
Wateringen | 1612 | Idem als Naaldwijk | 1795 | Haags Verdrag |
Ter Brake | 1617 | Door Philips Willem gekocht van de Johannieter orde | 1795 | Haags Verdrag |
Châteaurenard | [1620] | Door Louise de Coligny aan Frederik Hendrik nagelaten | 1647 | Verkocht |
Huis Nieuwburg te Rijswijk | 1630 | Door Frederik Hendrik gekocht van Philibert Vernatti | 1793 | Het huis door Willem V gesloopt en verkocht |
Zuylenstein | 1630 | Door Frederik Hendrik gekocht van de Staten van Utrecht | 1640 | Door Frederik Hendrik geschonken aan zijn natuurlijke zoon Frederik |
's-Gravenzande en Zandambacht | 1638 | Door Frederik Hendrik gekocht van de Staten van Holland | 1795 | Haags Verdrag |
Huis ten Bosch ('s-Gravenhage) | 1645 | Gesticht door Amalia van Solms | 1795 | Haags Verdrag |
Montfort | 1647 | Bij de Vrede van Munster door Spanje aan prins Willem II afgestaan, levering vindt plaats in 1653 | 1795 | Haags Verdrag |
Turnhout | 1647 | Bij de Vrede van Munster aan Amalia van Solms afgestaan | 1732 | Aan de koning van Pruisen afgestaan |
Zevenbergen | 1647 | Idem als Turnhout | 1795 | Haags Verdrag |
Dieren | 1647 | Door Willem II gekocht van de Commandeurs van de Duitsche Orde in Utrecht | 1795 | Haags Verdrag |
Soest, Baarn, Ter Eem en Eemnes | 1674 | Door de Staten van Utrecht aan Willem III opgedragen | 1795 | Haags Verdrag |
Oranjewoud | 1676 | Gekocht door prinses Albertina Agnes van Barent van Sevenaer | 1795 | Haags Verdrag |
Goederen in Bentheim | 1677 | Door de Staten van Overijssel aan Willem III geschonken | 1795 | Haags Verdrag |
Tol over de Maas bij Gennep | 1678 | Geschonken door de keurvorst Brandenburg aan Willem III | 1732 | Aan de koning van Pruisen afgestaan |
Hoog-Soeren | 1678 | Geschonken door de Staten van Gelderland aan Willem III | 1795 | Haags Verdrag |
Het Loo | 1684 | Door Willem III gekocht van Johan Carselis van Ulst | 1795 | Haags Verdrag |
Ameland | 1704 | Gekocht door prinses Amelia van Anhalt-Dessau van de familie Schwartzenberg | 1795 | Heerlijke rechten worden verbeurd verklaard en ameland bij Friesland gevoegd |
Culemborg | 1748 | Door het kwartier van Nijmegen geschonken aan prins Willem IV | 1795 | Haags Verdrag |
Borculo en Lichtenvoorde | 1776 | Gekocht door prins Willem V van vorst Czartoriski | 1795 | Haags Verdrag |
Oploo | 1778 | Gekocht door prins Willem V van een lid van de familie Van Welderen | 1795 | Haags Verdrag |
A. | het graafschap van Vianden en de heerlijkheden van Daasburg, St. Vith en Butgenbach |
B. | |
1.1 | burggraafschap van Antwerpen |
1.2 | de stad, 't land en de heerlijkheid van Diest met watertol, veertol en doorvaart van de rivier en helft van de voogdij van Webbekom |
1.3 | het slot, de stad en 't land van Zichem met de heerlijke rechten |
1.4 | de stad, 't land van Scherpenheuvel met de heerlijkheid en jurisdictie |
1.5 | de helft van het dorp Meerhout met water- en windmolen, rechten, pachten etc. |
1.6 | de andere helft van Meerhout met Vorst met rechten, cijnzen, etc., exclusief de hoge heerlijkheid, en een huis in Meerhout |
1.7 | negen bunder land in Wolmerschem |
1.8 | de manschappen en achterlenen genoemd in het leenboekje Diericx van Heetvelde omtrent Antwerpen |
2.1 | windkorenmolen 'de Akkermolen' in Baarle-Hertog onder Turnhout |
- | Grimbergen met Londerzeel. ( Niet genoemd in de lijst. In 1757 verkocht aan hertog de Croy. ) |
C. | |
1.1 | de stad, 't land en het huis van Breda met de stad Steenbergen |
1.2 | de hofstede Wayenberg met acht bunders land |
1.3 | het dorp Zundert met hof, molen, wateren etc. |
1.4 | de goederen en heerlijkheden, de dorpen Maarheze, Budel en Soerendonk met de heerlijkheden |
2. | de heerlijkheden van Wernhout |
3. | de stad Grave en het land van Cuijk |
4. | de stad Eindhoven, het land en de burcht van Granendonk met de heerlijkheden, de dorpen Maarheze, Budel en Soerendonk met de heerlijkheden |
5. | de stad Willemstad met de polder van Ruigenhil |
D. | 1/4 part in de tienden van Luiks Gestel |
E. | 3 zillen beemt te Vorst in de Veeken Broek |
F. | een erfcijnx van vier halsteren rogge uit een bunder land onder Beckevort |
G. | |
1 | twee hoeven genaamd Ten Rolde en Wildert gelegen te Waalre |
2 | twee scheuten tiende tot Oss |
H. | een erf, groot omtrent drie lopen zaailand onder St. Oedenrode |
cijnzen onder Eerschot: | |
- zeven lopen rogge en een half en drie stuivers | |
- zeven lopen rogge en vijf stuivers uit drie lopen zaailand genaamd het Raamken | |
- zeven en een halve lopen rogge uit hetzelfde stuk land | |
- achttien groten uit een erf tot Eerschot | |
- vier groten uit een hofstede tot Eerschot | |
- twee en een halve stuiver uit een hofstede tot Eerschot | |
- tien lopen rogge uit een landje genaam het Raamken | |
- achttien groten uit een erf tot Eerschot | |
- zes groten uit een hofstede in Eerschot |
I. | |
1.1 | het slot en kasteel aan de noordzijde van de stad Culemborg met burcht en stad Culemborg met de heerlijkheden daartoe behorende en landen en tienden in het broek van Landsmeer |
1.2 | de hofstede Muijswinkel met 55 morgen land in Ravenswaay |
1.3 | erven in Rijswijk [Gld] groot 30 morgen land |
1.4 | het huis binnen Vianen en 16 morgen land |
1.5 | twee hoeven land tot Beesd |
1.6 | het huis te Vredestein met hofstede en 5 morgen land geheten de Geroenen in Selmonde |
1.7 | de steenweerd boven Wijk bij Duurstede aan de Stichtse zijde gelegen |
1.8 | de weerd te Beusichem met de aanval buitendijks gelegen te Lekkerweerd met de Rode tiende |
1.9 | de Groesbeker tiende in Avezaath |
1.10 | het huis 't Loo met de helft van de erfgerechtigheid p het water van het dorp Apeldoorn waar de korenmolen gevestigd is |
1.11 | een stukje land, groot een halve schepel gezaai, voor het Posmeestershuis langs de Hoge weg en een akkertje voor het Hoveniers huis langs de gemene weg naar Apeldoorn en nog een schepel gezaai aan de overzijde, afgesplitst van het goed Ten Have in Apeldoorn |
1.12 | het hof tho Ochten in Ellecom met zeven delen en een keurdeel in het Ellecommer bos en een half deel in het Dierense bos en een hofstede tot Dieren |
1.13 | vier schepel gezaai ten oosten an de gemene weg van Apeldoorn afgesplitst van het goed Ten Have in Apeldoorn |
1.14 | het Veerengoed te Dieren gelegen tussen de erven van de heren van Bronkhorst en het hof te Dieren |
2. | de hofstede Reijgersvoort met 12 morgen land onder Tricht met de visserij voor Tricht bij Malsems sluis, een hoeve land op Acquoy, 2 guntmeren tot Reijgersvoort en een kampje land, geheten 'het kleijn weijdeken' te Salmonde |
K. | het erf en goed Middeldorp in Ellebom met huis, hof en boomgaard, groot zeven molders gezaai en drie en een half morgen weiland in drie percelen en een deijlinge in het Ellecomse bos |
L. | het erf en goed Avegoor in Ellecom |
L. | het hof Schonevelt en de erven Goerverdink, Vaegedink, Nennenkate, het Lutteke Broekhuijs en Sligtenoorth gelegen in Wilsum, kerspel Ulsem in het nedergraafschap Bentheim |
M. | |
1.1 | de maarschalkerij van Noord-Holland {1720} |
1.2 | een kleine tiende bij delft geheten de Draaijenburger tiende {1721} |
1.3 | een korentiende en smaltiende in Maasland {1722} |
1.4 | een korentiende en smaltiende genaamd de Zuid-Maaslandse tiende {1217} |
1.5 | de tiende in Hodenpijl bestaande in vier percelen waarvan de ene genaamd is: nieuwe poldertiende {1213} |
1.6 | de tweede: oude poldertiende {1214} |
1.7 | de derde: nieuwe poldertiende {1215} |
1.8 | de vierde: de tiende achter de kerk van Schipluiden {1216} |
1.9 | in De Lier het huis met 62 morgen land en een tiende {1723} |
1.10 | de ambachtsheerlijkheid van Capelle met huis en hofstad en grote en kleine tienden {1724} |
1.11 | de hofstad, huis en goederen van Teijlingen in het ambacht van Warmond {1725} |
1.12 | de wind in de parochie van Rijswijk {1726} |
1.13 | tot Rijswijk een cijns van 15 schellingen en uit de schote aldaar 8 schellingen {1727} |
1.14 | een korentiende in het ambacht van Rijswijk {1728} |
2.15 | hoge heerlijkheid en ambachtsheerlijkheid van Monster {1729} |
2.16 | alle heerlijkheden en gerechten van Monster, Monsterambacht, Poeldijk, Ter Heijde en half Loosduinen {1730} |
2.17 | het huis en hofstede van Polanen, boven en beneden, met de steenwerf alsmede de nederhoven binnen de uiterste grachten, 28 morgen land onder Monster, de windmolen te Monster en de wind tot Voswijk {1731} |
2.18 | de grote en smalle tienden in Monsterambacht {1733} |
2.19 | de poldertiende tot Monster {1734} |
2.20 | een kleine koren- en smalle tiende tot Monster {1735} |
2.21 | de korentiende tot Monster {1736} |
2.22 | de helft van de tiende van Loosduinredijk {1737} |
2.23 | tien morgen land te Monster {1738} |
2.24 | tien morgen land genaamd Waijlandt in Monster {1739} |
2.25 | een kleine tiende in het ambacht van Monster genaamd Heer Gerards de Bruijne tiende {553} |
2.26 | de korentiende en smaltiende in het ambacht van Monster en in Poeldijk genaamd de Tiende van Arkel {1110} |
2.27 | de helft van een korentiende in het ambacht van Monster genaamd Loosduinredijn {1740} |
2.28 | de korentiende en smaltiende op Heren Willemsveen en erfhuren van de venen aldaar {1741} |
3.29 | de tienden en goederen in de ban van Monster {1370} |
4.30 | de ambachtsheerlijkheid van Naaldwijk {1732} |
4.31 | de hoge heerlijkheid van de parochie en de heerlijkheid van Naaldwijk {1742} |
4.32 | de grote korentiende in het ambacht van naaldwijk {1743} |
4.33 | de tienden tot Honselersdijk {1744} |
4.34 | de wind in de parochie van Naaldwijk {1745} |
4.35 | de heerlijkheid van Honsel met toebehoren {1746} |
4.36 | de heerlijkheid van 's-Gravenzande en Zandambacht met alle toebehoren {1747} |
4.37 | het ambacht van Wateringen met toebehoren, de tienden in de Hoek groot 21 morgen land in de Poel, vijf morgen, en twee kampen groot 8 morgen, het goed te Haijmonde, 3 ponden en 15 schellingen uit de buttinge te Wateringen, het Gerrit Gerritsz. veer in Wateringen groot 21 morgen, het Hondertland binnen- en buitendijks met de heerlijkheden en 8 ponden uit de jaarbede van Wateringe {1748} |
4.38 | een tiende genaamd de grote tiende in het ambacht van Wateringen {1749} |
5.39 | de heerlijkheid van Hooge en Lage of Strijense Zwaluwen met toebehoren, o.a. de rietwaard Hollards Hille en de Eersthille met 't Hilleken de Blaak {1750} |
6.40 | de ambachtsheerlijkheid van Drimmelen met toebehoren {2115} |
7.41 | de ambachtsheerlijkheid en gerecht an Over Waspik {1748} |
7.42 | de hoge heerlijkheid, heerlijkheid en ambachtsheerlijkheid van Geertruidenberg en de Made, met de wind, het recht an landpoorteren, de tol tot Randenrode, de gruit te Leijndoek en Burgveld, het recht van patronaatsschap en de geestelijke goederen {955} |
7.43 | de stad, slot, land en heerlijkheid van Zevenbergen met alle toebehoren {1078} |
7.44 | de ambachtsheerlijkheden en gerechten van Almonde, Dubbelmonde, Twintighoeven en Standhazen met de tienden, molen, veren, visserijen vogelerij, gruiten, formenteiten, wilderden, moeren en de moeren boven Standhazen tot de palen an Brabant met de ambachtsheerlijkheid van de moeren {1751} |
7.45 | 12 hoeven moers en wilderden met alle tienden, renten en vervallende nutschappen in Stevensambacht {1752} |
7.46 | tienden en renten in het ambacht van Drimmelen {1753} |
7.47 | de heerlijkheid van Niervaart met alle toebehoren {1754} |
7.48 | her Geerland van Drimmelen, groot 27 morgen {1779} |
7.49 | de ambachtsheerlijkheden en gerechten van Nieuw Lekkerland, Gijbeland, Brandwijk, Bleskensgraaf en Stevenland met tienden, veren, veersteden en alle toebehoren {1778} |
8.50 | de ambachtsheerlijkheid van Heemskerk en van Castricum met cijns, vrije vroonschulden en toebehorende tienden |
8.51 | de hofstede waarop het huis Heemskerk placht te staan, binnen de uiterste grachten en daarbinnen alle hoge en lage gerechten {1781} |
8.52 | op Hogendorp tot Heemskerk 14 viertel lands, de molenwerf, hof en tuin aldaar, de grote vrije Gorsweide groot 28 geersen; het kleine vrije Gors groot 12 geersen; 40 matmaden en 2 geersen land achter het huis op Akkermade {1782} |
9.53 | het markgraafschap van Veere met alle toebehoren {1755} |
9.54 | de stad en heerlijkheid van Vlissingen en Domburg met toebehoren {1756} |
10.55 | de stad en heerlijkheid van Westkapelle met alle juristictie, tol, vond, zeedrift, bastaarden, onbeheerde en geconfisqueerde goederen, etc. {1767} [1 in 1649 aan Middelburg verkocht] |
10.56 | de duinen en gevolgen van de zeedriften met andere gerechtighede beginnende met de afgang van 's Heren Westduinen en de jurisdictie van comburg met de polder strekkende voorbij Zoutelande {1768} |
10.57 | het recht van balance en issue en de recognities voor het recht van de wind {1796} |
10.58 | de baljuwschap en de secretarie {1770} |
10.59 | de accijnzen op wijen en bier in Westkapelle {1771} |
10.60 | de betaling van Tabbaarden en Bonnetten voor de wethouders {1772} |
10.61 | 's Heren Vronen Zuid en Noord {1773} |
11.62 | het land van St. Maartensdijk met alle heerlijkheden en schonissen binnen en buiten {1757} |
11.63 | de ambachten in de parochie van Scherpenisse afkomstig van Frank van Borssele {1759} |
11.64 | het huis, dorpen en eigen goederen an St. Maartensdijk {1759} |
11.65 | ambacht van huis en dorp St. Maartensdijk, groot 16 gemeten {1760} |
11.66 | de tienden gelegen in Mallandt en het ambacht van Poortliet {1761} |
11.67 | de heerlijkheid, stad, slot en boomgaard van Kortgene met 993 gemeten ambacht {1774}. In 1670 aan de heer van Odijk geschonken. |
12.68 | Gaspaarden, Everdingen, Goilberdingen, Tulle en Honswijk {985} |
12.69 | Everdingen en Goilberdingen {958} ( In 1680 van Gaspaarden, Tullen en Honswijk gesplitst. ) |
12.70 | 2 hoeven land in Acquoy en 25 1/2 morgen land in de Rippekerwaard {986} |
12.71 | Lang-Bolgerij met de heerlijkheid, gelegen in Zijderveld {987} |
13.72 | het slot en heerlijkheid van Acquoy {1775} |
14.73 | het slot, stad en heerlijkheid van Leerdam en van der Lede {1776} |
14.74 | de heerlijkheid van Ijsselstein |
15.75 | het kasteel en sterke huis van Liesveld met de heerlijkheid {521} |
15.76 | de heerlijkheid van half Nieuwpoort {522} |
15.77 | de gerechte helft van Nieuwpoort met gerechten en toebehoren {522} |
15.78 | de heerlijkheid van Ammers Graafland en Gelkenesse van de achterlanden {523} |
15.79 | de koren- en smaltiende van Ammers Graafland, de achterlanden en Poelwijk {523} |
15.80 | een korentiende in Gelkenesse, in honte land en in Graveland tussen Nieuwpoort en de kerk van ammers {525} |
15.81 | de heerlijkheid van het dorp van Ottoland in de alblasserwaard {526} |
15.82 | de hoge heerlijkheid van Peursumambacht {527} |
N. | een tiende gelegen aan de zuidzijde van de Gantel in de parochie van Monster en van Naaldwijk tussen de Swartendijk en de oude Poel vanouds genaamd Saal Bogaarts Tienden en de smaltienden aldaar |
O. | |
1.1 | een korentiende tot Wateringen |
1.2 | een kleine tiende in Wateringen genaamd de sondige Tiende |
1.3 | de smaltiende in Wateringen |
P. | de tienden vanouds genaamd de Alengeest en nu de Paarhorsttienden met smaltienden gelegen in Monsterambacht |
Q. | de hofstad van de Hoge en Lage Doortogt, groot 64 morgen land, in het ambacht van Monster |
R. | |
1.0 | de stad en heerlijkheid van Veere als markgraafschap |
1.1 | de stad van Veere met het kasteel van Sandenburg en 300 gemeten land zijnde de vrijheid van Veere |
1.2 | het Dorp van de Polder |
1.3 | het schor strekkende na Arnemuiden |
1.4 | de stad, het land en heerlijkheid van Vlissingen |
1.5 | het ambacht van Sandijk |
1.6 | land in Oud-Vlissingen |
2.1 | het land van St. Maartensdijk met de heerlijkheden |
2.2 | de polder van Waarhede |
2.3 | de abmachten in Scherpenisse gelegen, afkomstig van Frank van Borssele |
2.4 | het huis van St. Maartensdijk en de dorpen daarbij liggende |
2.5 | het ambacht van het huis en de dorpen van St. Maartensdijk |
2.6 | de tienden gelegen in Malland en in Old Ambacht van Poortvliet |
3.1 | ambacht in Walcheren, in Vlissingen groot 37 gemeten 17 roeden |
3.2 | ambacht in het nieuwe land van Cats in partijen groot 25 gemeten 278 roeden |
3.3 | ambacht in Cats beweste 's-Walts, Hamerstede, Redekingen en Nieuwer Kerke in twee partijen groot 774 gemeten 228 roeden |
3.4 | ambacht in het Noordambacht van Emelisse en Serwitte Kinderen ambacht in drie partijen 180 gemeten 24 roeden |
3.5 | ambacht voor de Meershoek in twee partijen groot 180 gemeten en 24 roeden |
3.6 | ambacht in Welle en Koningsheim in zeven partijen groot 2978 gemeten en 41 roeden |
3.7 | ambacht in Geersdijk en Wissekerke in 254 gemeten en 100 roeden |
3.8 | ambacht in Colijnnplaat groot 535 gemeten en 51 roeden |
4.1 | ambacht in de polder van Ravensoort groot 150 gemeten |
4.2 | ambacht in de polder van der Muijden groot 188 gemeten |
4.3 | ambacht in Claas van Steelands polder groot 60 gemeten |
4.4 | ambacht in St. Martenspolder groot 60 gemeten |
5. | zes partijen tienden in oud en nieuw Noord-Beveland |
6. | 228 gemeten in 's-Gravenhoeksken onder nieuw Noord-Beveland met ambachtsrecht en ambachtsgevolge |
7. | 1 gemet onder Sandijk waar de molen op staat |
S. | |
1. | goederen in het graafschap van Culemborg zonder specificatie |
2. | het goed genaamd de Oelte gelegen in Baarn |
T. | |
1.1 | 4 morgen land gelegen in Meerlo onder IJsselstein |
1.2 | 4 morgen land mede gelegen in Meerlo |
1.3 | 4 1/2 hond lands op het Oude Land onder Ijsselstein |
2. | 6 morgen land gelegen in het land van Ijsselstein, op het overoude land in de Rodercamp |
3. | 24 1/2 morgen land waarvan de 12 morgen bepaald zijn met haar uiterdijk aan de oostzijde van het huis van Liesveld strekkende tot de Tiendweg en de 12 1/2 morgen aan de westzijde van het voorschreven huis strekkende tot aan de Nieuwe Wetering |
V. | |
1. | 124 morgen land en 2 morgen 'eijgen' op Redingmeervelt [Culemborg] |
2. | de Weerden buitendijks [Culemborg] |
3. | de tienden op de Koornweerd [Culemborg] |
4. | de cijns binnen Culemborg, zo van geld, van was als van renten |
5. | 8 morgen land gelegen in Amerongen |
W. | |
1. | 1 hoeve land gelegen onder Maurik op de Bisschops Graff in het overgericht van Langsmeer |
2. | een halve hoeve gelegen in het nedergericht van Langsmeer |
X. | |
1. | de tiende gelegen achter Culemborg in het Wijdhuizer veld |
2. | de halve tiende tot Weijde [Culemborg] |
3. | de Coolhorster tienden [Culemborg] |
4. | de tienden tot Ravenswaay [Culemborg] |
5. | niet gespecificeerde lenen waarmee de vorige eigenaars bekend waren |
Y. | goederen onder het graafschap Culemborg |
Z. | een stuk grasland onder Baarn, groot 5 dammaten, gemeenlijk genaamd de Staten Graskamp nemende zijn inrit op het achterweggetje, beoostende de entree van Zijne Hoogheid |
Afkorting | Verwijst naar | Inventarisnummers |
---|---|---|
f (=folio) | bladzijde meestal in Rprov en in repertorium inv.nr. 637 naar registers 561-5787 | |
Geest r, gR | kopieboeken uitgaande stukken geestelijke goederen en aanstellingen | 560-561, 596-597 |
geextrGeest r | idem, in de geëxtraheerde domeinen (1713-1734) | 575-576, 596 |
geextrR | zie Rgeextr | |
gemR | 'Gemengd domestiquen': stukken betreffende aanstellingen, instructies en beloning van leden van de hofhouding | 562-569 |
Lias | niet meer van toepassing | |
Not, Notas | notulen/notulen geëxtraheerde goederen | 1-83, 1510-1525 |
NotGeextr | notulen geëxtraheerde goederen | 1510-1525 |
RCanon | register uitgaande stukken geestelijke goederen en aanstellingen in graafschappen | 596-597 |
RGeextr | register uitgaande stukken geëxtraheerde goederen | 1528-1530 |
RGem | zie gemR | |
RGr | 'register Graafschappen': uitgaande stukken van belanghebbenden in de graafschappen Lingen, Meurs, Leerdam en Acquoy, Culemborg en IJsselstein | 587-595 |
RO | register Oranje (niet meer van toepassing) | |
RProv | 'register Provinciale heerlijkheden': uitgaande stukken aan belanghebbenden in de provinciale domeinen | 598-625 |
RVic | registers betreffende predikanten en andere kerkelijke vunctionarissen | 570-577 |
SecreteNot | secrete notulen | 552-553, 188-189, 188-190, 194-197 |
v | vide (=zie) |
Aangezien de domeinen van Veere en Vlissingen op institutioneel en bestuurlijk gebied soms nauw met elkaar verweven bleken te zijn - denk bijvoorbeeld aan de 'devassalage'-, maar op administratief gebied volkomen gescheiden, is er gekozen voor een algemene inleiding voor beide domeinen. Hierin komt de gezamelijke geschiedenis van het markiezaat en het recht van de Eerste Edele aanbod. Daarna volgt de inleiding, die specifiek over het bestuur, de rechtspraak en de administratie van het domein Veere handelt. In het hoofdstuk betreffende Veere en het markiezaat van Veere en Vlissingen staan onder de rubriek B. verwerving, vervreemding en betwisting van goederen en rechten, nr 1. stukken vermeld die op de domeinen van Veere en Vlissingen betrekking hebben. In het hoofstuk betreffende Vlissingen wordt bij dezelfde rubriek naar het hoofdstuk Veere verwezen. Hetzelfde geldt voor stukken betreffende het bestuur (inventaris van Veere, rubriek C1), en betreffende renten, die zowel op Vlissingen en op Veere waren gevestigd (rubriek D. 2a van de inventaris van Veere).
Behalve over de domeinen zelf kan men in de stukken betreffende Veere en Vlissingen informatie vinden over de politieke strijd tussen het Oranjehuis en de Staten van Zeeland, m.n. in de rubrieken B.'Verwerving, vervreemding en betwisting van goederen en rechten' en C. 'Bestuur en rechtspraak'. Onder rubriek D. 2b 'Aflossing van renten' van beide domeinen vindt men enige gegevens over de aflossing van de schulden, die op het sterfhuis van Willem van Oranje rustten.
Wolfert, zoon van Hendrik Wisse van Borssele, maakte aanspraak op het goederenbezit van zijn vader in het noordoosten van Walcheren, dat deze in 1276 aan zijn zoons gezamenlijk had gegeven. In 1282 droeg Wolfert (I) zijn bezit op aan gravin Beatrix en aan haar man Floris V. Hij verkreeg deze goederen weer terug als onsterfelijk erfleen. Sindsdien noemde het hoofd van de familie zich: heer van der Veere.
W.S. Unger en J.J. Westendorp Boerma, 'De steden van Zeeland. Vere', in: Archief. Vroegere en latere mededelingen voornamelijk in betrekking tot Zeeland, uitgegeven door het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen (1955), pp. 1-2. Tiny Polderman en Peter Blom, Veere, van vissersbuurt tot vestingstad: bouwstenen voor een stadsgeschiedenis (Goes, 1996), p. 17.
Philips van Bourgondië gaf in 1452 Vlissingen, Westkapelle en Domburg aan Hendrik (IV) van Borssele, graaf van Grantpré en heer van Veere, in pand. Diens zoon Wolfert (VI) van Borssele, graaf van Buchan, kocht Vlissingen, Westkapelle en Domburg definitief van Maria van Bourgondië in 1473.
NDR inv.nr. 14595.
Toen deze Wolfert van Borssele stierf gingen Veere en alle hiervoor genoemde steden en heerlijkheden over in de handen van het regerende vorstenhuis van Bourgondië door het huwelijk van de erfdochter Anna van Borssele met Philips van Bourgondië, zoon van Antheunis.In 1555 verhief keizer Karel V Maximiliaan van Bourgondië, afstammeling van de eerder genoemde Philips, wegens grote verdiensten tot markies van Veere en Vlissingen. Niet alleen deze steden, maar ook alle andere bezittingen en rechten van Maximiliaan op Walcheren werden tot dit markgraafschap verbonden.
NDR inv.nr. 1538, folio 321-326recto; L.E. de Brakke, 'Inleiding tot eene beschrijving der rechten van de Heer van Veere' in: Archief Zeeuwsch Genootschap (1930), p. 165.
In 1558 stierf Maximiliaan van Bourgondië. Na zijn dood bleken diens goederen zo zwaar met schulden belast te zijn dat deze verkocht moesten worden. De krachtens het testament van Maximiliaan van Bourgondië aangewezen erfgenaam, zijn neef Maximiliaan van Hennin, weigerde de nalatenschap. De erfenis kwam nu toe aan Maximiliaan van Kruiningen. Van 1563 tot 1565 was hij markies van Veere en Vlissingen. Ook voor hem bleek de schuldenlast, die op het markiezaat rustte, te zwaar.
Het markgraafschap werd daarom in 1566 op last van de Grote Raad van Mechelen verkocht, niet als geheel, maar in delen (dit feit hebben tegenstanders van de invloed van de Oranjes in de 18e eeuw als argument aangegrepen om opheffing van het markiezaat en de devassalage te rechtvaardigen). Westkapelle werd definitief uit het markiezaat losgemaakt, ook al zou het wel van 1567 tot 1648 tot de Nassause domeinen behoren en had het zelfs van 1618 tot de verkoop in 1648 dezelfde rentmeesters als Veere. Gegadigden voor de koop van Veere en Vlissingen waren de stad Middelburg, Anthonis van Hennin en prins Willem van Oranje. De steden werden echter niet aan de meestbiedende maar aan koning Philips II verkocht; hij maakte zich op 14 april 1567 door naasting meester van het markiezaat. De koning verplichtte zich de schulden van Maximiliaan van Bourgondië over te nemen en te voldoen. Hij liet zich uit hoofde van het markgraafschap vertegenwoordigen als Eerste Edele in de Staten van Zeeland. De titel 'markies van Veere en Vlissingen' werd door Philips II nooit gevoerd.
Verknocht en niet te scheiden. Gids bij de expositie over vier eeuwen Markiezaat en Oranje, 1581-1981 (Veere, 1981), p. 6. De Brakke, 'Inleiding', p. 168-169.
Bij het uitbreken van de opstand in 1572 staakte koning Philips II de aflossing van de schulden en eisten de crediteurs dat het Hof van Holland het markiezaat weer zou verkopen. Gegadigden waren: de steden zelf, de stad Antwerpen en prins Willem van Oranje, die zo zijn positie in het gewest wilde versterken. De prins wist Veere en Vlissingen uiteindelijk eind juni 1581 voor 144.600 gulden te verwerven.
[J. de Back], Het Regt van Syne Hoogheyd den Heere Prince van Orange en Nassau etc. tot het Marquisaat van Veere en Vlissingen (Franeker, 1733), pp. 14-15, Verknocht en niet te scheiden, p. 7.
De Staten van Holland en van Zeeland beschouwden zich als opvolgers van koning Philips II als graaf van Holland en Zeeland; de prinsen van Oranje waren dus verplicht voor hun bezittingen in Zeeland leenverhef voor beide colleges doen.
De koop van het markiezaat door prins Willem van Oranje had een drievoudige betekenis. Naast de inkomsten uit het domein, had de stadhouder een gebied van groot strategischbelang in handen. Bovendien wist hij hierdoor zijn politieke invloed als stadhouder van Zeeland aanzienlijk te vergroten (zie voor de politieke betekenis van de functie van Eerste Edele hieronder).
Na de moord op prins Willem van Oranje kwam de zwaar belaste boedel onder toezicht van colleges van curatoren te staan, die de nalatenschap moesten afwikkelen. De diverse colleges van curatoren bleken niet voor deze taak berekend en gaven prins Maurits zo de kans de nog niet verdeelde erfenis voor zijn politieke aspiraties te gebruiken. Hij was juist stadhouder van Holland en Zeeland geworden, toen Vlissingen (evenals Rammekens en Brielle) in 1585 aan Engeland werd verpand in ruil voor militaire hulp aan de Republiek. Dit betekende dat een Engels garnizoen onder leiding van een Engels gouverneur werd gelegerd. De Staten-Generaal, de Staten van Holland en de Staten van Zeeland verleenden prins Maurits akten van indemniteit (schadeloosstelling), waarin zij zich garant verklaarden voor zijn rechten en inkomsten uit Vlissingen.
NDR inv.nr. 14927.
Maurits nam hiermee geen genoegen en ging zich 'markies van Veere en Vlissingen' noemen. Hij werd slechts door de Staten van Holland en het Hof van Holland als zodanig erkend. De magistraat van Veere bleef naast Maurits ook de curatoren van het sterfhuis consulteren. Pas op 20 november 1588 werd hij in die kwaliteit in Veere ingehuldigd. Ook trok Maurits de waardigheid van Eerste Edele van Zeeland aan zich (zie hieronder). Hij kreeg hierover onenigheid met zijn halfzuster Maria, die trachtte de belangen van de door koning Philips II gevangen genomen prins Philips Willem, de rechtmatige erfgenaam, te behartigen. Op 21 oktober 1613 ten slotte werd prins Maurits officieel met het markiezaat van Veere, Vlissingen en Domburg beleend, nadat deze domeinen hem bij boedelscheiding waren toebedeeld.Scherft, Het sterfhuis, pp. 62-64, 66-68. NDR inv.nr. 14603-14605.
De opvolgers van stadhouder Maurits, de prinsen Frederik Hendrik, Willem II en Willem III, werden achtereenvolgens met het markiezaat beleend. Een uitzondering hierop vormt Domburg, dat deel uitmaakte van het domein Veere. Het werd met Westkapelle op 12 februari 1648 aan Middelburg verkocht. Hiertoe behoorden ook de Westduinen, te beginnen bij de duinen van Middelburg tot aan Oostkapelle.NDR inv.nr. 765, folio 386.
Na de dood van koning-stadhouer Willem III, die kinderloos gestorven was, werden de Staten-Generaal als executeurs-testamentair aangewezen. Prins Willem III had namelijk zijn achterneef, de Friese stadhouder Johan Willem Friso als universeel erfgenaam benoemd. In het testament van Frederik Hendrik werd echter bepaald dat, in het geval zijn geslacht in mannelijke lijn uitstierf, de erfenis aan de nakomelingen van zijn oudste dochter Louise Henriette zou bevallen. Dit zou betekenen dat koning Frederik I van Pruisen de erfgenaam van Willem III zou zijn en o.a. markies van Veere en Vlissingen zou worden. De Staten-Generaal lieten zich in 1703 en in 1712 ten behoeve van de toekomstige erfgenaam met het makiezaat belenen.
NDR inv.nr. 1607; Verknocht en niet te scheiden, pp. 9-10.
Juist toen er een vergelijk op komst was overleden kort na elkaar beide pretendenten. Hun zonen, stadhouer Willem IV en koning Frederik Willem I van Pruisen, waren nu de gegadigden.De Staten van Zeeland wensten echter een einde te maken aan de grote invloed van de Oranjes in hun gewest. Zij waren van mening dat de prinsen van Oranje de titel van 'markies' altijd al ten onrechte hadden gevoerd en wilden het markiezaat van Veere en Vlissingen opheffen. De stad Veere wist een dergelijke stap enige tijd tegen te houden. Ook de functie van Eerste Edele, die tot 1702 door Willem Adriaan van Nassau-Odijk namens Willem III was bekleed, werd opgeheven. Verder trokken de Staten van Zeeland het benoemingsrecht van regenten in Veere en Vlissingen aan zich, een recht dat voorheen de markies toekwam. De Nassause Domeinraad spande daarom als vertegenwoordiger van de markies een procedure bij de Hoge Raad van Holland en Zeeland aan, omdat de rechten van de markies geschonden werden, echter zonder resultaat.
Zie voor het verloop van deze strijd ARA, Archief Hoge Raad van Holland en Zeeland, inv.nr. 1005: Hoge Raad aan de Staten van Holland, 30 januari 1704; NDR inv.nr. 14607-14610
Op 14 mei 1732 kwam het 'Tractaat van Verdeelinge' tussen prins Willem IV en Frederik Willem I, koning van Pruisen, tot stand, waarbij aan eerstgenoemde het markiezaat van Veere en Vlissingen werd toebedeeld. Kort daarna, in november van dat jaar, liet Veere zijn aanvankelijk verzet varen en verklaarden de Staten van Zeeland dat Veere en Vlissingen voortaan aan elke vorm van vazaliteit en leenroerigheid waren ontslagen. Zo begon de periode van 'devassalage'. Prins Willem IV tekende verzet aan bij de Staten van Zeeland en weigerde de door de Staten aangeboden schadeloosstelling van 100.000 rijksdaalders te aanvaarden. Zijn schoonvader, koning George II van Engeland, trachtte te bemiddelen, maar tevergeefs. Toen echter in april 1747, tijdens de Oostenrijkse Successieoorlog, Franse troepen Staats-Vlaanderen waren binnengevallen en Zeeland rechtstreeks bedreigd werd, ontstond er te Veere een volksopstand. Onder druk van de opstandige menigte erkende het stadsbestuur als eerste prins Willem IV als stadhouder van Zeeland. De Staten van Zeeland volgden twee dagen later.
Het markiezaat van Veere en Vlissingen werd niet automatisch in ere hersteld. De vader van prins Willem IV, Johan Willem Friso, werd post-huum als erfgenaam van koning-stadhouder Willem III met het markiezaat beleend. Daarna pas volgde de belening van prins Willem IV. Ook leenrechtelijk was de devassalage nu ongedaan gemaakt.
Verknocht en niet te scheiden, p. 11.
Als schadeloosstelling voor de gederfde inkomsten werden prins Willem IV en diens opvolgers voortaan ontslagen van hun verplichting de 'zee- en andere werken' in Veere en Vlissingen te onderhouden. De Staten van Zeeland verleenden beide steden een subsidie van resp. 1000 en 4037 ponden Vlaams in plaats van de prinselijke bijdrage.NDR inv.nr. 1102, Rekening Generaal 1755/1757, folio 10; Gedrukte Notulen van de Staten van Zeeland, 23 oktober 1647, p.848, z.j., z.p. Voor gegevens over de feitelijke regelingen met Veere en Vlissingen na intrekking van de devassalage zie: NDR inv.nr. 765, folio 342-349.
In 1766 volgde prins Willem V zijn reeds in 1751 gestorven vader in alle rechten op. Tijdens de revolutie van 1787 eiste een Oranjegezinde volksmenigte te Veere - en met succes -dat prins Willem V in al zijn rechten en waardigheden zou worden gehandhaafd.
Na de Franse revolutie werden bij het tractaat van 16 mei 1795 de Nassause domeinen aan de Bataafse Republiek overgedragen. De zittende rentmeesters konden hun functie blijven vervullen tot 1809. Het beheer werd daarna aan de ambtenaren van de Directie der registratie en domeinen in Zeeland opgedragen.
'Archieven van de rentmeesters van de prinsen van Oranje in de provincie Zeeland', in IRA III, p. 723.
Het recht van de Eerste EdeleVóór de opstand bestonden de Staten van Zeeland uit twee leden: prelaat en edelen, en de 'goede' steden (steden, die rechtstreeks onder de landsheer vielen) nl. Middelburg, Zierikzee, Reimerswaal, Goes en Tholen. Veere en Vlissingen, die een bijzondere heer hadden, konden daardoor geen zitting hebben in de Statenvergadering, Aanvankelijk kwamen alle grote edelen ter Statenvergadering. Na 1520 vertegenwoordigde Adolf van Bourgondië, heer van Beveren, Veere en Vlissingen, als Eerste Edele de Zeeuwse adel in de Staten van Zeeland. In deze functie kon men de politiek van het gewest naar zijn hand zetten. Keizer Karel V en diens opvolger, koning Philips II, waren eropuit deze positie in betrouwbare handen te geven.
Toen Karel V Maximiliaan van Bourgondië tot markies van Veere en Vlissingen verhief had dit grote consequenties voor de toekomst. Met enkele onderbrekingen en de nodige strijd zou de positie van Eerste Edele in de Staten van Zeeland aan het markiezaat van Veere en Vlissingen verbonden blijven.
Prins Willem van Oranje, stadhouder van Holland en Zeeland, had er zelf bij Margaretha van Parma op aangedrongen dat het recht om als Eerste Edele te fungeren los werd gekoppeld van het markiezaat van Veere en Vlissingen, en dat de Eerste Edele door de Staten van Zeeland zou worden aangewezen. Zo bekleedde prins Willem van Oranje na de dood van Maximiliaan van Bourgondië enige jaren (1562-1567) de positie van Eerste Edele als 'garde noble' voor zijn minderjarige zoon Philips Willem, die van zijn moeder, Anna van Egmond, o.a. de heerlijkheid St. Maartensdijk had geërfd.
Toen koning Philips II het markiezaat in handen kreeg, liet hij zich uit hoofde van het markiezaat als Eerste Edele in de Staten van Zeeland vertegenwoordigen.
Nadat prins Willem van Oranje het markiezaat had gekocht, verwachtte hij met deze koop ook het recht van Eerste Edele in de Staten van Zeeland te verwerven. De Staten van Zeeland weigerden echter dit recht aan het markiezaat te koppelen, maar verleenden het hem alsnog vanwege zijn grote verdienste voor de provincie.
Scherft, Het sterfhuis, p 106-109.
Dit betekende dat Willem van Oranje (en zijn opvolgers) drie van de zeven stemmen in de Staten van Zeeland kreeg: die van de Eerste Edele en de stemmen van de steden Veere en Vlissingen. De prinsen van Oranje bekleedden deze positie niet in persoon maar wezen een vertegenwoordiger aan.Ook in de Staten van Walcheren (het bestuur van de dijkgraafschappen op Walcheren) had de Eerste Edele een doorslaggevende stem.
NDR inv.nr. 769, folio 1862-1864.
Pieter de Rijcke vertegenwoordigde eerst prins Willem van Oranje, dan prins Maurits als Eerste Edele in de Staten van Zeeland. Toen De Rijcke in 1596 overleed bleken er naast prins Maurits meerdere pretendenten voor deze functie te zijn: de Zeeuwse adel en de man van Maurits' halfzuster Maria, Philips van Hohenlohe. De Staten van Zeeland hielden vast aan hun recht zelf de Eerste Edele aan te wijzen en kenden deze functie aan prins Maurits toe, uitsluitend op grond van zijn verdiensten voor het land, net als dit bij zijn vader was gebeurd.
Scherft, Het sterfhuis, pp. 185-187.
Een soortgelijk geschil deed zich voor in 1651, na de dood van prins Willem II. Willem III, nauwelijks drie jaar oud, werd in 1653 met het markiezaat van Veere en Vlissingen beleend. Het recht van Eerste Edele werd hem door de Staten van Zeeland pas in 1668 toegekend. Tijdens zijn regering als stadhouder bekleedde Willem Adriaan van Nassau-Odijk namens hem deze positie. Het tweede stadhouderloze tijdperk betekende een tijdelijke afschaffing van de functie van Eerste Edele.
Willem IV werd in 1748 in zijn rechten hersteld en herkreeg zijn plaats als Eerste Edele in de Staten van Zeeland. Zijn rechten gingen probleemloos over op zijn zoon prins Willem V. In de revolutie van 1787 hadden de prinsgezinden in Zeeland de overhand. De Fransen maakten aan het 'ancien régime', en dus ook aan deze functie, definitief een eind.
Verknocht en niet te scheiden, p 6-12, S.J. Fockema Andreae, De Nederlandse Staat onder de Republiek (Amsterdam, 1982), pp. 51-52.
In het Rijksarchief in Zeeland bevinden zich stukken die bij diverse archieven van rentmeesters van Zeeuwse domeinen horen. Van Vlissingen bevindt er zich een aantal rekeningen over de jaren 1773/74, 1775/76, 1789/90 en 1793/94, inv.nrs. 293-296 uit M.D. Lammerts, 'Inventaris van de rentmeesters van de rentambten van de prinsen van Oranje in de provincie Zeeland' in: Inventarissen van rijks- en andere archieven. Van rijkswege uitgegeven, voor zoover ze niet afzonderlijk zijn afgedrukt (IRA) III, 's-Gravenhage 1930.
Het betreft stukken uit het archief van de Nassause Domeinraad, die ingevolge de beschikking van de minister van Binnenlandse Zaken van 14 oktober 1901, no. 2412, afd. K.W. zijn afgestaan.
Verwante ArchievenAndere archiefdiensten met stukken betreffende de domeinen van Vlissingen en Veere
Het Rijksarchief in Zeeland: Het archief van de Staten van Zeeland en hun Gecommitteerde Raden. Het archief van de Rekenkamer van Zeeland
Het gemeentearchief Veere: Het stadsarchief
Het gemeentearchief Vlissingen: Het stadsarchief.
In het Algemeen Rijksarchief de archieven van: De Hoge Raad het Hof van Holland De Staten van Holland Collectie Van Dorp
Het Koninklijk Huisarchief
( NDR inv.nr. 14747.
1e cap. | Van den wijn ende bieraccijs |
2e cap. | Van den harinck tol |
3e cap. | Van de Craene. |
4e cap. | Van de Waege. |
5e cap. | Van de water ende wintmolens |
6e cap. | Vant Vleeshuijs. |
7e cap. | van de Vischtol. |
8e cap. | Van de bastaerde en onbeheerde goederen |
9e cap. | Van de parochie Sandijck: landerijen in de parochie en in het ambacht. |
10e cap. | Van de vischerie voor de sluijse |
11e cap. | Vant Lant en hoff van Sandenburch, |
12e cap. | Van de Leengoederen. |
13e cap. | Van onser Vrouwenpolder |
14e cap. | Vanden Orangjen Polder |
15e cap. | Vant elsen en wilgenhout |
16e cap. | Van Domburch: het recht van opsicht( D.w.z toezicht op het beheer van de financiën van de stad, en het recht van de nieuwe molen; voor 1606 van de oude molen. ) |
17e cap. | Vande recognitien van offitien binnen der Vere. |
18e cap. | Vande offitien binnen domburch. |
19e cap. | Vanden gemengden ende extraordinaris ontfanck |
1e cap. | Vande ordinaire gagien |
2e cap. | Vande geprefereerde en concurrerende renten |
3e cap. | Vande geprefereerde renten |
4e cap. | Vande concurrerende renten |
5e cap. | Vande geprefereerde renten die noch betaelt werden |
6e cap. | Vande concurrerende renten die noch betaelt werden |
7e cap. | Vande renten tot de reparatie vande kercke |
8e cap. | Vande renten toecomende de Stadt vander Vere |
9e cap. | Vande renten toecomende de zeewercken |
10e cap. | Vande maeltijt en brant voor de Stadt Vere |
11e cap. | Vanden Graevelijken Chijns |
12e cap. | Vande oncosten der Craenen |
13e cap. | Vanden Uytgeef en reparatien aende balance |
14e cap. | Van de reparatien aenden ouden molen |
15e cap. | Van de reparatien aende nieuwen molen |
16e cap. | Van de reparatien aent Vleeshuijs |
17e cap. | Van de reparatien aende Vischhuijse |
18e cap. | Van de reparatien aen het hoff van Sandenburch |
19e cap. | Vande Leengoederen |
20e cap. | Vande schattinge der duijnhuijsen |
21e cap. | Vande oncosten der Bosschen |
22e cap. | Vande reparatien aende wintmole tot domburch |
23e cap. | Vande reparatien aent gevangenhuijs |
24e cap. | Vande oncosten vande Orangjenpolder |
25e cap. | Vanden gemengden ende extraordinairen uijtgeeff. |
Vanaf 1771 werd het aantal posten verminderd en werden de rekeningen anders ingedeeld. Ter ilustratie volgt daarom:
Inhoudsopgave van de rekening van de domeinen van Veere van het jaar 1771: ( NDR inv.nr. 14873.
Van chijnsen en Erfpachten: | capp. 1 |
Van Land-pagten ende gors Ettingen: | capp. 2 |
Van Tiendens: | capp. 3 |
Van Molens: | capp. 4 |
Van Visserijen: | capp. 5 |
Van Veeren | capp. 6 |
Van Accijnsen: | capp. 7 |
Van Tollen: | capp. 8 |
Van de Bank van Leeninge: | capp. 9 |
Van de Vendu: | capp. 10 |
Van Bastaarde onbeheerde en strand-goederen: | capp. 11 |
Van andere gerechtigheden van den Heer Marquis: | capp. 12 |
Van Recognitien van Ampten en andere: | capp. 13 |
Van diverse mindere perceelen van Domeinen: | capp. 14 |
Van verkogt hout: | capp. 15 |
Van Extra-ordinair: | capp. 16 |
Gratificatien aan de stadt Veere en officieren: | capp. 1 |
Van ordinaire en extraordinaire lasten: | capp. 2 |
Van reparatien: | capp. 3 |
Van gedaane aanplantingen: | capp. 4 |
Van verpagtingskosten: | capp. 5 |
Van administratie en Rekeningskosten: | capp. 6 |
Van Extraordinaire saken: | capp. 7 |
Veere is aan het eind van de 13e eeuw bij het veer van de in 1530 verdronken plaats Campen (Noord- Beveland) ontstaan en heette vroeger dan ook Campveere. Het domein van Veere omvatte de stad en heerlijkheid van Veere met het kasteel van Sandenburgh, de heerlijkheden Vrouwenpolder, Domburg en Zandijk. Het kasteel Sandenburgh was ca. 1280 gesticht door Wolfert I van Borssele en diens vrouw Sybille.
Het werd de zetel van de heren van Veere. In 1505 werd het gedeeltelijk door brand verwoest. Verwaarlozing en de oorlog met de Spanjaarden bracht het slot de genadeslag toe, zodat de Oranjes uitsluitend van de landerijen gebruik hebben kunnen maken.
De (oude) Oranjepolder is in 1618 op initiatief van prins Maurits bedijkt. Daarin ligt de schorre 'Ten halven Crijte'. De landerijen zijn in 15 percelen verdeeld en werden verpacht. De Nieuwe Oranjepolder werd eveneens bedijkt maar is weer ondergelopen. Tot de bedijking van de Nieuwe Oranjepolder werd in december 1660 besloten. Deze dijk heeft echter slechts korte tijd standgehouden. De Nieuwe Oranjepolder is in november 1675 weer ondergelopen.
NDR inv.nr. 767, folio 1245-1247.
Van 1587 tot 1600 huurde prins Maurits het huis 'Laterdaele', oorspronkelijk het hof van een bastaardtak van de familie Van Borssele, en richtte het als Prinsenhof voor zich in. Daarna beleenden de Staten van Zeeland het aan de enige erfgenaam van Maximiliaan van Borssele met het huis, die het zodanig verwaarloosde dat de restanten moesten worden afgebroken. Het terrein werd in 1645 in percelen verkocht.
Van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek, deel 7, pp. 72-75.
In 1595 stichtte prins Maurits ten dienste van de burgerij een vleeshal op de markt. Deze werd gebruikt door de plaatselijke rederijkerskamer en de gilden.
M. Smallegange.Nieuwe Cronyk van Zeeland (Middelburg, 1696), p. 587. NDR inv.nr. 14662.
Veere kreeg in de loop van de 14e eeuw stadsrecht (de stedelijke registers beginnen in 1402). In de stad leefde men van de handel, scheepvaart en visserij. Er was een uitstekende haven en de stad herbergde in zijn bloeitijd een groot aantal scheepstimmerwerven. Er werden oorlogsschepen, koopvaardij- en vissersschepen gebouwd. Veere had een sterke band met de West-Indische Compagnie, net als Middelburg. Vanaf 1541 was te Veere de Schotse Stapel gevestigd en deze is tot het einde van de Republiek daar gebleven, de periode 1572-1578 en 1668-1675 uitgezonderd. Stapelgoederen waren o.a. schaapsvellen, wol, allerlei soorten textiel, huiden, steenkolen, lood en zalm. Tussen 1668 en 1675 was de Schotse Stapel tijdelijk in Dordrecht gevestigd.
In de 18e eeuw trad een sterke economische achteruitgang in. Veere werd door andere handelssteden overvleugeld, o.a. door Vlissingen en Middelburg. Aan het einde van de 18e eeuw telde Veere nog slechts tweeduizend inwoners tegen circa vijfduizend in het jaar 1500.
Bestuur en rechtspraakOp 11 maart 1574 schonk Willem van Oranje aan Veere en Vlissingen een privilege, waarbij deze tot vrije grafelijke steden werden verklaard die afgevaardigden naar de Statenvergaderingen van Zeeland konden sturen. Bovendien werd het rechtsgebied van beide steden aanzienlijk vergroot, ten koste van Middelburg. In Veere werd een nieuw college in het leven geroepen, de Raad, naast het bestaande van burgemeesters en schepenen. Daarnaast werden Veere ook tal van economische voorrechten verleend.
Unger en Westendorp Boerma, De steden van Zeeland, pp. 17-18.
Net als Vlissingen kreeg Veere bij het Groot Privilege van 1477 criminele rechtspraak. Daar Philips de Schone bij zijn meerderjarigheid het Groot Privilege niet bevestigde, verloor de stad die weer. Ter gelegenheid van het huwelijk van Philips van Bourgondië, heer van der Veere, met de erfdochter Anna van Borssele, schonk hertog Philips de Schone hem criminele rechtspraak voor alle hem toekomende steden.
Na de opstand verwierf Veere, evenals Vlissingen en Middelburg, criminele, civiele en vrijwillige rechtspraak over een deel van Walcheren, nl. Aagtekerke, Domburg buiten, Gapingen, Kleverskerke, Oostkapelle, Schellach, Serooskerke (met Hondegemambacht), Vrouwenpolder en Zandijk-Buiten.
De rechtspraak berustte bij twee burgemeesters en negen schepenen, ook wel de Wet genaamd, met een baljuw aan het hoofd. Vanaf 1574 was er een college van 24 raden dat de nominaties van dubbeltallen voor vacante burgermeesters- en schepenplaatsen opstelde, waaruit de markies zijn keuze maakte.
De Wet sprak alle soorten recht over de stad en over Zandijk-Binnen, had sinds 1574 de criminele rechtspraak over de hierboven genoemde plaatsen op Walcheren en diende als appelcollege voor de subalterne colleges. Tegen vonnissen van de wet kon men bij het Hof van Holland of bij de Hoge Raad in beroep gaan.
De subalterne colleges waren:
het landrecht, opgericht in 1579, dat de schuldvorderingen van burgers van Veere tegen ingezetenen van het platteland van Walcheren behandelde. Het bestond uit een president en drie Commissarissen en is tot 1795 blijven bestaan. het college van commissarissen van kleine zaken, opgericht in 1566, bestaande uit twee leden van de magistraat, sinds 1712 uit drie schepenen. Zij spraken recht over zaken tot 25 pond Vlaams. de kamer van assurantie en zeerecht. Het college behandelde geschillen over bevrachtingen tussen reders, schippers, matrozen etc. De kamer bestond uit zeven leden. President was de overdeken van het Vissersgilde, die lid van de magistraat was, twee leden uit de Grote, twee leden uit de Kleine Visserij. in 1455 werd te Veere een weeskamer ingesteld. de landvierschaar oefende de rechtspraak in civiele en vrijwillige zaken uit over dezelfde plaatsen, waarover de Wet de criminele rechtspraak had. In de loop van de 17e eeuw werd aan veel ambachten de civiele en vrijwillige rechtspraak teruggegeven, zodat alleen Schellach, Vrouwenpolder en Zandijk-Buiten overbleven. Het landrecht bestond uit een schout, aangesteld door de markies, en elf keurschepenen. Een der keurschepenen vertegenwoordigde de stad, één Zandijk-Binnen en de negen overige schepenen de negen ambachten. In 1541 werd een contract tussen de magistraat en de vertegenwoordiger der Schotten getekend in verband met de Schotse Stapel. Daarna volgden talrijke aanvullingen. De Schotten mochten bij onderlinge geschillen voor een eigen rechtscollege, onder leiding van de 'conservator' terecht staan. Geschillen tussen Schotten en niet-Schotten werd en aanvankelijk aan de Veerse gerechten voorgelegd. Vanaf 1675 echter werden deze geschillen behandeld door zes 'vredemakers', drie van de stad en drie Schotten. Konden de vredemakers het niet eens worden, dan werd een superintendent gekozen, wiens besluit doorslaggevend was.
NDR inv.nr. 768, folio 1485-1487; Fruin, De Provincie Zeeland, pp. 77-80.
De Schotse natie beschikte ook over een eigen rechtbank voor geschillen tussen de Schotten onderling. Rechten en bevoegdhedenDe prinsen van Oranje werden zowel door de Staten van Zeeland als door de Staten van Holland met Veere en Domburg beleend. Zij hadden als heer van Veere de hoge, middelbare en lage jurisdictie in het rechtsgebied. Verder hadden de prinsen van Oranje een aantal bevoegdheden en genoten zij inkomsten uit de volgende heerlijke rechten en goederen:
In de stad:wijn- en bieraccijnzen de haringtol de kraan het veer naar Noord-Beveland de waag de pennewaardij (pennincwaerdij = een kleine hoeveelheid waren, die gemeten/gewogen wordt) de molens het vleeshuis de vistol de stadhuiskelders 's Heeren Mand het vendumeestersambt. De heer kreeg 2 stuivers per pond van de waarde van alle verkochte goederen. Dit ambt werd publiekelijk verpacht
NDR inv.nr. 768, folio 1487 en inv.nr. 323, folio 1746.
Het recht van de 'Schotse ellemaat', d.w.z een dubbeltje voor elke 100 ellen van alle door de Schotten verkochte stoffenNDR inv.nr. 768, folio 1487.
In de heerlijkheden:enige tienden van de heerlijkheid Sandenburgh en de Oranjepolder
NDR inv.nr. 769 folio 1634.
wagendiensten door de inwoners van Vrouwenpolder en Zandijk bossen konijnenvangst in de duinen een Princenhoeve de Sandenburgh een veerhuis Functionarissen die door de heer van Veere werden benoemd:
NDR inv.nr. 686, folio 741-745
de baljuw (tevens baljuw van Domburg) de cipier van de gevangenpoort de dijkgraaf van de Oostwatering op het eiland Walcheren de klerk van de weeskamer opzichter van de dijkagewerken in de Oranjepolder priseerder van de tienden of taxateur leden van de Raad de rentmeester de schout of maanheer van de vierschaar de secretaris van de stad de secretaris en vendumeester van Zandijk-Binnen en Vrouwenpolder de secretaris en vendumeester van Domburg secretaris of klerk van de Landvierschaar de vendumeesters van de heerlijkheid Schellach en van Domburg de tafelhouder van de Bank van Lening.
De functies van stadssecretaris, klerk van de weeskamer en secretaris van de Vrouwenpolder en Zandijk werden in elk geval in de 2e helft van de 18e eeuw door één persoon uitgeoefend.
NDR inv.nr. 768, folio 1500.
BeheerDe heer stelde rentmeesters over zijn domeinen aan om er zijn rechten en goederen te beheren. Hij was verantwoordelijk voor de openbare verpachting van domeingoederen en -rechten en hij inde en beheerde de leen- en pachtgelden. Hij was verplicht alle inkomsten en uitgaven nauwkeurig te administreren. De rentmeester was wat betreft de financiën verantwoording schuldig aan de Domeinraad.
Rentmeesters van het domein van Veere:
De oorspronkelijke ordening van de oude inventarisnummers Nassause Domeinraad Vervolg Supplement 93 en 94 paste niet bij de ordening van de rest van het archief. Ze bevatten allerlei soorten stukken betreffende een bepaald gebied, m.n. de Oranjepolder, de Vrouwenpolder met de Oostduinen. Deze stukken werden verdeeld over: verkrijging, onderhoud, verpachting etc.
Kaarten, behorende bij het archief van het domein van Veere: Collectie kaarten Hingman, VTH 2862,2863,2865-2874,2879-2881,2886,2888.
NDR inv.nr. 15012.
OntfanckCapittel van den ontfanc van de Molens midtsgaders bier en wijnaccijns. Capittel Staaten van Walcheren Capittel brant ende hoofgelt Capittel prochie van oude Vlissingen Roepersampt Zeedriften harinctoll Schrijfcomptoir taeffel ofte huys van leeninge officien grontcheijnssen Nieuwe watermolen extraordinaris ontfanc
VuytgaveCapittel gaygien Capittel Rente bij zijn hoocheijt Ingecocht bij tijde van Orloge betaelt en afgelost. rente bij tijde van oorloge geconfisqueert ende afgelost. geprefereerde Renten die bij tijde van orloge geconfisqueert waren ende afgelosst Capt. Cornelis Reiniers. Renten bij zijn Exc.ie. Inde coop tot zijnen laste genomen Pertijen op aordonantie betaelt Volght de Reparatie en het groote hooft Wintmolens Oude watermolen nieuwe watermolen gevangen thooren palleys thuijn thooge huys gemengden vuytgeeff
Het dorp Oud-Vlissingen was aanvankelijk tussen meerdere ambachtsheren verdeeld en werd in 1294 door graaf Floris V gekocht. Zijn opvolger, graaf Willem III, liet er omstreeks 1308 een nieuwe haven aanleggen en aan die haven ontstond de stad Nieuw-Vlissingen. Graaf Willem III gaf aan Nieuw-Vlissingen in 1315 een aantal beperkte rechten.
Encyclopedie van Zeeland, III, p. 237.
In 1414 gaf graaf Willem VI de stad aan zijn bastaardzoon Lodewijk. Deze verkocht Vlissingen aan Hendrik (II) van Borssele van der Veere. De graaf erkende deze verkoop echter niet. Vlissingen kwam in 1421 in handen van Jan van Beieren, die de heerlijkheid aan zijn bastaardzoon Willem uitgaf. Na diens dood in 1426 gaf Philips de Goede, die alle rechten in Holland, Zeeland en Henegouwen van hem had geërfd, de heerlijkheid in pand aan Floris van Borssele van St. Maartensdijk en in 1440 aan zijn oudste bastaard Cornelis.
P.K. Domisse, De ambachtsheerlijkheid van Oud Vlissingen en de wording van Nieuw Vlissingen (Middelburg, 1910), pp. 104-107.
In 1452 gaf de hertog Vlissingen, samen met Westkapelle en Domburg, aan Hendrik IV van Borssele in pand (zie verder de algemene inleiding hiervoor over de geschiedenis van Veere en Vlissingen en van het markiezaat). GrondgebiedHet domein bestond uit de stad Vlissingen en de heerlijkheid Oud-Vlissingen.
M. Smallegange, Nieuwe Cronijk van Zeeland (Middelburg, 1696), p 562-563
Langs de zeemuur bevonden zich zware paalhoofden, die de stad tegen de zee moesten beschermen. Deze paalhoofden vormden met het Wester- en het Oosterhavenhoofd de zogenaamde 'zeewerken' waarvan de onderhoudskosten tussen de stad en de heer verdeeld waren. Na het verdrag van 1735 moest de stad deze kosten alleen dragen; zij kreeg daartoe een jaarlijkse subsidie van de Staten van Zeeland.NDR inv.nr. 769, folio 1825. Tegenwoordige Staat X, dl.2. p. 99
Prins Willem van Oranje liet er een 'Prinsenhuis' bouwen, waarvan de eerste steen in 1582 werd gelegd.
Zie voor een afbeelding: Smallegange, Nieuwe Cronijk, p. 564, nr. 3
In 1617 werd het door Simon Stevin verbouwd. Het werd bij de grote brand van 1749 verwoest.De stad had een garnizoen van enige compagnieën binnen de muren onderleiding van een door de stadhouder aangestelde commandeur, behalve in de periode tussen 1585 en 1616. Toen was er een Engels garnizoen gelegerd dat onder bevel van een Engelse commandeur stond (zie hierna: 'Bestuur en rechtspraak').
Als beloning voor het feit dat Vlissingen als eerste stad op Walcheren de zijde van de opstand had gekozen kreeg de stad in 1574 - toen prins Willem van Oranje Walcheren definitief in handen had gekregen - tal van voorrechten op bestuurlijk en economisch gebied toebedeeld. Vlissingen kreeg onder andere het recht nieuwe havens aan te leggen; een aantal Middelburgse monopolies werd ten gunste van Vlissingen doorbroken: het recht op de wijnaanvoer en op de vrije lading door de Vlissingse schippers in de havens van Middelburg, Antwerpen en elders.
Dankzij het bovengenoemde privilege kon in 1580 een nieuwe haven woren gegraven. Toenemende expansie maakte in 1614 de aanleg van nog meer havens noodzakelijk. In 1619 werden de vestingwerken uitgebreid.
NDR inv.nr. 769, folio 1827. W.S. Unger en J.J. Westendorp Boerma, 'De steden van Zeeland. IV Vlissingen' in: Archief van het Zeeuws Genootschap (Middelburg, 1955), pp. 39-44.
Er brak een tijd van economische bloei van de stad aan, met name door de toename van handel en scheepvaart. Vlissingse handelsschepen voeren op Frankrijk, het Iberisch schiereiland, de Afrikaanse westkust en op West-Indië. De commissie- of kaapvaart leverde een nog grotere bijdrage aan de welvaart van de stad.In de tweede helft van de 18e eeuw ging het economisch leven, net als in de rest van de Republiek, sterk achteruit. Pas na 'de Franse tijd' zou de welvaart zich langzaam herstellen.
Bestuur en rechtspraakSinds het Groot Privilege van 1477 had Vlissingen criminele rechtspraak. Daar Philips de Schone, hertog van Bourgondië, dit Groot Privilege niet bevestigde, verloor de stad tijdelijk deze bevoegdheid. Ter gelegenheid van het huwelijk van de erfdochter Anna van Borssele met Philips van Bourgondië, schonk Philips de Schone hem criminele rechtspraak voor alle hem toekomende steden, waaronder Vlissingen.
R. Fruin, De provincie Zeeland en hare rechterlijke indeling vóór 1795 (Middelburg, 1933), p 77.
Vlissingen was de eerste Zeeuwse stad die de zijde van Willem van Oranje tegen de Spanjaarden koos. Als beloning bevoordeelde de prins de stad, evenals Veere, ten koste van Middelburg.
Op 2 maart 1574 schonk Willem van Oranje aan Vlissingen de vrijwillige, civiele en de criminele rechtspraak over een deel van het platteland van Walcheren.
Smallegange, Nieuwe Cronijk, pp. 558-562.
Bovendien kegen Veere en Vlissingen in 1574 het recht om afgevaardigden naar de Statenvergaderingen van Zeeland te sturen. In 1579 kwam daar nog het zogenaamde 'landrecht' bij, de bevoegdheid om schuldvorderingen op inwoners van een deel van het platteland van Walcheren voor een stedelijk gerecht te vervolgen.Van 1585-1616 was Vlissingen (met het nabijgelegen Rammekens) aan koningin Elisabeth in pand gegeven in ruil voor militaire steun in de oorlog tegen Spanje. In die periode kende Vlissingen een Engelse gouverneur en was er een Engels garnizoen gelegerd. Hoe in die periode de rechten en bevoegdheden tussen prins Maurits, de curatoren van het sterfhuis en de Engelse gouverneur verdeeld waren is niet duidelijk. Uit het feit dat de burgemeesters en de baljuw van Vlissingen na het vertrek van de Engelsen in 1616 elkaar het recht op het beheer van de sleutels van de stad en op het geven van het wachtwoord betwistten valt af te leiden dat de Engelsen in de bewuste periode de verantwoordelijkheid voor de openbare veiligheid droegen.
NDR inv.nr. 14940.
Het stadsbestuur van Vlissingen werd gevormd door twee colleges:
het college van Wet en Raad , bestaande uit vijfentwintig leden: de baljuw, twee burgemeesters, negen schepenen en dertien raden. Dit college hield zich bezig met bestuurlijke zaken op gewestelijk en stedelijk niveau. Bij het privilege, door Willem van Oranje in 1574 aan de stad verleend, kreeg iiet college het recht ordonnanties uit te vaardigen.
Tegenwoordige Staat X, deel 2, pp. 128-129.
het college van het Gerecht, bestaande uit de baljuw, twee burgemeesters en negen schepenen. De baljuw bande de vierschaar. Hij werd door de heer aangesteld en bekleedde het ambt voor het leven.Ieder jaar, op 15 april, werd een nominatie van dubbeltallen opgesteld ter vervanging van de beide colleges (baljuw en raden uitgezonderd; deze waren voor het leven benoemd). Op de nominatie kwamen altijd de regerende burgemeesters en schepenen voor. Uit de dubbeltallen maakte de heer dan zijn keuze. Na 1747 werd de secretaris van de stad, die ten dienste van beide colleges stond, door de heer benoemd. Het pensionarisambt werd door de colleges zelf vergeven.
De rechtspraak berustte bij het Gerecht, dat de criminele, civiele en vrijwillige rechtspraak uitoefende over de stad en het ambacht Oud-Vlissingen. Verder was het Gerecht het appelcollege voor de subalterne colleges. Tegen de vonnissen van het Gerecht kon men bij het Hof van Holland of bij de Hoge Raad in beroep gaan.
De subalterne colleges waren:
het landgerecht, bestaande uit drie commissarissen. Na 1687 hield het college op te bestaan en zijn de taken op het gerecht of op de landsvierschaar overgegaan. de landsvierschaar, die de civiele en volontaire jurisdictie had over het rechtsgebied, dat de stad in 1574 was toebedeeld, met name: Biggekerke, Boudijnskerke, St.Janskerke, Koudekerke (met Wellingwerve), Krommenhoek, Nieuwwerve, Ritthem, Oost-Souburg, West-Souburg, Welzinge, Werendijke en Zoutelande. Dit college bestond uit een schout, 5 binnenschepenen uit Vlissingen en 5 buitenschepenen uit de ambachten. De schepenen werden jaarlijks door het Gerecht gekozen. Schout en secretaris die de vierschaar terzijde stonden, werden door de Wet en Raad voor het leven benoemd. het college van commissarissen van kleine zaken sprak recht over zaken tot 25 pond Vlaams. Er waren zes commissarissen. Een der schepenen fungeerde als president. de kamer van assurantie en zeerecht. Het college behandelde geschillen over bevrachtingen enz. tussen reders, schippers, matrozen etc. De kamer bestond uit zeven leden, een president, meestal de tweede burgemeester, de pensionaris en de secretaris.
Tegenwoordige Staat X, deel 2, pp 131-132. R. Fruin, p. 74-76.
Rechten en bevoegdheden
NDR inv.nr. 769, folio 1830
De prinsen van Oranje werden zowel door de Staten van Zeeland als door de Staten van Holland met Vlissingen beleend. Zij hadden als heer van Vlissingen de hoge, middelbare en lage jurisdictie in het rechtsgebied. Verder hadden de prinsen van Oranje een aantal bevoegdheden en genoten zij inkomsten uit de volgende heerlijke rechten en goederen:
benoemingsrechten twee windmolens een watermolen het gevangenhuis de tuin de vismarkt enige vroonlanden buiten de stad
Functionarissen, die door de heer van Vlissingen werden benoemd:
NDR inv.nr. 686, folio 747-752.
de baljuw de bankhouder van de Bank van Lening de cipier van de gevangenis de Commissaris en opzichter van de Zee- en andere werken de kastelein de opzichter de leden van de Raad de Rentmeester, de Roeper, beurtelings door de prins en de stad.
NDR inv.nr. 768, folio 1425.
de Schout van het Landgerecht de secretaris de secretaris van het Landgerecht de stadsbode de tuinman BeheerDe heer stelde rentmeesters over zijn domeinen aan om er zijn rechten en goederen te beheren. Hij was verantwoordelijk voor de openbare verpachting van domeingoederen en -rechten en hij inde en beheerde de leen- en pachtgelden. Hij was verplicht alle inkomsten en uitgaven nauwkeurig te administreren. De rentmeester was wat betreft de financiën verantwoording schuldig aan de Domeinraad.
De namen van de rentmeesters:
Kaarten, behorende bij het archief van het domein van Vlissingen in de collectie Hingman, VTH nrs. 3491-3494 en 3509 -3514.
Met lijst van de genummerde stukken 1-156.
Hierin missiven van:
- Burgemeesters en thesauriers van Vlissingen, 1785.
- Appolonius Cornelis Lampsins, baljuw van Vlissingen, 1787 en 1789.
- G. van Zelder van Beveren, 1789
- Pieter Jacob Clijver, provisioneel rentmeester, 1789 en 1791.
Zie ook het hoofdstuk Veere, onder de rubriek B.1, NDR inv.nrs. 14607-14610.
1 omslag, 2 katernen en 2 stukken
Zie ook het hoofdstuk Veere en het markiezaat van Veere en Vlissingen, de rubriek 'Bestuur en Rechtspraak'.
Zie voor verdere stukken betreffende de magistraatsbestelling te Veere en Vlissingen NDR inv.nr. 14625.
Zie het hoofdstuk Veere, Aflossing van renten, gevestigd op Veere en Vlissingen.
In tweevoud
Vanaf 1748 loopt het boekjaar van 1 mei tot 30 april.
Deze vertaling is automatisch gegenereerd en kan fouten bevatten. Pagina's die persoonlijke informatie bevatten worden vanwege de privacy niet automatisch vertaald en zijn alleen beschikbaar in het Engels. Lees hier meer over onze vertaalde website.